© Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2006, s. 66-70
*Anna Kędzia
Aktywność olejku szałwiowego wobec bakterii beztlenowych
The activity of sage essential oil (Ol. salviae) against anaerobic bacteria
Zakład Mikrobiologii Jamy Ustnej Akademii Medycznej w Gdańsku
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. Anna Kędzia
Summary
A total of 63 strains of anaerobic bacteria isolated from samples obtained from patients with infections of oral cavity and upper respiratory tract were tested. The susceptibility (MIC) anaerobic bacteria to sage essential oil was determined by means of a plate dilution technique in Brucella Agar with 5% defibrinated sheep blood. The inoculum containing 106 cfu per spot was seeded with the Steers inoculator upon the surface of agar. Incubation was performed in anaerobic conditions at 37°C in anaerobic jars. After 48 hours the lowest concentration of sage essential oils inhibiting the growth of anaerobic bacteria was read. The results of these investigations indicated, that strains belonging to the genera of Prevotella (69%), Porphyromonas (50%), Finegoldia (100%) and Ruminococcus (100%) were the most sensitive to sage essential oil. The strains of Bacteroides and Gram-positive rods were less sensitive (29% and 33% respectively). The strains of Gram-negative anaerobic cocci belonging to genera Veillonella were the least sensitive to essential oil. The growth of these strains were inhibited in concentrations from 1 to 3 mg/ml.
Od tysięcy lat ludzie doceniali właściwości lecznicze roślin. Już w II wieku p.n.e. indyjski władca Ashoka prowadził uprawy wielu roślin, które do dziś są stosowane w lecznictwie. W Chinach, w zielniku datowanym na ok. 2000 r. p.n.e., zostały umieszczone opisy kilkuset ziół leczniczych. W Egipcie olejki eteryczne były znane od czasów rządów faraonów, o czym świadczą zapisy znalezione na glinianych tabliczkach oraz na zwojach papirusów. Dużą wiedzę na temat olejków posiadali też Grecy. Hipokrates (469-399 p.n.e.) uznany za „ojca medycyny” w swoich pismach opisał wiele roślin i ich zastosowanie w lecznictwie. W Europie zasady stosowania olejków znane były już w XII wieku. Z zapisów wynika, że olejki eteryczne były używane podczas epidemii cholery w XIV wieku. Do rozpowszechnienia wiedzy na temat leczenia roślinami przyczyniło się wynalezienie druku w XV wieku.
Obecnie preparaty roślinne są szeroko stosowane w profilaktyce i terapii zakażeń w obrębie jamy ustnej i dróg oddechowych. Leki te zwykle są dobrze tolerowane, rzadko wywołują niepożądane objawy a często wspomagają działanie podawanych równocześnie leków syntetycznych. Leki roślinne stosowane w stomatologii charakteryzują się działaniem przeciwdrobnoustrojowym, antyseptycznym, przeciwkrwotocznym, przeciwzapalnym, ściągającym i immunostymulującym. Preparaty te są dostępne w formie maści, żeli, płynów do płukania jamy ustnej i gardła, tabletek do ssania lub aerozoli. Wyciągi roślinne i olejki eteryczne dodawane są też do płynów działających odkażająco oraz leczniczych past do szczotkowania zębów i żeli do stosowania miejscowego.
Obecnie dostępnych jest szereg preparatów ziołowych wieloskładnikowych, w których składzie są obecne wyciągi z liści szałwii lub olejek szałwiowy. Szałwia lekarska ( Salvia officinalis L.) zawiera olejek eteryczny, którego zawartość wynosi 1,0-2,5%. Olejek szałwiowy ( Aetheroleum Salviae) otrzymywany jest z liści na drodze destylacji z parą wodną (1). Głównym składnikiem olejku jest α- i β-tujon (zawartość do 50%), który jest ketonem terpenowym charakteryzującym się silnym zapachem. Wśród składników są także cyneol (ok. 15%), kamfora (ok. 8%), borneol, pinen, karnozol, kwas karnozolowy, garbniki katechinowe i inne związki (1-3).
