© Borgis - Nowa Pediatria 1/2001, s. 27-32
Alina Dobrzańska, Bronisława Tymolewska-Niebuda, Katarzyna Salamandra
Ocena sposobu żywienia dzieci i młodzieży chorych na osteoporozę pierwotną w warunkach domu rodzinnego*
The evaluation of the nutrition of children and youth suffering from primary osteoporosis in their own home conditions
z Katedry Dietetyki i Żywności Funkcjonalnej SGGW w Warszawie
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Janusz Keller
Streszczenie
The level and structure of nutrition of 53 children and youth with osteoporosis were examined in their family home conditions. The deficit of calcium in their daily ratios was determinedOsteoporoza jest metaboliczną chorobą układu szkieletowego, charakteryzującą się zmniejszeniem masy i zaburzeniem mikroarchitektury kości. Samoistna idiopatyczna osteoporoza dziecięca lub młodzieńcza została wyodrębniona jako zespół chorobowy w 1965 roku (6), jednakże etiologia nie jest dotychczas wyjaśniona. Samoistna osteoporoza pojawia się u dotychczas zdrowych dzieci obojga płci, w wieku od 4 do 20 roku życia, charakteryzuje się nagłą utratą masy kości oraz silnymi bólami kostno-stawowymi. Wśród innych objawów należy wymienić obniżenie siły mięśniowej, zaburzenia chodu, patologiczne ustawienie osi kończyn z asymetrią, obniżenie sprawności ogólnej. Lebiedowski i wsp. (9) uważają, że leczenie osteoporozy u dzieci i młodzieży powinno być rozpoczynane w warunkach szpitalnych, nie tylko z konieczności wykonania diagnostyki różnicowej. Tylko doświadczony zespół terapeutów może zapewnić bezpieczne i skuteczne leczenie w początkowym okresie choroby.
Leczenie osteoporozy w wieku rozwojowym jest kompleksowe, a jego ważnym elementem jest pełnowartościowa dieta bogatowapniowa. Uważaliśmy, że ocena sposobu żywienia dzieci i młodzieży z osteoporozą idiopatyczną przebywających okresowo w warunkach domowych pozwoli nam wyjaśnić trudności i błędy w realizacji wskazań dietetycznych.
CEL I ZAKRES PRACY
Celem pracy jest ocena sposobu żywienia dzieci i młodzieży w warunkach domu rodzinnego, u których rozpoznano osteoporozę pierwotną w Oddziale Rehabilitacji Ogólnej Instytutu Centrum Zdrowia Dziecka. W podjętej pracy pragniemy sprawdzić jak realizowane są wskazania lekarza i dietetyczki odnośnie spożycia mleka i przetworów mlecznych oraz udziału wapnia w żywieniu domowym chorych dzieci.
MATERIAŁ I METODYKA BADAŃ
Badaniami oceny sposobu żywienia w warunkach domowych objęto 53 dzieci i młodzieży z osteoporozą pierwotną w wieku od 6 do 23 lat, w tym 30 dziewcząt i 23 chłopców.
25 rodzin badanych dzieci mieszkało w ośrodkach wielkomiejskich, natomiast 28 rodzin mieszkało w małych osadach i na wsi. Rodzice dzieci mieszkający w ośrodkach wielkomiejskich mieli łatwiejszy dostęp do informacji i poradnictwa żywieniowego.
Oceny sposobu żywienia w warunkach domowych dzieci i młodzieży z osteoporozą idiopatyczną dokonano metodą jakościową według Szewczyńskiego i wsp. (15) oraz metodą ilościową na podstawie bieżącego notowania sposobu żywienia w ciągu trzech dni według de Groot i van Staveren (3). Wysłano listownie instrukcje oraz kwestionariusz do rodziców 53 dzieci z osteoporozą pierwotną.
Pierwsza część kwestionariusza dostarczała informacji o liczbie spożywanych przez dzieci posiłków, ich rozkładzie w czasie, a także rodzaju oraz ilości produktów i napojów spożywczych między posiłkami.
Respondenci proszeni byli o podawanie receptury sporządzanych potraw. Po otrzymaniu wypełnionego kwestionariusza wielkość porcji określonej w miarach domowych przeliczano w gramach korzystając z „Albumu porcji produktów i potraw” H. Szczygłowej i wsp. (14).
Druga część kwestionariusza zawierała trzydniowe bieżące notowania sposobu żywienia z uwzględnieniem dnia świątecznego (niedzieli), wolnego od pracy, według de Groot i van Staveren (3).
