© Borgis - Nowa Pediatria 1/2008, s. 2-7
*Adam Wiśniewski
Utraty przytomności u młodzieży
Loss of consciousness in adolescents
Katedra i Klinika Neurologii Szpital Uniwersytecki im. A. Jurasza w Bydgoszczy
Kierownik: prof. UMK dr hab. n. med. Barbara Książkiewicz
Streszczenie
The loss of consciousness became the serious medical problem in teenagers.
Aim: The aim of the study was to estimate the current picture of loss of consciousness in adolescents.
Material and methods: The problem was analyzed in many aspects such as the frequency of unconciousness in teenagers, their reasons and circumstances, risk factors and real diagnosis of young people with episodes of unconsciousness. The evaluation was performed in 300 teenagers, aged 16-20 by means of the special questionnaire, which was in accordance with the main subject. On the base its results some comparative tests has been made, especially between the group of boys and girls and between the group with episodes of unconsciousness and without such episodes.
Results: Loss of consciousness occurred in 34.7%, girls were the predominant group. Boys in the group with episodes of unconsciousness were higher and heavier than boys without such an episode.
Conclusions: It was showed that there was a connection among positive genetic charge, anaemia and the disposition of the mode of life with the prevalence of the episodes of unconsciousness. Their reasons and circumstances were depended on sex. In boys single incidents of head injuries were the most common causes of unconsciousness, and in girls the vasovagal disorders became the most frequent, with similar number of single and multiple cases. Above 50% of adolescents weren´t diagnosed by medicine doctors. In the rest, the range of the investigations was accordingly with the current standards, except a little number of head-up tilt tests. The rules of first aid in case of syncopes aren´t still well known in the group of teenagers.
Wstęp
Utraty przytomności są częstym problemem medycznym, z którym stykają się lekarze różnych specjalności. Występujące w wieku młodzieńczym różnią się co do częstości występowania, mechanizmów, obrazu klinicznego oraz rokowania od utrat przytomności u osób dorosłych. Najczęstszymi przyczynami utraty przytomności u młodzieży są: omdlenia wazowagalne, hipotonia ortostatyczna, zaburzenia rytmu serca, napady padaczkowe, hipoglikemia i inne.
Najczęściej nie zagrażają życiu, ale nawet stosunkowo niegroźne omdlenia z upadkiem mogą spowodować fatalne w skutkach obrażenia ciała.
Dlatego każdy incydent utraty przytomności, szczególnie epizody powtarzające się, należy diagnozować i jeżeli to możliwe leczyć przyczynowo. Celem pracy była ocena zjawiska utraty przytomności u licealistów i studentów bydgoskich.
Materiał i metody
Materiał badawczy stanowiło n=300 losowo wybranych uczniów klas licealnych oraz studentów w wieku od 16 do 20 lat (215 dziewcząt i 85 chłopców). Wiek był jedynym kryterium kwalifikacji do badania. Uczestnicy badania zapoznali się z informacją o badaniu i wyrazili na nie świadomą zgodę. Narzędziem badawczym była autorska ankieta. Badani wypełniali ją w obecności autora nie podając swoich personaliów. Pytania zawarte w ankiecie dotyczyły: płci, masy ciała, wzrostu, chorób przebytych i obecnych, przyjmowanych leków, stylu życia oraz zachowania ankietowanych w przypadku utraty przytomności u osób z otoczenia. Przebycie chociaż jednego incydentu utraty przytomności stanowiło kryterium do dalszego etapu badania. Badani odpowiadali na pytania drugiej części ankiety, które dotyczyły okoliczności utraty przytomności, jej objawów, czasu trwania, liczby epizodów, ewentualnych powikłań oraz dalszego postępowania po odzyskaniu przytomności i przebytej diagnostyki medycznej.
Analizę statystyczną przeprowadzono w oparciu o test t-Studenta oraz testy zgodności i niezależności chi kwadrat. Za poziom istotności statystycznej przyjęto p<0,05. Badanie uzyskało zgodę właściwej Komisji Bioetycznej Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu.
