W dniu 24 listopada 2003 r. – Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie zorganizowała Sesję naukowo-historyczną poświęconą pamięci Prof. dr med. Stanisława Pok-rzywnickiego, w 10. rocznicę Jego śmierci.

Otwarcia Sesji dokonał kierownik kliniki – Prof. dr hab. Z. Rybicki. Powitał przybyłych gości: córkę i wnuczkę Profesora, profesorów seniorów, pracowników nauki, bliskich współpracowników Stanisława Pokrzywnickiego oraz liczne grono młodych lekarzy anestejologów.

Słowo wstępne wygłosił Gen. bryg. prof. dr hab. med. Marek Markuszewski mówiąc m.in.: „Przed oczyma mam obraz życzliwego skromnego człowieka o wielkiej wiedzy, kulturze i humanizmie. W odniesieniu do Pana płk prof. dr med. Stanisława Pokrzywnickiego w pełni spełniają się słowa Horacego – NON OMNIS MORIAR, o czym dowodnie świadczy nasza obecność na konferencji będącej laudacją na Jego cześć”.

Program konferencji obejmował referaty poświęcone Profesorowi Stanisławowi Pokrzywnickiemu:

- Maria Szymańska-Kowalska – Pierwsza w Polsce Katedra Anestezjologii

- Witold Jurczyk – Zasługi w tworzeniu anestezjologii w Polsce

- Zdzisław Rondio – O działalności wydawniczej i kierowaniu czasopismem

- Wojciech Gaszyński – Dokonania w anestezjologii wojskowej

Oraz inne:

- Elżbieta Sokół-Kobielska – Od kurary do esmeronu. Czy to przepaść, czy tylko różnica?

- Dariusz Maciejewski – Jak postęp technologiczny podnosi standard sztucznej wentylacji

Dzisiejsza sesja ma na celu przypomnienie młodszym pokoleniom anestezjologów rozmiaru dokonań Prof. dr med. Stanisława Pokrzywnickiego w zakresie organizacji i rozwoju polskiej anestezjologii, które są ogromne i nie do przecenienia dla rozwoju tej gałęzi medycyny w kraju.

Prof. dr med. Stanisław Pokrzywnicki był wspaniałym człowiekiem o wielkim poczuciu godności i honoru, o nadludzkiej, wręcz judymowskiej pasji pracy oraz fanatycznym zapale w realizacji swoich planów, a jednocześnie mądrym przewidującym nauczycielem, przyjacielem młodzieży i Mistrzem dla swoich uczniów.

Pierwsza w Polsce Katedra Anestezjologii wraz z Zakładem powstała 4 grudnia 1961 roku w Wojskowej Akademii Medycznej w Łodzi; była usytuowana przy ul. Żeromskiego 113. Jej kierownikiem został doc. dr med. Stanisław Pokrzywnicki, zaś asystentami byli lekarze Antoni Majka późniejszy adiunkt, Maria Szymańska, Wojciech Raczkowski, Sawina Szyrmer i Janusz Kobielski. Pielęgniarką anestezjologiczną, później oddziałową, była Gabriela Rózga a sekretarką Maria Niewiarowska. Należy tu chociaż wspomnieć o nieocenionej pomocy Pani Marii Pokrzywnickiej – żony Profesora, która zupełnie bezinteresownie pomagała zespołowi, zwłaszcza w pokonaniu zawiłości języka angielskiego.

Chociaż zespół anestezjologów Katedry był nieliczny, to tworzył grupę ludzi zżytych, ambitnych, dążących do samodoskonalenia w toku pozytywnej rywalizacji i gotowych do dzielenia się swoją wiedzą z coraz liczniej przybywającymi słuchaczami kursów podstawowych i w miarę upływu czasu, także doskonalących w zakresie anestezjologii.

Budzenie ambicji zespołu w dążeniu do doskonalenia zawdzięczaliśmy naszemu Nauczycielowi i Mistrzowi Prof. Stanisławowi Pokrzywnickiemu, który chętnie i bezinteresownie dzielił się z nami swą wiedzą, ale stawiał również przed nami wygórowane wymagania, budził ambicje i zachęcał do zdrowej rywalizacji.

