© Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2006, s. 90-97
*Elżbieta Hołderna-Kędzia
Zastosowanie żurawiny amerykańskiej ( Vaccinium macrocarpon) w chorobach dróg moczowych
The application of american cranberry (accinium macrocarpon) in the therapy of urinary tract diseases
Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu
Dyrektor Instytutu: dr hab. n. med. Przemysław M. Mrozikiewicz
Summary
The clinical studies show that American cranberry (Vaccinium macrocarpon Aiton) could be used in the therapy of urinary tract diseases. The special efficacy shows American cranberry in the treatment of urinary tract infections and urolithiasis. The long-term therapy with American cranberry helps eliminate the microorganisms from urinary tract and interacts favourable with antibiotics. The cranberry helps in the therapy of urolithiasis – especially in the case of oxalate and calcium urolithiasis. The American cranberry should be used as a medicine in dosage 1,2-2,7 g daily and as a dietry supplement in the dosage 0,4-0,8 g daily.
Zakażenia dróg moczowych
Pomyślne wyniki pierwszych prób klinicznych z wykorzystaniem żurawiny jako środka zmniejszającego ryzyko zakażenia dróg moczowych umożliwiły prowadzenie dalszych ukierunkowanych badań.
Za ich początek można uznać pozytywne próby przeprowadzone w 1923 roku przez Blatherwicka i wsp. (1) u 2 zdrowych ochotników. Po kilkunastodniowej identycznej diecie jedna osoba spożyła 305 g gotowanych owoców żurawiny, druga tę samą ilość śliwek. W moczu osoby przyjmującej żurawinę stwierdzono jego zakwaszenie, tj. obniżenie pH, zwiększenie wydzielania kwasów całkowitych i wzrost stężenia kwasu hipurowego z 0,77 g do 4,74 g.
W innych badaniach z 1959 r. (2) nie wykazano skutecznego zakwaszenia moczu pod wpływem przyjmowanego soku żurawinowego w ilości 4 l dziennie. Stężenie wydzielonego kwasu hipurowego było w moczu zbyt niskie by zapewnić jego skuteczne działanie przeciwbakteryjne przy pH 5. Z kolei badania przeprowadzone w 1967 r. przez Kahn i wsp. (3) wykazały całkowicie odmienne zmiany w pH moczu 4-5 osób pijających napój z soku żurawinowego przez 4 dni. Jednakże były to badania niekompletne z powodu małej liczby pacjentów, sprzecznych wyników, ponadto odnosiły się jedynie do zakwaszenia moczu i wydzielania kwasu hipurowego, a nie oceniały wpływu żurawiny na zakażenie dróg moczowych.
Dopiero lata 80. przyniosły wyjaśnienie antyseptycznego wpływu żurawiny na drogi moczowe, poprzez jej działanie antyadherencyjne.
Pierwszą udokumentowaną, tj. randomizowaną, z podwójnie ślepą próbą, kontrolowaną placebo próbą były badania Avorna i wsp. (4) z 1994 r. Grupa badana obejmowała 153 starsze kobiety w wieku średnim 78,5 lat, które przeszły przynajmniej jedną infekcję dróg moczowych w ciągu roku. Wybrane losowo 72 osoby spożywały 300 ml napoju z soku żurawinowego lub napoju placebo (81 osób) dziennie, przez okres 6 miesięcy. Co miesiąc badano próbki moczu w obu grupach kobiet pod kątem liczby bakterii i leukocytów. W wyniku badań stwierdzono korzystne oddziaływanie żurawiny na drogi moczowe, wyrażające się obniżeniem o 50% poziomu bakterii (poniżej 105 bakterii w 1 ml) i leukocytów w moczu osób regularnie przyjmujących napój z żurawiny, w porównaniu z grupą kontrolną. Antybiotyki włączono pomocniczo w 16 przypadkach osób z grupy kontrolnej i tylko w 8 przypadkach osób przyjmujących żurawinę, co świadczy o wyraźnym działaniu wspomagającym żurawiny w obniżaniu liczby bakterii i leukocytów w drogach moczowych. W rezultacie przeprowadzonych badań stwierdzić można, że napój z żurawiny zmniejsza częstotliwość nawrotów bakteriomoczu i ropomoczu u kobiet starszych i pozwala na zmniejszenie o 50% zużycia antybiotyków w przypadku wystąpienia zakażenia dróg moczowych.