Wyniki
Utraty przytomności w zależności od płci badanych
W grupie 300 badanych utrata przytomności wystąpiła u 104 (34,7%). W grupie 215 dziewcząt biorących udział w badaniu utrata przytomności wystąpiła u 86 (40%), natomiast w grupie 85 chłopców u 18 (21,2%). Zależność między płcią ankietowanych, a występowaniem utraty przytomności była znamienna statystycznie (p=0,002). U 53 (51%) ankietowanych miał miejsce tylko 1 epizod utraty przytomności, u 46 (44%) osób wystąpiły 2-3 epizody. W grupie 5 osób (5%) epizody utraty przytomności pojawiły się co najmniej 4 razy. W całej grupie ankietowanych oraz w grupie dziewcząt pojedyncze incydenty utraty przytomności występowały równie często, jak powtarzające się, natomiast w grupie chłopców przeważały jednorazowe epizody (ryc. 1). Dowodzi to istotnej statystycznie zależności między płcią ankietowanych, a liczbą incydentów utraty przytomności (p=0,0002).
Ryc. 1. Częstość epizodów utraty przytomności u młodzieży.
Utrata przytomności a masa ciała i wzrost ankietowanych
W grupie dziewcząt, u których nie było epizodu utraty przytomności (129 osób) średni wzrost wyniósł 167,71cm ± 6,34 (od 150 cm do 177cm), waga 54,3 kg ± 7,26 (od 41 kg do 69 kg). W grupie dziewcząt z epizodem utraty przytomności (86) odpowiednio 167,5 cm ± 5,9 (od 160 cm do 181 cm) i 53,9 kg ± 7,03 (od 43 kg do 70 kg). Nie było istotnych statystycznie różnic wzrostu i masy ciała pomiędzy obiema grupami dziewcząt. W grupie chłopców, u których nie było epizodu utraty przytomności (67 osób) średni wzrost wyniósł 179,77cm ± 6,31 (od 164 cm do 195 cm), a waga 70,15 kg ± 9,28 (od 55 kg do 104 kg). W grupie chłopców z epizodem utraty przytomności (18) odpowiednio 185,2 cm ± 9,25 (od 172 cm do 202 cm) i 77 kg ± 13,08 (od 55 kg do 95 kg). Różnice w zakresie średnich wartości wzrostu (p=0,028) i masy ciała (p=0,006) pomiędzy grupami chłopców były znamienne statystycznie.
Predyspozycje rodzinne
U 196 ankietowanych bez epizodów utraty przytomności, incydenty utraty przytomności u członków rodziny wystąpiły w 40 przypadkach (20,4%), z czego w 18 przypadkach u matki, 16 u rodzeństwa, a w 6 u ojca. W grupie 104 badanych z epizodami utrat przytomności incydenty utraty przytomności w rodzinie wystąpiły w 52 przypadkach (50%), z czego w 24 przypadkach u rodzeństwa, 22 u matki, a w 6 u ojca. Związek między występowaniem utraty przytomności u ankietowanych i u członków ich rodzin był znamienny statystycznie (p<0,00001). W grupie 86 dziewcząt z epizodem utraty przytomności w 48 (56%) przypadkach wystąpiły podobne incydenty w rodzinie, natomiast w grupie 129 dziewcząt bez epizodu utraty przytomności tylko w 29 (22%) przypadkach. W grupie dziewcząt związek między występowaniem utraty przytomności a obciążeniem rodzinnym był również znamienny statystycznie (p<0,0001). Nie wykazano takiej zależności w grupie chłopców (p=0,16). Incydenty utraty przytomności wystąpiły u krewnych 22% chłopców z grupy 18 ankietowanych z epizodem utraty przytomności oraz u 11 na 67 (16,4%) ankietowanych bez incydentu utraty przytomności.
Nie analizowano przypadków, w których utrata przytomności była wtórna do urazu głowy.
Utrata przytomności a współistniejące choroby i przyjmowane leki
W grupie 196 ankietowanych bez epizodu utraty przytomności najczęstszymi chorobami współistniejącymi były: alergia (n=14), częste infekcje (n=7), migrena (n=7), nadciśnienie tętnicze (n=4) i anemia (n=4). W grupie z epizodami utrat przytomności (n2=104): anemia (n=7), migrena (n=5), alergia (n=4), nadciśnienie tętnicze (n=3) i astma (n=3). Istotną statystycznie zależność stwierdzono tylko między występowaniem utrat przytomności a obecnością anemii (p= 0,04). W przypadku pozostałych chorób nie wykazano takiego związku. Najczęściej przyjmowanymi lekami w obu grupach ankietowanych były tabletki antykoncepcyjne, odpowiednio w grupie bez epizodów utraty przytomności w 12 przypadkach, a w grupie z takimi incydentami w 14.
