Wiadomo, że dzieci pozostawione w ośrodkach zbiorowej opieki dziennej są 1,5-3 razy bardziej narażone na zakażenia dróg oddechowych oraz układu pokarmowego, dlatego poszukuje się metod skutecznej profilaktyki tych infekcji.

Celem badania było oszacowanie, czy długoterminowe podawanie mleka probiotycznego może redukować częstotliwość występowania infekcji żołądkowo-jelitowych i dróg oddechowych u dzieci przebywających w ośrodkach dziennej opieki zbiorowej.

Przeprowadzono randomizowane badanie kliniczne z podwójną ślepą próbą, kontrolowane placebo, trwające ponad 6 miesięcy. W badaniu wzięło udział 571 zdrowych dzieci w wieku od 1 do 6 lat z 18 ośrodków opieki dziennej w Helsinkach: 282 (średni wiek 4,6 roku) w grupie poddawanej interwencji oraz 289 dzieci (średni wiek 4,4 roku) w grupie kontrolnej.

Interwencję przeprowadzono w ciągu siedmiu miesięcy w sezonie, w którym zwykle jest największy odsetek infekcji. Dzieciom podawano mleko zawierające Lactobacillus GG lub bez nich. Średnia dzienna porcja spożywanego mleka wynosiła w obu grupach 260 ml.

W badaniu pomiarowi podlegała ilość dni z objawami zakażenia układu oddechowego i pokarmowego, liczba dni nieobecności w ośrodku z powodu infekcji, zdiagnozowane przez lekarza infekcje układu oddechowego oraz częstotliwość stosowania antybiotyków.

Dzieci w grupie otrzymującej mleko z Lactobacillus GG miały mniej dni nieobecności w ośrodku z powodu choroby (4,9 vs 5,8 dnia). Stwierdzono także względną redukcję o 17% liczby dzieci doświadczających zakażeń układu oddechowego z powikłaniami i zakażeniami dolnych dróg oddechowych oraz 19% względną redukcję częstotliwości konieczności zastosowania antybiotykoterapii z powodu zakażenia układu oddechowego. W grupie otrzymującej probiotyczne mleko stwierdzono 21% redukcję częstotliwości występowania zakażenia ucha środkowego, chociaż różnica między grupami nie osiągnęła znamienności statystycznej. Dzieci otrzymujące Lactobacillus GG miały mniejszą liczbę dni absencji z powodu choroby, co sugeruje, że probiotyki mogą łagodzić przebieg zakażeń układu oddechowego.

Zakażenia układu oddechowego u dzieci mają silny wpływ na rodzinę i społeczeństwo w ogóle. W latach 1985 do 1986 roczny koszt społeczny spowodowany chorobami u dzieci pozostających pod opieką ośrodków opieki dziennej wynosił 650-2300 funtów na dziecko, zależnie od wieku. Dlatego redukcja o 10-20% częstotliwości występowania infekcji oraz absencji w żłobkach i przedszkolach może mieć znaczenie kliniczne dla zdrowia oraz duże znaczenie ekonomiczne.

Konieczne są alternatywne programy zapobiegania infekcjom układu oddechowego. Zastosowanie probiotycznego mleka jest łatwą i akceptowalną metodą bez działań niepożądanych. Wyniki tego badania wskazują, że mleko probiotyczne zawierające Lactobacillus GG może redukować częstotliwość występowania infekcji dróg oddechowych oraz ich powikłań u dzieci ze żłobków i przedszkoli.

Jak potwierdziło badanie z Warszawy profilaktyczne zastosowanie szczepów Lactobacillus u hospitalizowanych niemowląt zmniejsza ryzyko rozwoju biegunki.

W badaniu wzięło udział 81 dzieci w wieku 1-36 miesięcy, hospitalizowanych z innych powodów niż biegunka. Przeprowadzono randomizowane badanie kliniczne z podwójnie ślepą próbą. Dzieci otrzymywały po przyjęciu do szpitala preparat Lactobacillus (n = 45) w dawce 6 x 109 jednostek tworzących kolonie, lub podobne w wyglądzie placebo (n = 36) dwa razy dziennie doustnie przez cały okres hospitalizacji.