Na podstawie danych trzydniowego spożycia obliczono wartość energetyczną i zawartość składników pokarmowych korzystając z tabel składu i wartości odżywczej produktów spożywczych Łoś-Kuczery (8), Łoś-Kuczery i Piekarskiej (9), Souci i wsp. (12), Nadolnej i wsp. (10). W obliczeniach uwzględniono 10% straty talerzowe oraz straty związane z obróbką termiczną potraw jak 50% ubytek ogólnej zawartości beta-karotenów, 10% ogólnej zawartości witaminy B1 oraz 5% ogólnej zawartości pozostałych witamin.
WYNIKI BADAŃ I ICH OMÓWIENIE
Wśród objętych badaniami żywienia 53 dzieci z osteoporozą pierwotną na podstawie oceny jakościowej wyżywienia, stwierdzono prawidłową częstotliwość spożywania posiłków i prawidłowe 3-godzinne odstępy między posiłkami u 55% dzieci w wieku od 6 do 13 lat i u 53% w wieku od 14 do 18 lat.
Dokonano oceny częstotliwości spożycia mleka i przetworów mlecznych będących podstawowym źródłem wapnia w żywieniu badanych.
Jak wynika z tabeli 1 nie wszystkie objęte badaniami sposobu żywienia dzieci z osteoporozą pierwotną spożywały codziennie mleko i jego przetwory. Fakt ten może być przyczyną niedoborów wapnia w żywieniu chorych dzieci i młodzieży.
Tabela 1. Spożycia mleka i przetworów mlecznych przez badane dzieci i młodzież w trzydniowym żywieniu
.
| Produkty mleczne | Niedziela | Poniedziałek | Wtorek |
| w dziennym wyżywieniu | Raz dziennie | 2 razy dziennie | Raz dziennie | 2 razy dziennie | Raz dziennie | 2 razy dziennie |
| Mleko 1,5% tłusz. | 22 dzieci | 20 dzieci | 22 dzieci | 20 dzieci | 30 dzieci | 10 dzieci |
| Kefir | 2 dzieci | | 2 dzieci | | 4 dzieci | |
| Jogurt | 22 dzieci | 2 dzieci | 22 dzieci | 2 dzieci | 20 dzieci | 5 dzieci |
| Ser twarogowy półtłusty | 16 dzieci | 1 dziecko | 16 dzieci | 1 dziecko | 17 dzieci | 1 dziecko |
| Ser twarogowy łusty | 1 dziecko | | 1 dziecko | | 1 dziecko | |
| Serek homogeniz. | 3 dzieci | | 3 dzieci | | 3 dzieci | |
| Ser podpuszczkowy | 16 dzieci | 2 dzieci | 16 dzieci | 2 dzieci | 9 dzieci | 1 dziecko |
| Ser topiony | 3 dzieci | | 3 dzieci | | 3 dzieci | |
W najstarszej wiekiem grupie badanej młodzieży powyżej 19 roku życia, jedynie 37% spożywało 5 posiłków dziennie w regularnych odstępach czasu. Rodzice mieli większy wpływ na sposób żywienia dzieci młodszych, natomiast młodzież starsza lubi sama decydować o jakości swych posiłków. U chłopców częściej stwierdzano związane z większą mobilnością powikłania osteoporozy w postaci złamań kości, co powodowało, że w okresie rekonwalescencji przestrzegali zaleceń żywieniowych i uzyskiwali lepsze wyniki jakości żywienia.
Ocena sposobu żywienia w zależności od dnia tygodnia pozwoliła stwierdzić, że posiłki sporządzane w niedzielę były bardziej urozmaicone, co można uzasadnić większą ilością czasu przeznaczoną na przygotowanie potraw.
Jak wynika z zestawienia w tabeli 2 – str. 29 wyższą wartość energetyczną i wyższy udział białka w dziennym wyżywieniu stwierdzono u najmłodszego 9-letniego chłopczyka S.P., któremu rodzice poświęcali dużo uwagi. U chłopca G.M. 19-letniego stwierdzono niedobory energetyczne w dziennym wyżywieniu z powodu niskiego udziału tłuszczów i węglowodanów złożonych. U trzech chłopców stwierdzono bardzo niski udział wapnia w racjach pokarmowych, a u wszystkich badanych nieprawidłowy stosunek wapnia do fosforu.
Tabela 2. Wartości średnie energii i składników odżywczych obliczone z trzydniowych racji pokarmowych spożywanych w warunkach domowych przez chłopców z osteoporozą pierwotną, zamieszkałych w małych osadach i na wsi.
| I. N. | Wiek | Energia kcal
? SD | Białko g
? SD | Tłuszcze g
? SD | Węglowodany g
? SD | Ca mg
? SD | P mg
? SD | Mg mg
? SD | Fe mg
? SD | Wit.B2 mg
? SD | Wit. C mg
? SD |
S.
P. | 9 lat | 2270
(447) | 77
(26) | 74
(24) | 373
(74) | 1028 (330) | 1542
(177) | 315
(46) | 12
(3) | 2,3
(0,4) | 84
(27) |
S.