Mistrz Pokrzywnicki doskonale panował nad swoim warsztatem pracy, dawał nam poczucie bezpieczeństwa, a dla wielu z nas był także życiowym przewodnikiem i autorytetem duchowym.

W styczniu 1965 roku Katedrę Anestezjologii przeniesiono do Warszawy, gdzie początkowo w ramach 2 Centralnego Szpitala Wojskowego, a następnie Centrum Kształcenia Podyplomowego Wojskowej Akademii Medycznej, działała wprawdzie pod tym samym kierownictwem ale już z o wiele większym zespołem i w lepszych warunkach. Długa droga do tego miejsca nie była łatwa.

Płk prof. dr med. Stanisław Pokrzywnicki urodził się 7 maja 1909 roku we wsi Sójki w powiecie kutnowskim. Świadectwo dojrzałości uzyskał w Ogólnokształcącej Szkole Średniej w Kutnie w 1929 r. W latach 1930-1936 odbywał studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego, uzyskując dyplom lekarza w 1936 r. W latach 1936-1939 był lekarzem 6 Pułku Lotnictwa we Lwowie. W 1939 r., 17 września, po bitwie pod Łodzią, wraz z jednostką wojskową przekroczył granicę rumuńską i następnie przez Bejrut, Marsylię w 1940 r. przedostał się do Anglii, gdzie do 1947 r. był lekarzem w Polskim Dywizjonie 302, Lotnictwa Królewskich Sił Powietrznych Anglii.

Po skończonej wojnie specjalizował się w anestezjologii w Oksfordzie u Prof. Sir Roberta Macintosha i jesienią 1947 r. powrócił do Polski wraz z rodziną – żoną Marią, Irlandką i córką Evelyne, do swego rodzinnego gniazda w Kutnie, z doskonałymi opiniami od ówczesnych światowych autorytetów anestezjologii, profesorów Macintosha, Mushina i Stonehama.

W tamtych czasach nie mógł realizować swego planu organizacji anestezjologii w Polsce a nawet miał ogromne trudności ze znalezieniem jakiejkolwiek pracy. Po długich poszukiwaniach znalazł zatrudnienie w II Klinice Chirurgicznej Uniwersytetu Łódzkiego, kierowanej przez pionierów chirurgii polskiej – początkowo prof. Jerzego Rutkowskiego, a następnie prof. Jana Molla, gdzie pracował w latach 1948-1961, jako anestezjolog - starszy asystent, adiunkt i docent.

W 1949 r. uzyskał stopień doktora medycyny na podstawie rozprawy pt. „ 63 przypadki zastosowania ciał czynnych kurary w znieczuleniu ogólnym”, a w 1955 r. stopień docenta.

4 grudnia 1961 r. został powołany do wojska na stanowisko kierownika pierwszej w Polsce Katedry Anestezjologii w Wojskowej Akademii Medycznej w Łodzi.

W styczniu 1965 r. Katedra Anestezjologii została przeniesiona do Warszawy do Centralnego Szpitala Wojskowego Akademii Medycznej, przekształconego następnie w Instytut Kształcenia Podyplomowego WAM, którym Profesor kierował aż do przejścia na emeryturę.

W 1965 r. Rada Państwa nadała doc. dr Stanisławowi Pokrzywnickiemu tytuł profesora nadzwyczajnego, zaś w 1975 r. tytuł profesora zwyczajnego.

W latach 1962-1974 Profesor pełnił funkcję Specjalisty Krajowego w zakresie anestezjologii przy Ministrze Zdrowia i Opieki Społecznej, a od 1968 do 1974 r. był Naczelnym Anestezjologiem Wojska Polskiego.

W latach 1962-1970 był prezesem Towarzystwa Anestezjologów Polskich, a latach 1968-1972 wice-przewodniczącym Światowej Federacji Towarzystw Anestezjologicznych.

Był członkiem honorowym Czechosłowackiego Towarzystwa Lekarskiego im. J. F. Purkinjego oraz Towarzystwa Anestezjologii i Reanimacji Niemieckiej Republiki Demokratycznej, a także Towarzystwa Anestezjologów Polskich oraz Sekcji Ratownictwa.

