Nosowanie otwarte jest zaburzeniem rezonansu w mowie, polegającym na tym, że samogłoski i spółgłoski ustne nabierają nadmiernie nosowego charakteru z powodu braku oddzielenia jamy ustnej od nosowej przy ich powstawaniu. Jest ono objawem niewydolności podniebienno-gardłowej, czyli dysfunkcji zwieracza podniebienno-gardłowego. W skład tego zwieracza wchodzą mięśnie podniebienia miękkiego oraz mięśnie tylnej i bocznych ścian gardła górnego. Mięśnie podniebienia miękkiego to parzyste mięśnie dźwigacze podniebienia miękkiego, napinacze podniebienia miękkiego, mięśnie podniebienno-gardłowe i podniebienno-językowe oraz nieparzysty mięsień języczka. Mięśnie tylnej i bocznych ścian gardła to parzysty mięsień zwieracz gardła górny. Jest on wspólnie z mięśniem podniebienno-gardłowym aktywny przy tworzeniu głosek ustnych. Mięsień podniebienno-językowy bierze udział w powstawaniu głosek welarnych. Nerwy unerwiające te mięśnie, z wyjątkiem unerwionego przez n. facialis napinacza podniebienia miękkiego, to n. glossopharyngeus i n. vagus drogą splotu gardłowewgo (3). Konieczność udziału wału Passavanta wytwarzającego się przy mówieniu u wielu osobników w postaci wypuklenia tkanek miękkich na tylnej ścianie gardła, jest dyskusyjna (7).

Dysfunkcja zwieracza podniebienno-gardłowego może mieć tło strukturalne, neurologiczne lub podłoże czynnościowe. Najczęstszą przyczyną anatomiczną niewydolności zwarcia podniebienno-gardłowego jest rozszczep podniebienia częściowy lub całkowity. Istotną uwagę należy zwrócić na tzw. podśluzówkowy rozszczep podniebienia miękkiego. Manifestuje się on nosowaniem otwartym, natomiast w badaniu klinicznym charakteryzuje go triada w postaci rozdwojenia języczka, braku kolca nosowego tylnego w postaci wyczuwalnego palpacyjnie w linii środkowej wcięcia w podniebieniu kostnym oraz brak zespolenia mięśni podniebienia miękkiego w linii pośrodkowej, mimo że pokrywająca je błona śluzowa jest zachowana. Jego najłagodniejszą anatomicznie, ale łatwą do przeoczenia odmianą jest ukryty podśluzówkowy rozszczep podniebienia miękkiego. Może on mieć formę jedynie hipoplazji mięśnia języczka, bądź może też występować pewnego stopnia diastaza (rozłączenie) pozostałej mięśniówki podniebienia miękkiego (3). Inne przyczyny niewydolności podniebienno-gardłowej mającej tło strukturalne to wrodzone krótkie podniebienie i tzw. głębokie nosogardło.

Nosowanie otwarte może również wystąpić przejściowo po adenotomii jako świadectwo stopniowego dostosowania się dziecka do zwiększonej objętości gardła górnego. Należy pamiętać, na co zwracają uwagę Gereau i Shprintzen, że nawet u dzieci zdrowych nie obarczonych żadnymi wadami wrodzonymi, zwarcie podniebienno-gardłowe jest w rzeczywistości najczęściej zwarciem adenoidalno-gardłowym. Powiększony migdałek gardłowy z racji swego usytuowania na stropie i na tylnej ścianie nosogardła bierze pośrednio udział w zwarciu (1). Ma to szczególne znaczenie u dzieci z wadą rozszczepową podniebienia, u których, powszechne w wieku dziecięcym usuwanie go, jest wręcz przeciwwskazane, gdyż obecność adenoidu chroni je wręcz przed ujawnieniem się nosowania otwartego zwłaszcza w przypadkach gdy odtworzone podniebienie miękkie nie jest zbyt długie.

W ostatnich latach pojawił się pogląd, że również bardzo znacznie powiększone migdałki podniebienne, zwłaszcza takie, które przerastają do tyłu i do dołu blokując gardło środkowe, mogą być przeszkodą w prawidłowym zwarciu podniebienno-gardłowym i przyczyną wystąpienia nosowania otwartego. Mogą one zmniejszać wtedy bowiem ruchomość podniebienia i ścian bocznych gardła (2, 5, 8).

Usunięcie trzeciego migdałka bądź migdałków podniebiennych może przejściowo spowodować wystąpienie nosowania otwartego z powodu bólu pooperacyjnego i oszczędzania podniebienia i ścian bocznych gardła z tego powodu. Inne przyczyny strukturalne nosowania otwartego to urazy, guzy nowotworowe zwłaszcza złośliwe, stany po ich usunięciu. W około 1% przypadków, najczęściej przejściowo, występuje ono po palatouvuloplastyce, stosowanej w leczeniu bezdechów sennych u dorosłych. Najczęstsze przyczyny neurologiczne nosowania otwartego to urazy czaszki, udary, zespoły opuszkowe, poliomyelitis, miasthenia gravis, hipotonie i dystrofie mięśniowe.