Niezwykle popularne u dzieci choroby infekcyjne układu oddechowego rozpoczynają się zwykle w górnych drogach oddechowych. Znaczna transmisja zakażeń dotyczy dzieci bytujących w dużych zbiorowiskach, takich jak żłobki, przedszkola, szkoły itp. Sprzyjają również tym stanom zaburzenia odporności tak miejscowej jak i ogólnej, które związane są z procesem kształtowania się młodego organizmu – jest to ważki problem medycyny wieku rozwojowego. Poszukuje się więc nowych metod leczenia, nowych leków, a przede wszystkim środków profilaktycznych mogących zapewnić śluzówkom nosa ich prawidłowe, fizjologiczne funkcje i poprawić komfort oddychania.

Kolejną grupą częstych u dzieci schorzeń nosa są schorzenia alergiczne. Pyłkowica, czyli sezonowe, alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa i spojówek wywołane alergenami pyłków roślin, towarzyszy ludzkości od wieków. Dziś, ponad 120 lat po odkryciu Blackleya, na pyłkowicę choruje blisko 1/5 populacji (13), a alergeny pyłku traw są najczęstszą przyczyną sezonowego alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa i spojówek w Polsce (9, 13).

Sezonowy alergiczny nieżyt nosa wywołany jest najczęściej przez pyłki traw, zbóż, drzew i chwastów. Alergeny wziewne powodują IgE-zależną odpowiedź immunologiczną, prowadzącą do degranulacji komórek tucznych i uwolnienia mediatorów zapalenia, np. histaminy, serotoniny, bradykininy. Są one odpowiedzialne za wystąpienie takich objawów klinicznych jak np. katar, kichanie, wodnista wydzielina nosa i blokada nosa (10). Autorzy wielu prac donoszą, że objawy nieżytu nosa występują u 5-22% populacji ogólnej i jest on najbardziej rozpowszechnioną postacią alergii (7). Wielu z nich uważa, że u połowy chorych objawy mają charakter całoroczny.

Na przestrzeni ostatnich 20 lat wzrosło zainteresowanie „integralnym” spojrzeniem na choroby dróg oddechowych. Szczególnie podkreśla się wzajemne zależności między zapalnymi chorobami dróg oddechowych, a także między tymi schorzeniami a astmą oskrzelową (5). Podkreśla się rosnącą częstość występowania obu schorzeń w okresie ostatnich kilkunastu lat (11). W krajach wysoko zurbanizowanych wzrasta także liczba dzieci z astmą uczulonych na wiele alergenów wziewnych (5). Przyczyny tego stanu nie są do końca poznane. Najczęściej upatruje się je w niekorzystnych zmianach w środowisku wewnątrzdomowym i zewnętrznym dziecka, takich jak np. wzrost stężeń alergenów domowych, zwłaszcza roztoczy kurzu domowego oraz sierści zwierząt domowych (kot, pies), zwiększony kontakt ze spalinami silników dieslowskich, zwiększona ekspozycja na pyły, dwutlenek siarki i tlenki azotu oraz niekorzystne zmiany w technologii budowania mieszkań, które znacznie pogarszają jakość powietrza w domu (1, 5).

Jak wyżej wspomniano częste występowanie zarówno infekcyjnych jak i alergicznych nieżytów nosa u dzieci i młodzieży stało się inspiracją do poszukiwania nie tylko nowych leków i metod postępowania, lecz również rozszerzenia wachlarza środków pomocniczych stosowanych w codziennej higienie nosa. Takim właśnie jest preparat Sterimar, będący fizjologicznym roztworem wody morskiej. Ten bezpieczny, łatwy w obsłudze preparat przywraca naturalną wilgotność śluzówek nosa, ułatwia ewakuację zalegającej wydzieliny i ma praktyczne zastosowanie w codziennej higienie nosa zarówno u niemowląt, dzieci starszych i młodzieży. Zastosowany w nim system mikrodyfuzji powoduje delikatne spłukiwanie śluzówek nosa, przywracając jego drożność i podnosząc komfort oddychania.

Wstępne badania kliniczne nad preparatem Sterimar, oznaczonym kryptonimem LF41, wykonał G. Jost z Laboratorium Fumouze. Przeprowadził on badania u 60 chorych, w tym 50 dorosłych i 10 dzieci (od 2 do 7 roku życia). Byli to chorzy z chorobami górnych dróg oddechowych, w tym na:

– przewlekłe zapalenie śluzówki nosa – 27 przypadków,

– przewlekłe zapalenie zatok bocznych nosa – 4 przypadki,

– nawracający nieżyt śluzowy nosa – 13 przypadków,

– zapalenie krtani i gardła – 5 przypadków,

– zapalenie śluzówki nosa i gardła – 7 przypadków,

– stan po adenotomii – 4 przypadki.

Lek stosowano 3-4 razy/dobę w okresie 7-15 dni. Skuteczność preparatu była oceniana w odniesieniu do ustępowania objawów miejscowych: zmniejszania się obrzęku i przekrwienia błony śluzowej nosa, zaniku ropnej wydzieliny itp. W ocenie skuteczności brano również pod uwagę zaburzenia czynnościowe, a w szczególności uczucie „zatkania nosa”. W badaniu tym autor uzyskał wyniki dobre w 44 przypadkach, średnie w 14 przypadkach i niezadowalające w 2 przypadkach. Stwierdzono również, że tolerancja zarówno miejscowa jak i ogólna tego preparatu była bardzo dobra, nie zauważono żadnych niekorzystnych działań ubocznych. Uzyskane rezultaty, zdaniem autora, były satysfakcjonujące, ponieważ u 73% wszystkich leczonych otrzymał dobre wyniki leczenia.