Był doktorem honoris causa Poznańskiej, Śląskiej i Wojskowej Akademii Medycznej.

Od 1968 do 1988 r. pełnił funkcję Redaktora Naczelnego pierwszego w krajach Europy Środkowo-Wschodniej czasopisma z zakresu anestezjologii: „Anestezjologia Intensywna Terapia” i w latach 1973-1976 jego angielskiej wersji. W latach 1961-1968 był Przewodniczącym Komisji Anestezji i Resuscytacji Komitetu Nauk Klinicznych Wydziału VI Polskiej Akademii Nauk.

Był redaktorem naczelnym wielu podręczników, w tym pierwszego w języku polskim tłumaczenia anestezjologii – W. D. Wylie´go i H. C. Churchill-Dawidsona. Był autorem 58 prac naukowych, promotorem 29 prac doktorskich oraz opiekunem co najmniej 8 prac habilitacyjnych

Za kadencji Prof. dr med. Stanisława Pokrzywnickiego wzrosła liczba anestezjologów w Polsce z zaledwie 26 wyspecjalizowanych w 1960 r. do ponad 2 tysięcy w 1994 r. Profesor zorganizował ponad sto kursów podstawowych i doskonalących, w których uczestniczyło ponad tysiąc lekarzy. Jego wieloletnim wysiłkom i staraniom zawdzięczamy także utworzenie oddziałów/działów anestezjologii i intensywnej terapii w naszym kraju.

W 1984 r. Prof. dr med. Stanisław Pokrzywnicki przeszedł w stan spoczynku. 20 listopada 1993 roku zmarł i został pochowany na Cmentarzu Wojskowym – Powązki w Warszawie, kwatera G-1–3.

Profesor Stanisław Pokrzywnicki napotkał niezwykłe trudności w początkach w swojej działalności w kraju. Głównie było to spowodowane niezrozumieniem znaczenia rozwoju tej nowej dyscypliny. Potwierdzeniem tego niechaj będzie fakt, iż Stanisław Pokrzywnicki, jedyny w Polsce lekarz posiadający specjalizację z zakresu anestezjologii, po złożeniu licznych ofert, znalazł zatrudnienie w poradni dermatologicznej w Kutnie. W tamtejszym szpitalu wykonywał czasami znieczulenia i kiedy podczas jednego z nich zastosował kurarę, a było to w 1947 r., ropoczął nowoczesną drogę polskiej anestezjologii. Kiedy wrócili z wojennej tułaczki lekarze chirurdzy, wskazali oni na uzyskiwanie lepszych wyników operacyjnych, kiedy znieczulenie do zabiegu wykonywał wyszkolony w tych dzałaniach lekarz, który w krajach anglosaskich dawno już zastapił „Leona, Stasia czy siostrę Kasię”. Profesor Sir Robert Macintosh, nauczyciel Stanisława Pokrzywnickiego mawiał, że „dobry chirurg potrzebuje anestezjologa zaś zły – musi z nim współpracować”. Na szczęście ci, którzy zaakceptowali rozwój anestezjologii byli nie tylko dobrymi, lecz także i mądrymi chirurgami – głównie byli to profesorowie uniwersyteccy (Manteufel, Kieturakis, Dębicki, Bross, Butkiewicz, Nielubowicz, Moll, Drews, Bogusz, Nowicki). Wkrótce, właśnie oni ułatwili szkolenie w anestezjologii niektórym swoim młodszym współpracownikom – dzisiaj znanym pionierom polskiej anestezjologii.

Wreszcie, zatrudniony przez Prof. Rutkowskiego w Łodzi, Stanisław Pokrzywnicki znalazł właściwy dla siebie warsztat pracy. Już w 1949 r. praca pt. „63 przypadki zastosowania ciał czynnych kurary w znieczuleniu ogólnym” stanowiła podstawę do nadania stopnia doktora medycyny, a kilka lat później dr Stanisław Pokrzywnicki uzyskał tytuł docenta. W ten sposób stał się pierwszym w Polsce anestezjologiem o statusie samodzielnego pracownika nauki. Została zatem otwarta w Polsce droga dla rozwoju anestezjologii jako nauki. Jeśli trudy organizacyjne i szkoleniowe dzielił doc. Stanisław Pokrzywnicki początkowo z Mieczysławem Justyną, to w polskich naukach medycznych stał się jedynym, na którego barkach spoczywała odpowiedzialność za dalsze losy tej nowej specjalności lekarskiej nie tylko w Polsce, lecz także i na kontynencie europejskim.

