W krajach o rozwiniętym systemie opieki zdrowotnej zachodzi obecnie w anestezjologii charakterystyczna zmiana orientacji postępowania z technicznej, czyli ukierunkowanej na czynność „dawania narkozy” na terapeutyczną – ukierunkowaną na okołooperacyjne leczenie pacjenta. Zamknięcie się w czynnościach czysto technicznych jest zgubne dla rozwoju specjalizacji i spowodowało kryzys anestezjologii w USA. Pod koniec lat 90-tych ogłoszono tam tzw. „program ratowania specjalizacji”, który w zasadzie miał przywrócić jej wszechstronny wymiar charakterystyczny dla anestezjologii europejskiej. Warto przytoczyć jeden z 6 punktów tego programu przedstawionego na kongresie ASA w 1998 r. w Orlando:

„... Przejęcie intensywnej terapii w USA przez internistów i pulmonologów jest zawstydzającym rezultatem uwarunkowań ekonomicznych z lat 70-tych i 80-tych. Czas odwrócić tę sytuację. Niemal w każdym cywilizowanym kraju, oprócz USA, anestezjolog jest najczęstszym specjalistą zajmującym się intensywną terapią”.

Ostatnie lata przyniosły już w USA znaczący postęp w poszerzeniu zadań anestezjologów realizowany pod hasłem – „medycyna okołooperacyjna”.

Jak zachować swą tożsamość w Europie przy wyzwaniach XXI wieku, można uczyć się od anestezjologów niemieckich, którzy niezmiennie podkreślają, że współczesna anestezjologia stoi dalej na „czterech nogach”: anestezji klinicznej, intensywnej terapii, ratownictwie i leczeniu bólu. Istota ich powodzenia polega na umożliwieniu rozwoju tym „nogom” w wymiarze interdyscyplinarnym, ale z zachowaniem ścisłego kontaktu z „głową”, czyli specjalizacją anestezjologiczną. Umożliwia to anestezjologom utrzymanie wysokiej satysfakcji z zawodu, zarówno pod względem profesjonalnym jak i finansowym.

Obecne przemiany opieki zdrowotnej w Polsce stwarzają poważną groźbę regresu i wepchnięcia naszej specjalności w zaułek „techniczny”, gdzie anestezjologa interesować będzie wyłącznie wykonanie znieczulenia, a finansowo i decyzyjnie pozostanie uzależniony od operatora. W takich warunkach zarówno intensywna terapia jak i ratownictwo oraz leczenie bólu ulegną degradacji lub przejmą je inne specjalności. W konsekwencji także inne typowe obowiązki anestezjologiczne, jak ustalanie wskazań do znieczulenia czy bezpośrednia opieka pooperacyjna zostaną odsunięte od zakresu kompetencji anestezjologa. Zespoły anestezjologiczne mogą ulec destrukcji przez podporządkowanie anestezjologów poszczególnym działom zabiegowym i ich uzależnienie od operatorów. Rozwój szkoleniowy i naukowy będzie ograniczony i zależny od dobrej woli kierownika zespołu zabiegowego. W takich warunkach utrzymywanie samodzielnych akademickich ośrodków anestezjologii i intensywnej terapii przestanie być uzasadnione.

1. Jakość usług

Utrzymanie standardów bezpieczeństwa znieczulenia posiada podstawowe znaczenie dla stabilności działalności zawodowej. Pożądane jest opracowanie, rozpowszechnienie oraz wdrożenie wytycznych postępowania klinicznego, w tym także dotyczących działów specjalistycznych – anestezji pediatrycznej, kardiochirurgicznej, neurochirurgicznej, ambulatoryjnej, itd.

Konieczne jest podjęcie ogólnopolskich działań zmierzających w kierunku ujednolicenia w kraju gromadzenia, przechowywania i opracowywania informacji o znieczuleniach dla uzyskania przynajmniej następujących bieżących i wiarygodnych danych:

– liczby znieczuleń wykonywanych w kraju, ich trybów i metod

– liczby i rodzaju powikłań związanych ze znieczuleniem

– obsady personalnej i wyposażenia stanowisk anestezjologicznych

2. Edukacja

– prowadzenie kształcenia specjalizacyjnego zgodnie z wymaganiami Europejskiej Unii Specjalizacji Medycznych (UEMS) i stworzenie jak najszybciej warunków do przeprowadzenia w Polsce egzaminów specjalistycznych, akceptowanych przez Europejską Akademię Anestezjologii

– jak najszybsze wdrożenie obowiązkowego systemu szkolenia ustawicznego w oparciu o międzynarodowe wytyczne i wzory.

Intensywna terapia staje się interdyscyplinarną specjalizacją szczegółową dostępną dla specjalistów z różnych dyscyplin po odbyciu odpowiedniego szkolenia. W Europie najczęściej intensywną medycyną zajmują się nadal anestezjolodzy. Próby uczynienia z intensywnej terapii wyłączonej, osobnej specjalizacji (Hiszpania) nie powiodły się i UEMS nie uznaje jej jako specjalności podstawowej.

Zasadniczym i realnym polskim zagrożeniem jest degradacja oddziałów intensywnej terapii (OIT) do „pseudointensywnych”. Sprzyja temu ich sposób finansowania przez Kasy Chorych oparty na kapitacji (ustalona stawka za jednego pacjenta), powodujący, że w OIT nie opłaca się leczyć ciężko chorych. Opłaca się natomiast przetrzymywać przypadki lżejsze.

„Intensywna terapia” przytomnych i wydolnych pacjentów jest tania i może szpitalowi przynosić zysk, ale poziom usług ulega wtedy nieodwracalnemu upadkowi. Już teraz organizatorzy międzynarodowych prób klinicznych informują, że oddziały intensywnej terapii w Polsce, które mogą wykonać obserwacje kliniczne na średnim europejskim poziomie, można policzyć na palcach obu rąk.

Jeśli typowe dla intensywnej terapii metody postępowania i techniki, np. inwazyjne monitorowanie ciśnień w układzie krążenia, zostaną wyeliminowane w rezultacie oszczędności, to do prowadzenia takiego „pseudooddziału” nie będzie potrzeba wykształconego anestezjologa, może to robić każdy lekarz szpitalny.

1. Podstawowe znaczenie ma zapewnienie europejskich standardowych warunków organizacji i funkcjonowania OIT, wsparte finansowaniem odpowiednim do potrzeb.

2. Niezbędne jest obligatoryjne wprowadzenie wiarygodnego systemu kontroli jakości pracy oddziałów, w oparciu o wymierne wskaźniki (np. SAPS, TISS-28, itp.). Daje to gwarancję, że wysokie stawki przeznaczone na finansowanie stanowisk intensywnej terapii wykorzystane będą dla leczenia ciężko chorych.

3. Istotne znaczenie posiada opracowywanie i wdrażanie wytycznych postępowania klinicznego w różnych okolicznościach i w różnych zespołach chorobowych leczonych w OIT.

4. Należy zapoznawać jak najszersze gremia medyczne i pozamedyczne z istotą funkcjonowania intensywnej terapii oraz podejmować jak najczęściej publiczną dyskusję na tematy granic intensywnego leczenia i związanych z tym problemów medycznych i etycznych.