Astma oskrzelowa jest najczęstszą przewlekłą chorobą wieku dziecięcego (1). Jak wynika ze statystyk amerykańskich, liczba konsultacji ambulatoryjnych z powodu astmy wynosi 22% wszystkich konsultacji w ciągu roku, a 10 mln dni opuszczają rocznie w szkole dzieci chore na astmę (2, 3). Charakterystyczny dla astmy przewlekły proces zapalny (4) wykazuje różne nasilenie i prowadzi do różnego stopnia upośledzenia drożności oskrzeli. Konsekwencją jest pogorszenie wydolności oddechowej, które znajduje odzwierciedlenie w badaniu czynnościowym układu oddechowego w postaci spadku wartości takich parametrów jak FEV1, PEF. Pomiar tych parametrów stanowi, oprócz oceny częstości występowania objawów astmy, główne kryterium ustalania intensywności terapii przeciwastmatycznej. Następstwem stanu zapalnego błony śluzowej oskrzeli u astmatyków jest także zwiększenie reaktywności oskrzeli, co przejawia się szybko następującymi zmianami ich drożności po ekspozycji na bodźce nieswoiste. Sont i wsp. (5) wykazali, że kontrola zapalenia w astmie i efekty kliniczne leczenia są lepsze, gdy przy ustalaniu leczenia uwzględnia się nie tylko parametry statyczne badania czynnościowego, ale także stopień reaktywności oskrzeli. Źródłem informacji na ten temat mogą być dane z wywiadu – a więc odpowiedź na pytanie jak chory toleruje wysiłek, jak reaguje na zmiany temperatury powietrza, ekspozycję na zanieczyszczenia powietrza takie jak dym tytoniowy, aerozole, zapylenie. Największe znaczenie przypisuje się jednak ocenie tolerancji wysiłku (6, 7). Wielu chorych podaje łatwą męczliwość mimo że wyniki badania czynnościowego są prawidłowe, a leki interwencyjne stosowane są bardzo rzadko. W opisie dolegliwości chorzy podają występowanie „zadyszki”, „zasapania”, kaszlu, brak tchu, uczucie ucisku w klatce piersiowej, osłabienie, nadmierne pocenie lub rumień skóry, głównie w obrębie twarzy.

Celem pracy była obiektywizacja przyczyny nietolerancji wysiłku u dzieci chorych na astmę i ocena rzeczywistego udziału obturacji wywołanej wysiłkiem na podstawie testu wysiłkowego.

Badaniem objęto 92 dzieci w wieku 5-18 lat (średnia wieku 11,5 lat). W grupie tej znalazło się 33 dziewczynek (35,9%) i 59 chłopców (64,1%). U wszystkich dzieci rozpoznanie astmy było ustalone co najmniej 6 miesięcy przed badaniem na podstawie typowych objawów klinicznych i odwracalności obturacji po podaniu beta-2-mimetyków. Wykluczono mukowiscydozę, zaburzenia odporności humoralnej, obecność ognisk zakażenia.

Podłoże atopowe choroby było potwierdzone na podstawie podwyższonego stężenia IgE i/lub dodatnich testów skórnych u 53 chorych (57,6%). U 33 dzieci (35,9%) stwierdzono współistnienie alergicznego nieżytu nosa. U wszystkich objawy występowały sezonowo w okresie wiosenno-letnim. W badanej grupie 44 dzieci (47,8%) chorowało na astmę o lekkim i 48 dzieci (52,2%) o umiarkowanym stopniu ciężkości.

W leczeniu przeciwzapalnym stosowano przewlekle kromoglikan sodu u 35 dzieci (38,0%), budesonid u 56 dzieci (60,8%) (w dawce do 400 mg u 12 i od 400 do 800 mg u 44). Czterdzieści czworo dzieci (47,8%) otrzymywało długo działające beta-2-mimetyki, dziewięcioro (9,8%) teofilinę o przedłużonym działaniu i jedno dziecko montelukast.

Podstawą kwalifikacji do badania było uzyskanie w wywiadzie informacji na temat nietolerancji wysiłku pod postacią kaszlu, świszczącego oddechu, duszności (tachypnoe, brak tchu, uczucie ucisku w klatce piersiowej). U żadnego dziecka nie obserwowano po wysiłku sinicy, omdlenia. Wykluczono z badania dzieci obciążone chorobami układu sercowo-naczyniowego oraz układu nerwowego. Większość dzieci (63,0%) brała udział w zajęciach wychowania fizycznego, czworo dzieci uprawiało sport wyczynowo.

Przed wykonaniem próby wysiłkowej, zgodnie z obowiązującymi zasadami (7, 8), odstawiono następujące leki:

– krótko działające beta-2-mimetyki na 6 godzin przed badaniem,

– długo działające beta-2-mimetyki na 24 godziny,

– teofilinę o przedłużonym działaniu na 18 godzin,

– kromony, steroidy wziewne i montelukast na 48 godzin.

Warunkiem wykonania badania było stwierdzenie we wstępnym badaniu spirometrycznym wartości FEV1 co najmniej 70% wartości należnej.

U dzieci z objawami sezonowymi spowodowanymi uczuleniem na pyłki roślin badanie przeprowadzono w okresie jesienno-zimowym.

Próba wysiłkowa składała się z 6-8-minutowego biegu na bieżni z obciążeniem submaksymalnym w stałych warunkach otoczenia (wilgotność względna nie przekraczała 50%, temperatura powietrza 20-22°C). Dzieci w czasie badania miały założony klips na nosie.

Przy ocenie testu przyjęto następujące kryteria kwalifikacji testu jako dodatnie:

– spadek FEV1 o 15% i/lub,

– spadek PEF o 25% i/lub,

– spadek MEF 25 lub MEF 50 o 35%.

Ponadto oceniono częstość występowania spadku analizowanych parametrów w granicach:

– 15% i powyżej,

– 10% i powyżej,

– 5% i powyżej,

– do 5%.

Wyniki wstępnego badania spirometrycznego przedstawiono w tabeli 1.

Wartość pojemności życiowej (VC) i natężonej pojemności życiowej (FVC) w zakresie 80-120% wartości należnej uzyskało odpowiednio 89,1% i 88,0% dzieci, natomiast w granicach 60-79% VC – 8,7% i FVC – 9,8% objętych badaniem. Prawie wszystkie dzieci (90,2%) uzyskały wartość natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej (FEV1) w zakresie 80-120% wartości należnej. Tylko u trojga dzieci wyjściowe FEV1 mieściło się w zakresie 60-79%, a u sześciorga uzyskano wartości powyżej 120% wartości należnej. U 57,6% badanych odnotowano wyniki szczytowego przepływu wydechowego (PEF) w granicach 80-120% normy. Pozostali, z wyjątkiem jednego (PEF = 56,6%), uzyskali wartości 60-79% normy. Wyniki maksymalnego przepływu wydechowego na poziomie 50% i 25% FVC (MEF50 i MEF25) w zakresie 80-120% wartości należnej uzyskało odpowiednio 56,5% i 58,7% dzieci, w zakresie 60-79% normy odpowiednio 27,2% i 17,4% badanych. Niższe wartości MEF50 (tj. poniżej 60%) stwierdzono u czworga dzieci, a MEF25 u pięciorga dzieci.