Podawanie Lactobacillus zmniejszyło ryzyko wewnątrzszpitalnych biegunek (>?3 luźne lub wodniste stolce/24 godziny) w porównaniu z placebo (6,7% vs 33,3%). Częstotliwość zakażeń rotawirusowych była podobna w grupie dzieci otrzymujących profilaktykę Lactobacillus i w grupie kontrolnej (20% vs 27,8%). Natomiast zastosowanie szczepów Lactobacillus w porównaniu z placebo znamiennie zmniejszyło ryzyko zapalenia błony śluzowej żołądka i jelit spowodowanych przez rotawirusy (1/45 [2,2%] vs 6/36 [16,7%]).

Profilaktyczne zastosowanie szczepów Lactobacillus znamiennie zmniejszyło ryzyko biegunek wewnątrzszpitalnych u niemowląt, a szczególnie rotawirusowego zapalenia żołądka i jelit.

W ostatnich dwóch dekadach częstotliwość występowania chorób alergicznych, w krajach rozwiniętych znamiennie wzrosła, dlatego poszukiwane są nowe podejścia do profilaktyki i leczenia tych schorzeń.

Przeprowadzono randomizowane badanie kliniczne, z podwójnie ślepą próbą kontrolowane placebo, oceniające możliwości probiotyków w hamowaniu zapalenia alergicznego we wczesnym stadium.

Do badania włączono 27 niemowląt, w średnim wieku 4,6 miesięcy, które miały wyprysk atopowy w czasie wyłącznego żywienia mlekiem, kobiecym, które nie otrzymały żadnego innego mleka, ani mieszanki mlekozastępczej. Dzieci te otrzymały mieszankę silnie hydrolizowanych białek serwatki suplementowanej Bifidobacterium lactis Bb-12 lub szczepem Lactobacillus GG lub też tę samą mieszankę bez dodatku probiotyków. Miernikami oceny było nasilenie i zaawansowanie wyprysku atopowego, wzrost i odżywienie niemowląt oraz stężenia krążących cytokin/chemokin oraz rozpuszczalnych cząstek adhezyjnych w surowicy, a także metyl-histamina i eozynofilowe białko X w moczu.

Punktacja w skali SCORAD, wykazującej nasilenie i zaawansowanie wyprysku atopowego, wynosiła średnio 16 (7-25) w czasie karmienia piersią. Po 2 miesiącach u pacjentów otrzymujących mieszankę z probiotykiem wystąpiła znamienna poprawa stanu skóry w porównaniu z grupą dzieci otrzymujących mieszankę bez suplementacji. Punktacja SCORAD zmniejszyła się w grupie otrzymującej Bifidobacterium lactis Bp do 0, a w grupie otrzymującej Lactobacillus GG do 1, w porównaniu z grupą bez suplementacji 13,4, podobnie jak redukcja stężenia rozpuszczalnych cząstek adhezyjnych w surowicy i eozynofilowego białka X w moczu.

Wyniki tego badania wykazały klinicznie, że pewne szczepy probiotyków modyfikują zmiany zależne od zapalenia alergicznego. Dane te wskazują także, że probiotyki mogą przeciwdziałać zapalnej odpowiedzi poza środowiskiem przewodu pokarmowego. Połączony efekt tych dwu szczepów probiotyków może pozwolić przebrnąć niemowlętom przez okres wprowadzania do diety kolejnych alergenów, zabezpieczając je przed alergizacją. Tak więc zastosowanie probiotyków stwarza nowy kierunek w profilaktyce i leczeniu alergii pokarmowych.

Mleko krowie i jego przetwory powinny wchodzić w skład diety każdego zdrowego dziecka w wieku poniemowlęcym. Mleko jest doskonałym źródłem białka oraz innych makro- i mikroelementów dla szybko rozwijającego się organizmu.

Przeciwwskazaniem do podawania mleka jest alergia na mleko krowie, hipolaktazja typu dorosłych oraz wrodzona alaktazja.

Stosowanie mlek modyfikowanych (tzw. mleko typu 3) jest ważną pozycją w żywieniu dzieci w wieku poniemowlęcym (2-3 rok życia). Renomowani producenci dbają o wysoką jakość surowców. Modyfikacja mleka krowiego poprawia przyswajalność jego składników, korzystna jest również zmiana składu jakościowego i ilościowego białek, lipidów, minerałów oraz wzbogacenie w witaminy i mikroelementy.