Analiza statystyczna nie wykazała jednak zależności między stosowaniem doustnej antykoncepcji hormonalnej a częstością utrat przytomności (p= 0,18).
Styl życia a utrata przytomności
Porównanie stylu życia grupy ankietowanych z przebytym epizodem utraty przytomności oraz grupy bez takiego incydentu (ryc. 2), nie wykazało istotnych statystycznie różnic między nimi (p=0,23). 44,9% ankietowanych bez epizodu utraty przytomności określało swój tryb życia jako aktywny, natomiast 27% jako siedzący. W grupie z incydentami utrat przytomności 36,5% badanych prowadziło aktywny tryb życia, a 35,5% siedzący. Aktywny tryb życia znamiennie statystycznie częściej prowadzili ankietowani z grupy bez utrat przytomności (p=0,036).
Ryc. 2. Styl życia ankietowanych.
Okoliczności towarzyszące utracie przytomności
Najczęściej utracie przytomności towarzyszyły: zmęczenie (n=43), długie stanie (n=32), przebywanie w tłumie ludzi (n=30), wysoka temperatura otoczenia (n=23). Utraty przytomności występowały najczęściej w kościele (n=24), autobusie (n=5), na apelu szkolnym (n=4) lub innych miejscach zatłoczonych (n=6). Innymi okolicznościami utraty przytomności zgłaszanymi przez ankietowanych były: długi czas bez jedzenia i picia (n=17) urazy głowy(n=16), utrata przytomności związana z pobieraniem krwi (n=13), nadmierny wysiłek fizycznym (n=13) miesiączka (n=13), silny ból (n=11), zmiana pozycji ciała z leżącej na stojącą (n=8), ciężka choroba z wysoką gorączką (n=6), szok emocjonalny związany ze strachem przed wizytą u dentysty, zastrzykiem, zabiegiem operacyjnym czy widokiem krwi (n=10), zatrucie alkoholem (n=3). 20 osób określiło utratę przytomności jako nagłą, bez określonych przyczyn.
Analiza statystyczna wykazała podobny rozkład przyczyn i okoliczności w populacji ogólnej i w grupie dziewcząt, natomiast znamiennie statystyczny różny rozkład w grupie dziewcząt i chłopców (p= 0,004) (ryc. 3).
Ryc. 3. Przyczyny i okoliczności utraty przytomności u młodzieży.
Obraz kliniczny utraty przytomności u młodzieży
Najczęstsze objawy, które pojawiły się przed i po epizodzie utraty przytomności przedstawiono w tabeli 1. Najczęściej epizod utraty przytomności trwał do 1 minuty u 64,5% ankietowanych, do 5 minut u 25%, natomiast powyżej 5 minut u 10,5%. W grupie ankietowanych, u których utrata przytomności nie była spowodowana urazem wtórnie doszło do obrażeń twarzy u 3 osób, innych okolic głowy u 2 osób, a łokcia u 1 osoby.
Tabela 1. Objawy towarzyszące utracie przytomności.