Napary otrzymywane z liści i wyciągi alkoholowe działają antyseptycznie, przeciwzapalnie i ściągająco. Za aktywność przeciwdrobnoustrojową odpowiedzialny jest głównie olejek eteryczny. Mechanizm działania olejków eterycznych na mikroorganizmy nie został jeszcze całkowicie wyjaśniony. Przyjmuje się, że uszkadzają one ścianę komórkową i błonę cytoplazmatyczną bakterii, co doprowadza do wycieku cytoplazmy oraz hamują syntezę białek (4).
Liście szałwii są składnikiem różnych mieszanek ziołowych, które w formie naparów stosowane są do płukania w stanie zapalnym jamy ustnej i gardła. Są to mieszanki, takie jak Septosan, Septovit, Pektosan, Pediflos i Pektovit. Dogodną do użycia formą jest nalewka z szałwii (Tinctura Salviae, stężenie 1:5, zawartość olejku eterycznego 0,15%), stosowana do płukania jamy ustnej i gardła w rozcieńczeniach wynoszących 5 ml preparatu na 1/4 szklanki wody. Przykładem preparatów wieloskładnikowych w formie płynów zawierających wyciąg z liści szałwii są: Dentosept, Dentosept A, Salviasept, Salvament, Jukunda Krauter Mundwasser (Niemcy) i w formie aerozolu: Tymsal i Sanofil. Natomiast do miejscowego stosowania przeznaczone są żele produkowane w Polsce: Aromagel, Chamosal-Dent, Mucosit, Silumin i wytwarzane w Niemczech: Aperisan oraz maści, tj. Chamosal-Dent i Maść szałwiowa. Ekstrakty z ziół, w tym m.in. z liści szałwii, są też w działających przeciwzapalnie i przeciwkaszlowo tabletkach do ssania o nazwie Pektosy. Wyciągi z liści szałwii są też w preparatach przeznaczonych do aerozoloterapii. Są one stosowane w przypadku ostrych i przewlekłych zakażeń w obrębie układu oddechowego, np. Salviasept, Salviament (5).
Wymienione preparaty stosowane są do płukania jamy ustnej i miejscowej aplikacji w chorobach przyzębia, zapaleniu dziąseł, w owrzodzeniach błony śluzowej, zakażeniu po ekstrakcji zębów, stomatopatiach protetycznych i zakażeniach okołoimplantowych.
Celem badań była ocena aktywności olejku szałwiowego wobec bakterii beztlenowych wyizolowanych z zakażeń w obrębie jamy ustnej i górnych dróg oddechowych.
Materiał i metody badań
Szczepy bakterii beztlenowych wykorzystane w badaniach zostały wyizolowane z materiałów pobranych od pacjentów z zakażeniami w obrębie jamy ustnej i górnych dróg oddechowych. Inkubację posiewów prowadzono przez 10 dni w temp. 37°C w anaerostatach zawierających 10% C02, 10% H2 i 80% N2, katalizator palladowy i wskaźnik warunków beztlenowych (6). Bakterie beztlenowe były identyfikowane zgodnie ze schematami Virginia Anaerobe Laboratory Manual (7), Bergey´s Manual (8), z uwzględnieniem ostatnich zmian taksonomicznych (9). Przy ocenie zwracano uwagę na cechy morfologiczne, fizjologiczne i biochemiczne (testy API 20A i inne, wytwarzanie z glukozy kwasów tłuszczowych od C1 do C6 oraz kwasu mlekowego i bursztynowego) i naturalną fluorescencję kolonii w promieniach UV (6, 7, 8).
Ocenie wrażliwości poddano 63 szczepy bakterii beztlenowych z rodzajów: Bacteroides (7 szczepów), Prevotella (13), Porphyromonas (8), Fusobacterium (3), Veillonella (3) oraz Gram-dodatnich ziarniaków (15), Gram-dodatnich pałeczek (9) i laseczek (4) oraz 6 szczepów wzorcowych: Bacteroides fragilis ATCC 25285, B. ovatus ATCC 8483, B. vulgatus ATCC 8482, Fusobacterium nucleatum ATCC 25585, Propionibacterium acnes ATCC 11827 i Clostridium perfringens ATCC 13124.