Mlek modyfikowanych przeznaczonych do stosowania u dzieci powyżej 12 miesiąca życia nie można traktować jako preparatów leczniczych, jednakże w niektórych przypadkach problem kliniczny może skłaniać do wyboru określonego preparatu. W sytuacji niedoborów masy ciała u dziecka lub ponad przeciętnej jego aktywności ruchowej wskazane jest zastosowanie Milumilu 3 ze względu na najwyższą wartość kaloryczną. Można też podać Bebiko 3R z dodatkiem kleiku ryżowego.

Jeśli wskazane jest wzbogacenie diety w magnez, to należy wziąć pod uwagę, że 500 ml Bebika 3 pokrywa około 50% zapotrzebowania dobowego na ten pierwiastek. Inne mleka typu 3 również zawierają dużo magnezu.

U dziecka z częstymi biegunkami w wywiadzie, optymalnym wyborem jest Junior Bifidus, z bakteriami probiotycznymi. Jednocześnie mleko to zawiera najmniej laktozy – co jest korzystne w przypadku przejściowego zmniejszenia tolerancji dwucukrów wtórnego do zniszczenia nabłonka jelitowego w przebiegu infekcji przewodu pokarmowego.

U dzieci z niedokrwistością z powodu niedoboru żelaza oraz w przypadkach niechęci do spożywania posiłków mięsnych, można zastosować mleko Junior (największa zawartość żelaza).

Najmniejszą wartość kaloryczną ma Junior Bifidus i dlatego jest wskazany u dzieci z otyłością, poza tym mleko to ma tylko 2,6 g tłuszczu na 100 ml.

Dla dzieci zamieszkujących w terenach górskich i podgórskich, konieczne jest stosowanie jodowanych mlek modyfikowanych, stanowiących ważne źródło tego pierwiastka (najwięcej jodu zawiera Junior i Junior Bifidus).

Odpowiednio wysoka podaż wapnia w ciągu całego życia jest niezbędna dla prawidłowej mineralizacji kośćca. Najlepszym źródłem wapnia jest mleko i jego przetwory. W przypadku częstego występowania osteoporozy w rodzinie dziecka nie lubiącego serów i jogurtów, które pije w miarę chętnie mleko (lub płatki, kaszki z mlekiem), trafnym wyborem jest Bebiko 3 lub Junior.

Jeśli w rodzinie dziecka występuje wczesny rozwój miażdżycy tętnic to warto rozważyć wybór mleka gwarantującego najwyższą podaż witaminy E i kwasu foliowego, tj. Junior Bifidus. Udowodniono, że bakterie probiotyczne wywierają korzystny wpływ na metabolizm cholesterolu.

Dla wegetarian dopuszczających spożycie mleka (laktowegetarianie), nabiał jest jedynym naturalnym źródłem witaminy B12. Bebiko 3 zawiera najwięcej witaminy B12 ze wszystkich mlek modyfikowanych, jednocześnie mleko to jest zasobne w witaminę D3 i jod, których niedobory są także częste u niesuplementowanych wegetarian. 250 ml Bebika 3 zapewnia bezpieczną podaż cyjanokobalaminy, natomiast 700 ml pokrywa tzw. normę zalecaną dla dzieci w wieku 1-3 lat.

Junior zawiera czterokrotnie więcej cynku niż pozostałe mleka. 500 ml Juniora całkowicie pokrywa dobowe zapotrzebowanie na cynk u dzieci w okresie poniemowlęcym.

U dzieci leczonych preparatami przeciwpadaczkowymi można zalecić stosowanie mleka Junior i Junior Bifidus, ze względu na to, że zawierają one dużo kwasu foliowego.

Żywienie sztuczne niemowląt znajduje się w centrum zainteresowań zajmujących się tym problemem lekarzy. Obecne zalecenia dla lekarzy rodzinnych obejmują zachęcanie matek do karmienia piersią, nieprzyjmowanie postawy negacji karmienia sztucznego, szczególnie gdy nie ma możliwości karmienia piersią, i stosowanie mleka modyfikowanego. Dobór odpowiedniego preparatu leczniczego powinna poprzedzać szczegółowa analiza stanu zdrowia dziecka i jego potrzeb, wywiadu rodzinnego dotyczącego sposobu żywienia rodzeństwa oraz występowania chorób, a także sytuacji ekonomicznej rodziny.