| przed epizodem utraty przytomności | po epizodzie utraty przytomności |
| bladość | 75% | osłabienie | 50% |
| zawroty głowy | 63,4% | dezorientacja co do czasu i miejsca | 27% |
| ciemno lub mroczki przed oczami | 61,5% | bez objawów | 23% |
| duszność | 38,5% | ból głowy | 21% |
| szybkie bicie serca | 28,8% | senność | 11% |
| uczucie gorąca | 27,8% | ból mięśni | 5% |
| szum w uszach | 26% | | |
| ból głowy | 24% | | |
| nudności | 22,1% | | |
| poty | 13,5% | | |
Diagnostyka utraty przytomności
Z grupy 104 badanych z epizodem utraty przytomności, 58 osób (55,8%) po incydencie nie zgłosiło się do lekarza celem dalszej diagnostyki. 20 osób zgłosiło się do lekarza rodzinnego, do 10 wezwano pogotowie, 10 badanych udało się do kardiologa, 6 do neurologa, a 4 do pediatry. Konsultację lekarską uzyskało 55,6% chłopców oraz 42% dziewcząt. W grupie ankietowanych, u których utrata przytomności nie była spowodowana urazem 34,2% dziewcząt oraz 33% chłopców zgłosiło się do lekarza. Wśród osób z jednym epizodem utraty przytomności konsultację lekarską uzyskało 16 z 53 osób (30,2%). W grupie z 2 lub 3 epizodami odpowiednio 26 osób na 45 (57,7%), a w grupie z przynajmniej 4 epizodami konsultację uzyskało 4 na 6 badanych (66,7%). Zależność między liczbą incydentów utraty przytomności a wizytą u lekarza była znamienna statystycznie (p= 0,01).
Osoby, u których incydenty utraty przytomności powtarzały się, częściej zgłaszały się do lekarza. W grupie dziewcząt zależność była istotna (p= 0,0003), natomiast w grupie chłopców nieistotna statystycznie (p= 0,13). Badania wykonane u osób, które zgłosiły się do lekarza, zostały przedstawione na rycinie 4.
Ryc. 4. Diagnostyka utraty przytomności u młodzieży.
Znajomość zasad pierwszej pomocy
Większość ankietowanych 228 (76%) widząc osobę, która straciła przytomność deklarowała rozluźnienie ubrania oraz uniesienie kończyn dolnych ponad poziom serca, 63 osoby (21%) poklepywanie po policzkach lub polanie twarzy zimną wodą. Dodatkowo 12 osób zapewniłoby dostęp świeżego powietrza, a 11 osób deklarowało działanie wg schematu ABC. Tylko 9 ankietowanych (3%) nie wiedziałoby jak się zachować. Z epizodem utraty przytomności we własnym otoczeniu zetknęło się 38 ankietowanych (12,6 %).
Omówienie
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Hannon D.W. Syncope in children and adolescents. Curr.Probl.in Ped. 1993; 23: 358-384. 2. Sadurska E., Jawniak R., Połecka B. i wsp. Omdlenia u dzieci i młodzieży ze szczególnym uwzględnieniem etiologii sercowo-naczyniowej na podstawie wyników badań własnych. Pediatria Polska 2004; 4: 269-274. 3. Florys B., Szczepańska-Kostro J. Syncope in children and adolescents – a diagnostic problem. Roczniki Akademii Medycznej w Białymstoku 2000; 45:133-144. 4. Sybilski A.J. Omdlenia u dzieci. Problemy lekarskie 1998; 3-4: 220-228. 5. Kotowska A., Wójcicka-Urbańska B., Wróblewska-Kałużewska M. Przyczyny omdleń u dzieci. Przegląd pediatryczny 2003; 3: 217-220. 6. Kuczyński D., Jóźwiak S. Diagnostyka i leczenie stanów nieprzytomności u dzieci. W: Jóźwiak S. [red.] Postępy w diagnostyce i leczeniu chorób układu nerwowego u dzieci. Wyd. Bifolium, Lublin 2001. 7. Popielarska A. Zaburzenia świadomości. W: Czochańska J. Neurologia dziecięca. Wyd. PZWL, 1985. 8. Kapoor W.N. Diagnostic evaluation of syncope. Am J. Med. 1991; 90: 91-106. 9. Hess Ch. Diagnostyka różnicowa napadów niepadaczkowych. Epileptologia 2001; 9: 125-141. 10. Jędrzejczak J. Diagnostyka różnicowa napadów o niepadaczkowym charakterze. Nowa Klinika 2002; 13: 13008-13012. 11. Scott W.A. Evaluating the child syncope. Pediatr. Ann. 1991; 20: 350-359. 12. Wojciechowski D. Znaczenie próby pionizacyjnej w diagnostyce nawracających stanów napadowych pod postacią zaburzeń świadomości występujących u dzieci i młodzieży. Med. Wieku Rozwoj. 1999; 2: 131-134.