Badanie wrażliwości na olejek szałwiowy (Avicenna-Oil, Wrocław) przeprowadzono metodą seryjnych rozcieńczeń w agarze. Olejek najpierw rozpuszczano w DMSO (200 mg w 1 ml), a potem w jałowej wodzie destylowanej, uzyskując następujące stężenia: 3, 2, 1, 0,5, 0,25, 0,12 i 0,06 mg/ml. Odpowiednie rozcieńczenia olejku szałwiowego dodawano do Brucela Agar z dodatkiem 5% odwłóknionej krwi baraniej. Inoculum zawierające 106 drobnoustrojów (cfu) w 1 ml przenoszono na powierzchnię podłoży badanych i kontrolnych (bez olejku) aparatem Steersa. Inkubację podłoży prowadzono w anaerostatach w warunkach beztlenowych w temp. 37°C. Po 48 godzinach odczytywano najmniejsze stężenie olejku szałwiowego hamujące wzrost bakterii beztlenowych (MIC).
Wyniki i ich omówienie
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Kędzia B., Segiet-Kujawa E., Hołderna E. i wsp.: Skład chemiczny oraz działanie przeciwdrobnoustrojowe olejku szałwiowego ( Ol. Salviae). Herba Pol. 1990, 4, 155. 2. Kovatcheva N., Zheljazkov V.D.: Essentials oil content and components of Salvia officinalis L. from Bulgaria. Proc. 27th Int. Symp. on Essential Oils. Sept. 8-11, Vienna 1996, 237. 3. Olszewska-Kaczyńska J., Miłkowska K: Chemical analysis of essential oil and solvents extracts of sage ( Salvia officinalis L.) plant from Poland. Proc. 27th Int. Symp. on Essential Oils. Sept. 8-11, Vienna 1996, 233. 4. Kalemba D.: Przeciwbakteryjne i przeciwgrzybowe właściwości olejków eterycznych. Post. Mikrobiol. 1998, 38, 2, 165. 5. Lutomski J., Alkiewicz J.: Leki roślinne w profilaktyce i terapii. PZWL, Warszawa 1993. 6. Kałowski M., Kędzia A.: Nieprzetrwalnikujące drobnoustroje beztlenowe. W: Diagnostyka mikrobiologiczna w medycynie (red. W. Kędzia). PZWL, Warszawa 1990. 7. Holdeman L.V., Cato E.P., Moore W.E.C.: Anaerobe Laboratory Manual. V.P.I., Blacksburg. 4th ed., Baltimore M.D., Virginia 1977. 8. Holt J.G.: Bergey´s Manual of Determinative Bacteriology. Williams and Wilkins, 9th ed. Baltimore M.D. 1993. 9. Olsen I., Shah H.N.: Review and outcome of the Meetings held Manchester U.K., June 2000, by the International Committee on the Systematic of Prokaryotes Subcommittee on the Taxonomy of Gram-negative Anaerobic Rods. Anaerobe 2001, 7, 329. 10. Ferrini A.M., Mannoni V., Hodzic S. i wsp.: Antimicrobial activity of bergamot oil in relation to chemical composition and different origin. Riv. Ital. EPPOS, 1998, 9 (Spec. Num.) 140. 11. Zani F., Massimo G., Benvenuti S. i wsp.: Studies on the genotoxic properties of essential oils with Bacillus subtilis rec-assay and Salmonella /microsome revision assay. Planta Med. 1991, 57, 237. 12. Maruzzella J.C., Sicurella N.A.: Antibacterial activity of essentials oil vapors. J. Am. Pharm. Assoc. 1960, 49, 692. 13. Hili P., Evans C.S., Veness R.G.: Antimicrobial action of essential oils: the effect of dimethylsulfoxide on the activity of cinnamoni oil. Lett. Appl. Microbiol. 1997, 24, 269. 14. Biondi D., Cianci P., Geraci C. i wsp.: Antimicrobial activity and chemical composition of essential oils from Sicilian aromatic plants. Flavour. Fragr., 1993, 8, 331. 15. Shapiro S., Meier A., Guggenheim B.: The antimicrobial activity of essential oils and essential oil components towards oral bacteria. Oral Microbiol. Immunol. 1994, 9, 202. 16. Crociani F., Biavati B., Alessandrini A. i wsp.: Growth inhibition of essentials oils and other antimicrobial agents towards Bifidobacteria from dental caries. Proc. 27th Int. Symp. on Essential Oils. Sept. 8-11, Vienna 1996, 40.