P. | 13 lat | 1931
(356) | 88
(14) | 69
(12) | 243
(54) | 952
(246) | 1454
(213) | 271
(21) | 11
(1,0) | 2,1
(0,4) | 98
(40) |
D.
R. | 15 lat | 2208
(176) | 93
(19) | 85
(6,8) | 316
(57) | 1073
(37) | 1579
(76) | 302
(63) | 12
(3,7) | 2,2
(0,4) | 103
(77) |
N.
P. | 18 lat | 2784
(93) | 108
(10) | 123
(13) | 310
(6,6) | 658
(238) | 1609
(211) | 262
(13) | 14
(2,0) | 2,1
(0,7) | 57
(22) |
K.
G. | 19 lat | 2289
(638) | 98
(12) | 46
(2,6) | 366
(148) | 1095 (319) | 1778
(356) | 357
(140) | 13
(3,7) | 2,2
(0,3) | 281
(195) |
G.
M. | 19 lat | 1890
(383) | 75
(41) | 66
(33) | 259
(30) | 430
(228) | 1105
(328) | 236
(22) | 11
(3,1) | 1,3
(0,4) | 77
(38) |
B.
P. | 20 lat | 3059
(377) | 121
(16) | 107
(18) | 419
(64) | 2012
(293) | 2489
(228) | 434
(12) | 15
(2,0) | 2,8
(0,2) | 136
(26) |
Obliczenia wartości średnich energii i składników odżywczych z trzydniowych racji pokarmowych spożywanych w warunkach domowych przez chłopców z ośrodków wielkomiejskich zestawiono oddzielnie. Podobny podział wyników sposobu żywienia w zależności od miejsca zamieszkania zastosowano u dziewcząt. Ze względu na ograniczoną objętość pracy przedstawiono jedynie wyniki zawarte w tabeli 2 – str. 28, pozostałe zestawienia są w dyspozycji redakcji.
Wśród 16 chłopców z osteoporozą pochodzących ze środowiska wielkomiejskiego, również najmłodszy 6-letni chłopczyk żywiony był w warunkach domowych w sposób wysokoenergetyczny i wysokobiałkowy (tab. 3).
Tabela 3. Wartości średnie energii i składników odżywczych obliczone z trzydniowych racji pokarmowych spożywanych w warunkach domowych przez chłopców z osteoporozą pierwotną, zamieszkałych w ośrodkach wielkomiejskich.
| I.N. | Wiek | Energia kcal
X?SD | Białko g
X?SD | Tłuszcze g
X?SD | Węglowodany g
? SD | Ca mg
X?SD | P mg
X?SD | Mg mg
X?SD | Fe mg
X?SD | Wit. B2
mg X?SD | Wit. C mg
X?SD |
| K.S. | 6 lat | 2620
(542) | 114
(27) | 92
(32) | 341
(33) | 1797
(365) | 2161
(333) | 420
(11) | 12
(2,8) | 2,9
(0,8) | 112
(28) |
| M.P. | 10 lat | 1362
(246) | 49
(14) | 39
(24) | 203
(9,2) | 314
(140) | 797
(10) | 136
(7) | 8,6
(2,5) | 0,9
(0,1) | 80
(43) |
| J.M. | 11 lat | 2136
(528) | 73
(27) | 64
(16) | 302
(99) | 1493
(373) | 1729
(188) | 279
(93) | 12
(5,6) | 2,5
(0,4) | 183
(109) |
| R.P. | 13 lat | 1383
(217) | 71
(20) | 57
(5) | 149
(20) | 959
(210) | 1076
(196) | 224
(67) | 10
(4,0) | 1,7
(0,3) | 71
(19) |
| Ch.A. | 14 lat | 1782
(292) | 79
(8,5) | 76
(20) | 202
(38) | 871
(84) | 1410
(260) | 294
(50) | 10
(1,8) | 1,6
(0,2) | 150
(33) |
| J.M. | 14 lat | 2033
(424) | 92
(16) | 72
(10) | 263
(79) | 1689
(92) | 1906
(329) | 397
(126) | 10
(1,5) | 2,6
(0,8) | 95
(39) |
| Ł.K. | 14 lat | 3294
(78) | 138
(12) | 115
(16) | 441
(12) | 1728
(574) | 2310
(338) | 480
(58) | 16
(2,6) | 2,8
(0,7) | 116
(31) |
| G.Ł. | 15 lat | 1618
(345) | 54
(17) | 71
(20) | 190
(18) | 356
(66) | 852
(169) | 197
(8) | 9,8
(2,8) | 1,1
(0,4) | 50
(22) |
| M.A. | 17 lat | 3039
(659) | 117
(30) | 102
(40) | 434
(55) | 1932
(1130) | 2329
(693) | 414
(96) | 13
(1,5) | 2,9
(1,0) | 120
(29) |
| U.A. | 17 lat | 1910
(116) | 65
(4,0) | 63
