W latach siedemdziesiątych XX wieku Andersen wprowadził, a Connell zmodyfikował test oceniający czas przejścia sacharyny przez nos (1, 2). Badanie to informuje o: stanie nabłonka nosa, ruchomości rzęsek i właściwościach śluzu nosowego. Celem pracy jest przekonanie lekarzy, do wprowadzenia testu sacharynowego, jako stałego elementu badania laryngologicznego. Rzeczą godną polecenia jest wypracowanie własnych norm, zależnych od warunków środowiskowych w jakim żyją leczeni pacjenci.

Oczyszczanie śluzowo-rzęskowe stanowi jeden z głównych naturalnych, nieswoistych mechanizmów obronnych błony śluzowej nosa (9). Komórki migawkowe pokryte są rzęskami (50-300) o długości do 10 mm i grubości 0,1-0,3 mm. Szkielet wewnętrzny każdej rzęski utworzony jest z 1 centralnej i 9 obwodowych par mikrotubuli. Źródłem energii dla ruchu rzęsek jest hydroliza ATP pod wpływem dyneiny. Ruch rzęsek jest wynikiem ślizgania się mikrotubuli względem siebie (10). Jest to ruch dwufazowy i przypomina „uderzenie bicza”. Podczas fazy aktywnej rzęska jest wyprostowana i sięga zewnętrznej warstwy śluzu. Faza powrotu jest 2-3-krotnie dłuższa, zgięta rzęska po zakreśleniu elipsy wraca do położenia wyjściowego. Uderzenia rzęsek są metachroniczne i skoordynowane, porównywane do „falującego łanu zbóża”. Błona śluzowa nosa pokryta jest dwuwarstwowym śluzem o grubości 0,5-10 mm (6,10). Warstwa dolna – sol, zwana pericilium powstaje w wyniku przesączania i resorpcji w mikrokosmkach komórek rzęsatych. Warstwa górna – żel, jest lepka, elastyczna i wytrzymała. Jak „pas transmisyjny” przesuwana jest przez wyprostowane rzęski ku tyłowi. Skład chemiczny śluzu może ulegać pewnym zmianom, natomiast dla prawidłowego funkcjonowania oczyszczania śluzowo-rzęskowego konieczne jest zachowanie stałej lepkości i elastyczności (9, 10). Szlaki przepływu śluzowo-rzęskowego są wspólnym elementem oczyszczania nosa i zatok przynosowch. Biegną one od końców przednich małżowin nosowych ku części nosowej gardła. Śluz w gardle środkowym jest połykany lub wykrztuszany (6, 9). Oczyszczanie śluzowo-rzęskowe zależne jest również od szeregu czynników zewnątrz-ustrojowych. Mechanizm działa sprawnie w temperaturach od 4-7°C do 40-50°C (7). Wilgotność względna powietrza ma mniejszy wpływ na prędkość przepływu nosowego, jednak błona śluzowa nosa nie może być wysuszona (2). W powietrzu wdychanym nie powinno być: dwutlenku siarki, ozonu, kwasu siarkowego, formaliny i innych zanieczyszczeń przemysłowych. Ww. związki upośledzają, a nawet blokują transport śluzowo-rzęskowy. Podobnie działa dym tytoniowy. Infekcje wirusowe i bakteryjne uszkadzają wszystkie elementy transportu mukociliarnego. Procesy regeneracyjne trwają zwykle ok. 2 tygodni, jednak w przypadku współistnienia alergii lub uszkodzenia chemicznego mogą przeciągać się do 8-10 tygodni (7). Przyjmowane leki a szczególnie krople donosowe istotnie zmieniają oczyszczanie nosowe. Przemiany ogólnoustrojowe i miejscowe – rynologiczne u kobiet w ciąży wydłużają transport śluzowo-rzęskowy (12).

Istnieje kilka metod oceny oczyszczania śluzowo-rzęskowego: test sacharynowy, testy barwnikowe, metody izotopowe (cząstki albumin znakowane Tc99m). Mimo iż sacharyna rozpuszcza się w warstwie sol, a barwniki w warstwie żel, czasy uzyskane każdą z ww. metod są zbliżone (2, 3, 9). Test sacharynowy jako najprostszy znalazł najszersze zastosowanie kliniczne.

Od roku 1998 test sacharynowy wykonywany jest u wszystkich pacjentów leczonych w Oddziale Otolaryngologicznym Szpitala Specjalistycznego w Pile. Badanie wykonywane jest w godzinach przedpołudniowych według procedury zalecanej przez Andersena i Connella, na sali opatrunkowej Oddziału Otolaryngologicznego, gdzie temperatura waha się między 20-23°C a wilgotność względna powietrza jest zbliżona (1, 2). Końcówkę aplikatora szklanego zwilża się w 0,9% NaCl i zanurza w pokruszonych tabletkach sacharyny. Uzyskaną wilgotną granulę sacharyny umieszcza się pod kontrolą wzroku na przyśrodkowej powierzchni małżowiny nosowej dolnej, ok. 1 cm od końca przedniego. Po upływie 3 min. poleca się pacjentowi przełykać co 0,5 min., do momentu poczucia słodkiego smaku w gardle. Wartości powyżej 30 min. określa się jako stazę śluzową. Badanie wykonywane jest łagodnie i szybko. Jeżeli pojawi się wyciek lub kichanie poleca się choremu wykonać kilka głębokich wdechów i po kilku minutach powtarza badanie. W prezentowanej pracy analizie poddano czasy przepływu sacharyny przez nos uzyskane od 1068 pacjentów leczonych w roku 2000. W pierwszym etapie oceniono pacjentów którzy nie współpracowali przy wykonaniu testu. W celu opracowania norm dla mieszkańców regionu pilskiego wyodrębniono grupę 450 pacjentów, ze schorzeniami innymi niż rynologiczne (np. zawroty głowy, niedosłuchy, guzy szyi, schorzenia krtani).

Wyznaczono dla nich średnie wartości testu sacharynowego w 3 grupach wiekowych: do 15 roku życia, 16-50 lat, powyżej 50 roku życia. Uzyskane normy porównano z wynikami uzyskanymi u chorych ze: skrzywieniem przegrody nosa, przerostem migdałka gardłowego i przewlekłym zapaleniem migdałków podniebiennych. Analizę statystyczną przeprowadzono za pomocą jednoczynnikowej analizy wariancji (ANOVA). W pracy jako istotne (znamienne) statystycznie przyjęto pŁ0,05.