Stanisław Pokrzywnicki uważał bowiem, że anestezjologia, podobnie jak każda inna specjalność lekarska, może się rozwijać jedynie wówczas, kiedy ma oparcie w strukturach akademickich. I tu należy doszukiwać się przyczyny Jego niestrudzonych starań o utworzenie w uczelni macierzystej w Łodzi samodzielnego Zakładu Anestezjologii. Wobec niepowodzeń skorzystał z oferty Wojskowej Akademii Medycznej i na tym terenie zorganizował pierwszą w Polsce – a także pierwszą w krajach Europy Środkowej i Wschodniej Katedrę Anestezjologii. W swym postanowieniu nie mogły Go już powstrzymać spóźnione decyzje uczelni cywilnej – tym bardziej, że tylko przez poprawę warunków mieszkaniowych WAM umożliwiła Stanisławowi Pokrzywnickiemu pełne, bez reszty zaangażowanie się nie tylko w rozwój wojskowej kadry anestezjologicznej, lecz przede wszystkim w stworzenie podstaw organizacyjnych dla pierwszej w kraju placówki naukowo-badawczej. Dopiero wówczas – tak uważał – mógł rozpocząć zaplanowaną i ukierunkowaną działalność naukową. Późniejsze doświadczenia z innych cywilnych ośrodków akademickich potwierdzają słuszność założeń Profesora Pokrzywnickiego. Można bowiem zauważyć gwałtowny rozwój działalności naukowej (może bezpieczniej nazwać ją w jej początkowej fazie działalnością publikatorską) dopiero z chwilą, gdy anestezjolodzy wydzielili się z organizacyjnych struktur dyscyplin zabiegowych.

Profesor Pokrzywnicki skoncentrował się na rozwoju kadry naukowej, własny rozwój stawiał na drugim miejscu. Nie korzystał bowiem, ze znanego w wielu ośrodkach zwyczaju pomnażania własnego dorobku przez dopisywanie się do publikowanych przez swoich współpracowników prac. Tym procederem pogardzał i nie zyskiwali uznania w Jego oczach ci, którzy to uprawiali – a było ich wielu. Inna rzecz, że istniejące prawodawstwo wymuszało od kandydatów do kolejnych awansów naukowych podwajanie ich dorobku naukowego. Ten patologiczny zapis funkcjonuje do dzisiaj, czyniąc nauce wielkie szkody.

Dorobek naukowy Profesora Pokrzywnickiego wedle tej oceny był skromny, lecz o wysokiej merytorycznej wartości (55 publikacji). Do Jego osiągnięć naukowych należy zatem doliczyć dorobek naukowy Jego uczniów i współpracowników. Do tych ostatnich zaliczają się też anestezjolodzy spoza wojskowej służby zdrowia. Jak ogromną wiedzą trzeba się legitymować, aby służyć pomocą w doborze tematyki badawczej, podczas konsultacji w przebiegu jej wykonania, a potem podczas końcowej redakcji. Niejednokrotnie Jego własne pomysły były realizowane przez innych, bez śladu w piśmiennictwie, które wskazywałoby na Jego udział. Często zabrakło zwykłych słów podziękowania za pomoc i opiekę. W ten sposób powstało mnóstwo publikacji, prac doktorskich i habilitacyjnych. A gdyby dołączyć do tego niezliczoną liczbę recenzji doktorskich, habilitacyjnych, opinii napisanych dla nadania tytułów profesorskich – to wszystko, co wykonywał sam, do czasu, kiedy mogli mu w tym dziele pomóc inni samodzielni pracownicy naukowi, przekracza możliwości oceny wszystkiego co stworzył i współtworzył. Należy też zaznaczyć, że w owym czasie funkcją wspierającą rozwój nauk medycznych były Komitety Polskiej Akademii Nauk i ich Komisje. Kiedy powołano taką w zakresie Anestezjologii i Reanimacji, Profesor Pokrzywnicki został jej pierwszym i długoletnim przewodniczącym. Patronował i kontrolował wiele przedsięwzięć badawczych realizowanych w większości polskich uczelni medycznych. Zmartwiłby się zapewne dzisiejszym stanem tej działalności.