Kolejne badania wykonał B. Azoulay z Ambulatorium Laryngologicznego Szpitala Saint-Cloud (2). Autor stosując przez wiele lat Sterimar, zawierający izotoniczną wodę morską zaobserwował zdecydowaną skuteczność jak i bezpieczeństwo tego preparatu, uznaje on go za podstawowy czynnik terapeutyczny w dziedzinie higieny uszu, nosa i gardła. Uważa bowiem, że czyszczenie jam nosowych może przyczyniać się do przyspieszania zdrowienia oraz ułatwiania działania innych leków. Wyróżnia on 3 zakresy zastosowania Sterimaru w zależności od wieku pacjenta:

Zdaniem autora Sterimar ułatwia wydmuchiwanie nosa, umożliwia skuteczny drenaż jam nosowych oraz istotnie poprawia higienę górnych dróg oddechowych. Badania kliniczne przeprowadził on u 47 niemowląt, 14 dzieci i 74 dorosłych, w sumie u 135 chorych. Preparat Sterimar zapewniał prostotę obsługi przez chorego, pozwalając na skuteczne płukanie jam nosowych. Wyniki uzyskane ocenia autor jako bardzo dobre, uważa on, że w każdym przypadku zalecane leczenie klasyczne powinno być uzupełniane o płukanie jam nosowych Sterimarem. Zaleca on stosowanie zapobiegawcze co najmniej 2-3 razy dziennie w celu zapewnienia właściwej higieny nosa (2).

Kolejne badania przeprowadził J. Bruker z Oddziału Laryngologicznego Centrum Medycznego w Suresnes (3). Uważa on, że wiele donosowych preparatów stosowanych w laryngologii jest często nadużywanych, skutkiem czego mogą one prowadzić do nieżytu błony śluzowej nosa indukowanego lekami. Sterimar, który jest środkiem pomocniczym, wydaje się być idealnie dopasowanym do pełnienia swojej podstawowej roli (higienicznej), na co wciąż nie zwraca się należytej uwagi. Infekcje wirusowe lub bakteryjne, urazy i zabiegi operacyjne nosa zakłócają aktywność naczynio-ruchową i czynność wydzielniczą błony śluzowej nosa. Oprócz leczenia przyczynowego należy pamiętać również o istotnych aspektach, takich jak wentylacja, zmniejszenie przekrwienia oraz drenaż. W takim celu, by zapewnić funkcję przepłukiwania, wykorzystał on do higieny nosa wodę morską w aerozolu, czyli preparat Sterimar. Badania przeprowadził u 38 pacjentów, w tym 21 kobiet i 17 mężczyzn, w wieku 18-68 lat. Większość pacjentów cierpiała na schorzenia nosa, takie jak: nieżyt błony śluzowej nosa (19 przypadków), zapalenie błony śluzowej nosa i zatok (4 przypadki), zapalenie błony śluzowej nosa i gardła (5 przypadków), czyli w sumie 28 przypadków odpowiadających ostremu wirusowemu nieżytowi nosa i alergicznym lub niealergicznym całorocznym przewlekłym nieżytom nosa z przekrwieniem. Pozostałe 10 przypadków byli to chorzy poddawani zabiegom operacyjnym, plastyce nosa lub operacyjnemu leczeniu złamania nosa. W tej grupie Sterimar, przepisany w celu prowadzenia płukania nosa, znacznie ułatwił wydalanie strupów zalegających w jamach nosowych.

Czas stosowania Sterimaru wynosił 6-8 dni w stanach ostrych oraz 30-60 dni w przypadkach przewlekłych w dawce 2-6 dawek w ciągu doby. W 13 przypadkach zalecano do stosowania jednocześnie ze Sterimarem inne leki, np. antybiotyki, leki przeciwzapalne, mukolityki, antyhistaminiki lub środki przeciwgorączkowe. Wyniki badań oceniał autor wg. następujących kryteriów: jakość drenażu nosa, ustąpienie lub zmniejszenie się objawów oraz wydalenie strupów z nosa. Wyniki bardzo dobre lub dobre osiągnął on w 33 przypadkach, czyli 87%, zaś umiarkowane lub brak efektu w 5 przypadkach, czyli 13%. Przeprowadzone badania wykazały wysoką skuteczność Sterimaru w drenażu jam nosowych, zapewniając jednocześnie poczucie komfortu dla pacjenta.

Contencin przeprowadził badania w Oddziale Laryngologicznym Szpitala Roberta Debre w Paryżu (4). Porównywał zalety Sterimaru z innymi klasycznymi preparatami soli fizjologicznej do zakraplania przy pomocy małych pipet, strzykawek czy gruszek. Dzieci przebywające w Szpitalu na Oddziale Laryngologicznym wybrano w sposób losowy w liczbie 45. Preparat podawano przez okres co najmniej 10 dni. Badane dzieci były w wieku od 15 dni do 12 lat. Przed rozpoczęciem leczenia dzieci demonstrowały następujące objawy:

W czasie pierwszej wizyty stwierdzano u tych dzieci następujące choroby współistniejące: wysiękowe zapalenie ucha środkowego, ostre zapalenie ucha środkowego oraz zapalenie oskrzeli i mukowiscydozę (tylko 2 przypadki). W czasie trwania badania jednocześnie ze Sterimarem stosowano inne leki, takie jak antybiotyki, mukolityki, antyhistaminiki oraz salicylany. U noworodków i małych niemowląt stosowano strzykawkę nosową. Wyniki uzyskane na podstawie wywiadów z rodzicami, obserwacji klinicznej oraz rynoskopii przedniej wykazały w 30 przypadkach niewątpliwy sukces terapeutyczny, dotyczył on przede wszystkim przypadków dziecięcego kataru z zatkaniem nosa oraz oddychaniem przez usta w przypadku zaschniętych strupów błony śluzowej.