Zawroty głowy u dzieci mogą mieć różne przyczyny. Wyróżnia się przyczyny centralne i obwodowe. Wśród przyczyn centralnych, do najczęstszych u dzieci należą: zawroty głowy po przebytych urazach czaszki, w przypadkach padaczki skroniowej, pozapalne (np. po zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu), chorób psychosomatycznych, zatruć, wad wrodzonych ośrodkowego układu nerwowego oraz tzw. zawroty głowy idiopatyczne. Natomiast do przyczyn obwodowych powodujących zawroty głowy należą: zapalenie nerwu przedsionkowego (neuritis vestibularis) i tzw. łagodne napadowe zawroty głowy (2, 3, 4, 7).

Łagodne napadowe zawroty głowy opisane zostały po raz pierwszy przez Brassera w 1964 roku (1). Występują w równym stopniu u chłopców i dziewczynek. Rozpoczynają się zazwyczaj pomiędzy 1 a 3 rokiem życia w sposób nagły, bez czynników predysponujących i prowokujących. Charakteryzują się nawracającymi napadami zawrotów głowy z często towarzyszącymi wymiotami, bladością powłok skórnych i dużym niepokojem. Dziecko sprawia wrażenie przestraszonego, wzywa pomocy rodziców, skarży się na uczucie wirowania podłoża. Nie może stać, a nawet siedzieć, chwyta się rodziców lub opiera o znajdujące się w pobliżu przedmioty, aby utrzymać równowagę. Nagłe zaburzenia równowagi (chwianie się lub upadki), u dziecka dotychczas zdrowego, są często pierwszymi objawami tej choroby i powodem wielkiego niepokoju rodziców. W niektórych, bardziej burzliwych przypadkach, dziecko kładzie się na podłodze i odmawia chodzenia. Przytomność jest zawsze zachowana, drgawki nie występują. Napadom często towarzyszy bladość skóry, znaczne pocenie się, nudności i/lub wymioty. Niekiedy obserwuje się oczopląs poziomy (1, 3). Niektórzy autorzy (3) opisują napadowy kręcz szyi, co według nich może poprzedzać występowanie łagodnych napadowych zawrotów głowy. Czas trwania napadów zaburzeń równowagi jest różny, od kilku minut do kilku godzin i może nawracać przez wiele tygodni. Zaburzenia ustępują zazwyczaj po 3 roku życia. Pomiędzy napadami dziecko czuje się dobrze, nie stwierdza się odchyleń w badaniu neurologicznym. EEG jest prawidłowy. Badanie laryngologiczne zazwyczaj nie wykazuje zmian, poza dodatnią próbą kaloryczną. Próby tej nie wykonuje się jednak u dzieci najmłodszych. Inne badania pomocnicze (w tym badania laboratoryjne) nie odbiegają zazwyczaj od normy. Również płyn mózgowo-rdzeniowy nie wykazuje zmian.

Rozpoznanie łagodnych napadowych zawrotów głowy jest ustalane stosunkowo rzadko. Eviatar i Eviatar (3) analizując 50 dzieci z zawrotami głowy w wieku 1-16 lat stwierdzili łagodne napadowe zawroty głowy tylko w 2 przypadkach. Szczególnie trudne jest różnicowanie tej choroby z zapaleniem n. przedsionkowego (neuritis vestibularis), bowiem objawy kliniczne w obu przypadkach są podobne. Zapalenie nerwu przedsionkowego występuje jednak u dzieci bardzo rzadko, przeważnie u dorosłych, w trakcie ostrej infekcji dróg oddechowych, z zajęciem ucha środkowego oraz w wirusowych chorobach zakaźnych. W tych przypadkach EEG jest również prawidłowy, próba kaloryczna dodatnia.