Profesor Pokrzywnicki był współtwórcą Towarzystwa Anestezjologów Polskich i w początkowym okresie jego wiceprezesem. W 1962 r. po burzliwym walnym zebraniu został Prezesem zastępując w tej funkcji Doc. Mieczysława Justynę. Siedzibę nowego Zarządu przeniesiono na życzenie Profesora, na dwadzieścia lat, do Poznania. Tam bowiem, już od roku działał pierwszy Oddział tego Towarzystwa, które rozwijało się dalej. Inne ośrodki skorzystały z tej zachęty i utworzyły własne oddziały terenowe Towarzystwa. Zarządzanie zostało zdecentralizowane, a fakt ten spowodował zaktywizowanie się działalności anestezjologów w terenie. W siedzibach akademickich bezsprzecznie przyspieszony został proces powstawania zakładów anestezjologii. Często tworzono je na początku przy katedrach chirurgii, później przekształcając w jednostki samodzielne. Nie we wszystkich uczelniach powołanie jednostki akademickiej uzależniano od wcześniejszej habilitacji kandydata na stanowisko kierownicze. Należy podkreślić, że udział Profesora Pokrzywnickiego w inicjowaniu rozwoju placówek terenowych miał podstawowe znaczenie. Często jego osobista interwencja, opinia i pomoc były konieczne w utworzeniu zakładu akademickiego. O fakcie tym piszący regionalną historię anestezjologii zapominają – zostawiając pełnię chwały autorytetom lokalnym. Mimo to, ich zasługi nigdy nie były przez Profesora negowane. Fakt ten dodatkowo podkreśla Jego wielkość jako człowieka i dojrzałego badacza.

Swoim autorytetem wsparł Profesor Pokrzywnicki inicjatywę środowiska poznańskiego zorganizowania w 1967 r. II Międzynarodowego Sympozjum Anestezjologicznego. Odbyło się ono przy udziale ponad 300 profesorów z zagranicy. Wzięli w nim udział wszyscy znaczący w owym czasie anestezjolodzy – w tym prawie wszyscy kierownicy istniejących wówczas europejskich katedr anestezjologicznych. To otwarcie polskiej anestezjologii na Zachód zaowocowało poważnymi kontaktami naukowymi i zawodowymi przez m.in. zwiększenie udziału Polaków w zjazdach i konferencjach naukowych, w publikacjach naukowych, a także przyjęciem Polski do składu Światowej Federacji Towarzystw Anestezjologicznych. Profesora Pokrzywnickiego wybrano na z-cę przewodniczącego Światowej Federacji. Gwarantem wysokiego poziomu polskiej anestezjologii był dla środowisk zagranicznych Profesor Pokrzywnicki – uczeń Profesora Macintosha z Oksfordu. Uzyskiwanie specjalizacji na drodze egzaminu było wówczas ewenementem w historii anestezjologii europejskiej. Faktu tego młodzi uczeni nie przypisują Stanisławowi Pokrzywnickiemu. Był on wspaniałym człowiekiem, niezwykle mądrym przewidującym nauczycielem, rozkochanym w anestezjologii profesorem, przyjacielem tych, którzy szukali w nim oparcia. Szczególnie ważnym, w sensie obecności na rynku europejskim, było wydawanie przez kilka lat wersji angielskiej czasopisma naszego Towarzystwa. Nigdy przedtem, ani potem w indeksie cytowań nie znalazło się tyle nazwisk polskich autorów. Decyzją maluczkiego krótkowzrocznego decydencika wersję tę zamknięto. Nie pomogły nasze z prof. Rondio interwencje i przekonywania. Głupota odniosła zwycięstwo. Konsekwencje ponosimy do dnia dzisiejszego.