Dla zdrowych dzieci od 1 miesiąca życia, w przypadku gdy matka nie ma pokarmu, na rynku polskim dostępne są mleka modyfikowane początkowe: Bebiko 1, Bebilon 1, Gerber 1, Humana 1, Milumil 1, Milumil HA, NAN HA 1. Dla starszych dzieci (od 5 miesiąca życia) firmy oferują: Bebiko 2, Bebilon 2, Gerber 2, Humana 2, Milumil 2, NAN HA 2. Natomiast dla dzieci z problemami ulewania i odpływem żołądkowo-przełykowym należy zastosować Bebilon AR (od 2 miesiąca), Enfamil AR (od 1 miesiąca) lub NAN AR (od 1 miesiąca). U dzieci z dolegliwościami kolkowymi i bólami brzucha można zastosować Bebilon niskolaktozowy lub Bebilon pH 5,7. Także dla dzieci bez apetytu wskazany jest Bebilon pH 5,7.

Natomiast u dzieci z alergią na białka mleka krowiego wskazane są hydrolizaty kazeiny (Nutramigen i Pregestimil), hydrolizaty białek serwatkowych (Bebilon Pepti, Bebilon Pepti MCT, Alfare) lub mieszanki elementarne (Bebilon Amino, Neocate). W większości przypadków z alergią nie współistnieje trwała nietolerancja laktozy, w związku z czym zalecany jest Bebilon Pepti. Jeśli jednak istnieje uzasadnione podejrzenie nietolerancji laktozy, bezpieczniej jest zastosować preparat bezlaktozowy na przykład Nutramigen. Należy pamiętać, że preparaty: Pregestimil, Bebilon Pepti MCT i Alfare są wzbogacone o tłuszcze MCT. W zależności od objawów klinicznych, tolerancji i wieku dziecka można rozważyć leczenie preparatami sojowymi, takimi jak ProSobee 1 i 2, Bebilon Soja 1 i 2, Humana SL, Isomil.

Dla dzieci z małą i skrajnie małą masą urodzeniową można wybrać jeden z produktów: Alprem, FM 85, Bebilon Nenatal, Nenatal, Bebilon BMF, Humana 0. Z czego Bebilon BMF i FM 85 są stosowane jako dodatek do pokarmu kobiecego (suplement pokarmu naturalnego).

W przypadku przejściowej nasilonej nietolerancji laktozy, wtórnej do zakażeń jelitowych, można zastosować Bebilon niskolaktozowy, który zawiera 1,3 g laktozy/100 ml i cechuje go niska osmolarność (195 mosmol/l). Natomiast u dzieci z trwałą nietolerancją laktozy wskazane są preparaty sojowe: ProSobee 1i 2, Bebilon sojowy 1i 2, Humana SL, Isomil. Mieszanki te zawierają białko soi wzbogacone w metioninę. Niehydrolizowane preparaty sojowe mogą być stosowane do żywienia sztucznego niemowląt rodzin wegetariańskich.

U dzieci z alergią na białka mleka krowiego i trwałą, nasiloną nietolerancją laktozy, wskazane jest zastosowanie Nutramigenu, Pregestimilu, Bebilonu Pepti MCT lub Alfare. Nie należy stosować w tym przypadku Bebilonu Pepti, ponieważ zawiera 2,6 g laktozy na 100 ml – co stanowi 38% składu węglowodanów.

U dzieci z przewlekłą biegunką tłuszczową można podawać: Pregestimil, Bebilon Pepti MCT, Alfare lub Humanę MCT. Są to preparaty stosowane w przewlekłej zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki, mukowiscydozie, zespołach krótkiego jelita oraz defektach lipazy lipoproteinowej.

U pacjentów z fenyloketonurią trzeba zastosować jeden z preparatów: Lofenalac, XP Analog, PAM Universal (stosuje się jako dodatek od 5 m.ż).