Nagłe, krótkie napady zawrotów głowy u małych dzieci mogą być mylnie podejrzewane o guz mózgu lub padaczkę (2, 4, 5). W różnicowaniu z padaczką należy brać pod uwagę przede wszystkim padaczkę skroniową. W przypadkach padaczki skroniowej z komponentą błędnikową, ogniska padaczkorodne zlokalizowane są w płacie skroniowym lub ciemieniowym. Objawy kliniczne występują w postaci zaburzeń równowagi, zawrotów głowy, często utraty przytomności. Zapis EEG jest nieprawidłowy, próba kaloryczna ujemna.

Guzy mózgu (nowotwory, krwiaki, naczyniaki) można wyłączyć na podstawie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego mózgu. Badania te są również niezbędne do różnicowania stanów po urazach mózgu.

Nawracające zaburzenia równowagi wymagają również badań audiologicznych, celem wyłączenia wrodzonej lub nabytej głuchoty.

Mimo przedstawionych wyżej różnic pomiędzy poszczególnymi schorzeniami, nadal nie można w sposób jednoznaczny ustalić rozpoznania łagodnych napadowych zawrotów głowy. Ostateczną diagnozę tej choroby ustala się jedynie po wyłączeniu poszczególnych chorób (w każdym przypadku konieczne jest wykonanie CT lub MMR mózgu). Dzieci z ustalonym rozpoznaniem łagodnych napadowych zawrotów głowy wymagają dalszej kontroli neurologicznej.

Reasumując, typowymi cechami łagodnych napadowych zawrotów głowy są:

1 – liczne napady nadmiernego niepokoju, zaburzeń równowagi o różnym stopniu nasilenia, często z towarzyszącą bladością powłok, wymiotami i oczopląsem poziomym,

2 – brak zaburzeń neurologicznych w badaniu przedmiotowym,

3 – prawidłowy zapis EEG,

4 – nieprawidłowa odpowiedź na stymulację kaloryczną,

5 – wiek dziecka pomiędzy 1 a 3 rokiem życia.

W ciągu ostatnich 2 lat obserwowaliśmy 3 dzieci, u których wywiad, obraz kliniczny i badania dodatkowe pozwalały rozpoznać łagodne napadowe zawroty głowy.

Przypadek 1. T.E. (ks. gł. 4251/383/98) – 15-miesięczna dziewczynka z ciąży pierwszej, niepowikłanej i porodu prawidłowego, bez obciążającego wywiadu okołoporodowego, rozwijająca się psychofizycznie prawidłowo, przyjęta do oddziału z powodu zaburzeń równowagi. Pojawiły się one nagle, w dniu poprzedzającym hospitalizację. Objawiały się zataczaniem dziecka i upadaniem w czasie chodzenia, a nawet próbie samodzielnego siedzenia. Była bardzo niespokojna, płaczliwa, odmawiała chodzenia, trzymała się rodziców lub mebli. Podobne zaburzenia miały miejsce miesiąc wcześniej, w trakcie infekcji oddechowej, leczonej objawowo. Ustąpiły po kilku godzinach. Matka nie zgłosiła się wtedy z tym problemem do lekarza sądząc, że takie objawy mogą towarzyszyć przeziębieniu.

Przy przyjęciu dziecko było pobudzone, niespokojne, płaczliwe. Stwierdzono cechy słabo wyrażonej infekcji górnych dróg oddechowych: suchy kaszel, żywoczerwone i rozpulchnione gardło. Zaburzenia równowagi były identyczne do obserwowanych miesiąc wcześniej. Napięcie mięśni było prawidłowe, odruchy głębokie obecne, żywe, symetryczne. Odruchy brzuszne również prawidłowe. Okresowo obserwowano odruchy wymiotne, ale bez wymiotów. Ze względu na burzliwość objawów przy przyjęciu, wykonano w trybie nagłym USG przezciemiączkowe, EEG i CT mózgu. Badania te nie wykazały odchyleń od stanu prawidłowego. W następnej kolejności wykonano punkcję lędźwiową, której wyniki były także prawidłowe. Dziecko było zbadane przez okulistę – dno oczu bez zmian oraz przez laryngologa, który wyłączył przyczyny laryngologiczne zaburzeń równowagi.