(17) | 282
(20) | 878
(29) | 1264
(44) | 326
(57) | 11
(1,5) | 1,8
(0,6) | 112
(36) |
| W.A. | 17 lat | 1862
(365) | 69
(13) | 70
(19) | 244
(35) | 824
(445) | 1184
(256) | 243
(55) | 13
(7,2) | 1,6
(0,3) | 78
(29) |
| W.K. | 17 lat | 2178
(319) | 83
(8,0) | 62
(11) | 322
(75) | 660
(230) | 1233
(212) | 253
(62) | 12
(2,5) | 1,7
(0,3) | 70
(14) |
| K.M. | 19 lat | 2953
(566) | 92
(10) | 100
(35) | 432
(98) | 685
(150) | 1398
(270) | 319
(67) | 15
(3,2) | 1,8
(0,5) | 96
(29) |
| S.B. | 19 lat | 2538
(184) | 112
(22) | 100
(6,3) | 308
(25) | 1199
(389) | 1900
(377) | 425
(78) | 15
(3,7) | 2,8
(1,0) | 162
(58) |
| P.R. | 23 lata | 3457
(417) | 156
(8,0) | 146
(27) | 400
(45) | 1694
(436) | 2514
(177) | 527
(91) | 20
(2,6) | 2,5
(0,6) | 93
(40) |
| K.M. | 20 lat | 2953
(325) | 101
(5,6) | 105
(4,5) | 285
(13) | 1069
(112) | 1326
(276) | 338
(2,8) | 16
(2,6) | 2,0
(0,2) | 105
(8,7) |
Natomiast w żywieniu 6 chłopców w wieku od 10 do 17 lat stwierdzono niedobory energii i składników pokarmowych. U wszystkich badanych stwierdzono nieprawidłowy stosunek wapnia do fosforu w dziennym wyżywieniu.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Charzewska J. wsp.: Znaczenie mleka i jego przetworów w rozwoju kośćca. Nowa Medycyna, 1997, IV, 9: 38. 2. Chlebna-Sokół D.: Osteoporoza w wieku rozwojowym, problemy diagnostyczne i terapeutyczne. Pol. Merkuriusz Lekarski, 1998, V, 28: 229. 3. De Groot C. P. Van Staveren V. A.: Manual of Operations, Euronut Report 11, Wageningen. WHO-SPRA and IUNS 1998. 4. Grabski T. i wsp.: Utrzymanie prawidłowej homeostazy wapniowej w ustroju. Medycyna 2000, 1991, 17/18: 24. 5. Jakubczyk E., Skarżyński M.: Wapń w mleku i produktach mlecznych. Nowa Medycyna, 1997, IV, 9, 25. 6. Lebiedowski M. i wsp.: Rozwój somatyczny dzieci z idiopatyczną osteoporozą. Medycyna 2000, 1991, 17/18: 47. 7. Lebiedowski M., Olszaniecka M.: Rehabilitacja ruchowa dzieci z osteoporozą. Medycyna 2000, 1993, 35/36: 33. 8. Łoś-Kuczera M.: Produkty spożywcze, skład i wartość odżywcza. IŻŻ. Warszawa, 1990. 9. Łoś-Kuczera M., Piekarska J.: Skład i wartość odżywcza produktów spożywczych. PZWL. Warszawa 1988. 10. Nadolna I. i wsp.: Potrawy skład i wartość odżywcza. IŻŻ. Warszawa, 1994. 11. Rogalska-Niedźwiedź M. i wsp.: Zawartość Wapnia w dietach młodzieży. Żywienie Człowieka i metabolizm. 1992, 19, 4, 245. 12. Souci G.W. et al.: Food Composition and Nutrition Tables. Wissenschaftliche Verlag, Stuttgart, 1989-1990. 13. Szczygieł A. i wsp.: Szostak W.B. Normy żywienia. Cz. I i Cz. II. IŻŻ, Warszawa, 1987. 14. Szczygłowa H. i wsp.: Album porcji produktów i potraw. IŻŻ Wyd. II. Warszawa, 1991. 15. Szewczyński J. et al.: Assessment of diets of medical students. Results of qualitative assessment of diets. Żywienie Człowieka i Metabolizm. 1990, XNII: 1, 38. 16. Szponar L.: Żywienie w osteoporozie. Terapia. 1997, 10: 28. 17. Ziemlański Ś. i wsp.: Normy żywienia dla ludności w Polsce. Żywienie Człowieka i Metabolizm, 1994, 21, 4: 303. 18. Ziemlański Ś.: Wartość żywieniowa mleka i jego przetworów. Nowa Medycyna, 1997, 4, 5: 6.
