Według ostatnich danych Instytutu Gruźlicy pozapłucna gruźlica u dzieci 0-14 lat stanowi w Polsce 11% wszystkich rejestrowanych przypadków gruźlicy. U młodzieży i dorosłych odsetek ten wynosi około 5% (3, 5, 6).

Rozpoznanie gruźlicy u dzieci nie jest łatwe w ogóle, a postacie pozapłucne tej choroby nastręczają jeszcze więcej trudności. Składa się na to wiele czynników, między innymi brak charakterystycznych objawów klinicznych, trudności w bakteriologicznym potwierdzeniu rozpoznania oraz zmniejszająca się wśród lekarzy świadomość zagrożenia gruźlicą (2, 4). Jest to spowodowane niewielką liczbą zachorowań na gruźlicę wśród dzieci (2, 3, 4, 6). W Polsce w 1997 roku zarejestrowano 161 przypadków (wskaźnik zachorowalności 1,9) (6). Niezwykle rzadką postacią jest gruźlica wrodzona; rozpoznanie jej nawet przed erą leków przeciwprątkowych należało do rzadkości, jednak należy pamiętać, że w każdym przypadku rozsianej gruźlicy rozpoznanej u matki, należy brać pod uwagę możliwość takiego rozpoznania (2, 3).

Obserwowana u naszego 2-miesięcznego pacjenta gruźlica ucha jest dowodem jak trudno jednoznacznie ustalić rozpoznanie.

2,5-miesięczne niemowlę zostało przyjęte do Kliniki z powodu przewlekającego się stanu zapalnego ucha lewego, z powiększeniem węzłów chłonnych okolicy przedusznej i kąta żuchwy po stronie lewej. Dziecko z CII, PII przedwczesnego, 27 Hbd, rozwiązanego cięciem cesarskim. W czasie ostatnich tygodni ciąży matka czuła się źle, gorączkowała. Z tego powodu otrzymywała antybiotyki bez efektu terapeutycznego. Noworodek nie był szczepiony BCG po urodzeniu.

Bezpośrednio po urodzeniu dziecko przeniesiono do Oddziału Patologii Noworodka, gdzie leczony był antybiotykami z powodu zapalenia płuc potwierdzonego badaniem radiologicznym. W czasie dalszej hospitalizacji w Szpitalu Rejonowym, w wieku 2 miesięcy u dziecka stwierdzono obrzęk okolicy przedusznej lewej i poniżej kąta żuchwy oraz skąpy wyciek z ucha lewego. Obserwowane zmiany leczono antybiotykami bez wyraźnej poprawy. Ze względu na rozpoznanie gruźlicy prosówkowatej u matki, wykonano u dziecka OT – MtRt23- „0” mm, a następnie biopsję powiększonego węzła chłonnego okolicy podżuchwowej. W badaniu histopatologicznym utkanie węzła miało charakter nieswoistego stanu zapalnego. Dziecko przeniesiono do Oddziału Laryngologicznego Wojewódzkiego Szpitala Dziecięcego w Warszawie przy ul. Niekłańskiej z rozpoznaniem przewlekłego ropnego zapalenia ucha lewego. W czasie czterodniowej hospitalizacji pobrano popłuczyny żołądkowe i wymaz z ucha w kierunku gruźlicy. W preparatach bezpośrednich z ucha i popłuczyn żołądkowych stwierdzono prątki kwasooporne i z podejrzeniem gruźlicy przeniesiono dziecko do naszej Kliniki.

W chwili przyjęcia stan ogólny dobry. Badaniem przedmiotowym zwracało uwagę powiększenie węzłów chłonnych okolicy przedusznej i kąta żuchwy po stronie lewej. Otoskopowo stwierdzono śluzowo-ropną wydzielinę w przewodzie zewnętrznym ucha lewego oraz zmianę o charakterze ziarniny. W zdjęciu rtg klatki piersiowej nie stwierdzono odchyleń od normy. W badaniu USG okolicy przedusznej i kąta żuchwy po stronie lewej stwierdzono obecność licznych węzłów chłonnych, wielkości od 5-7,5 mm, wykazujących zróżnicowaną echostrukturę i obszary zmniejszonej echogeniczności głównie w częściach centralnych. Wskaźniki stanu zapalnego: OB-27 mm, leukocytoza 10 tys., w rozmazie: 23% segmentów, 75% limfocytów. Płyn mózgowo-rdzeniowy bez zmian. Pobrano ponownie materiał w kierunku gruźlicy – wymaz i usuniętą ziarninę z ucha, płyn mózgowo-rdzeniowy, popłuczyny z żołądka. Stwierdzono prątki w wydzielinie z ucha.

Wobec stwierdzenia w preparatach bezpośrednich prątków kwasoopornych włączono do leczenia trzy leki przeciwprątkowe: RMP, SM, INH. Po trzech tygodniach leczenia zaobserwowano zmniejszenie węzłów chłonnych podżuchwowych i okolicy przedusznej lewej oraz zdecydowaną poprawę stanu miejscowego w uchu lewym. Po sześciu tygodniach z wydzieliny ucha w posiewie na pożywkach Löwensteina-Jensena wyhodowano prątki kwasooporne – Mycobacterium tuberculosis complex, co upoważniło nas do rozpoznania gruźlicy ucha.