W 1995 r. Foxmann i wsp. (5) przebadali częstotliwość wystąpienia pierwszego zakażenia dróg moczowych u młodych kobiet w wieku 18-39 lat w trakcie spożywania soku żurawinowego. Okazało się, że ryzyko rozwoju zakażenia dróg moczowych w grupie 86 osób regularnie przyjmujących sok żurawinowy było znacznie mniejsze niż w grupie 288 osób stanowiących kontrolę. Okazało się, że systematyczne picie soku żurawinowego w grupie badanej zabezpieczało przed wystąpieniem i rozwojem zakażenia dróg moczowych w porównaniu z kontrolą. Jednak wyniki nie są w pełni miarodajne z powodu nieuwzględnienia placebo w grupie kontrolnej.
Pozytywne efekty wynikające z zastosowania żurawiny u 19 kobiet w wieku 28-44 lat, z nawracającymi zakażeniami dróg moczowych, uzyskali Walker i wsp. (6). Przeprowadzone badania miały charakter randomizowanej, podwójnie ślepej, kontrolowanej placebo, z wzajemną wymianą preparatu i placebo próby. W pierwszym etapie u kobiet z zakażeniem dróg moczowych stosowano standardową terapię antybiotykową przez 10 dni, łącznie z podawaniem żurawiny lub bez żurawiny. W ramach kontynuowania terapii pacjentki przyjmowały 400 mg niekapsułkowanego ekstraktu żurawiny (Cran Actin, Solaray USA) przez 3 miesiące, a przez kolejne 3 miesiące placebo. W drugiej grupie zastosowano odwrotną kolejność. W podsumowaniu badań okazało się, że na 21 zakażeń dróg moczowych pojawiających się w trakcie terapii aż 15 przypadało na okres placebo, a tylko 6 na okres przyjmowania żurawiny, co wskazuje na większą skuteczność żurawiny (o około 43%) w porównaniu z placebo w zabezpieczeniu przed zakażeniami.
W innych badaniach z wzajemną wymianą preparatu i placebo (7), uwzględniono 21-osobową grupę starszych mężczyzn w wieku średnim 73 lat, z czynnikami ryzyka zakażeń dróg moczowych (udarem lub użyciem cewników). Otrzymywali oni 25% sok żurawinowy 3 razy dziennie, w trakcie posiłków, łącznie ok. 700 ml w ciągu dnia. Zarówno pacjenci, jak i personel, odczuwali pozytywne efekty w trakcie 7 dni terapii sokiem żurawinowym w porównaniu z okresem bez jego przyjmowania. Stwierdzono znacząco niższą wartość pH moczu, zanik nieprzyjemnego zapachu, a także zmniejszenie objawów nietrzymania moczu.
Z kolei badania przeprowadzone przez Habasha i wsp. (8) dotyczyły wpływu suplementu z żurawiny, kwasu askorbinowego i zwiększonego spożycia wody na obniżenie ryzyka zakażenia dróg moczowych podczas zabiegów urologicznych. Jedna z badanych grup 10 ochotników otrzymywała suplement żurawiny w kapsułce (Cran Actin, Solaray USA) w ilości 400 mg, 3 razy dziennie, druga kwas askorbinowy w dawce 500 mg, 2 razy dziennie, a trzecia otrzymywała 3 razy dziennie 500 ml wody. Grupę kontrolną stanowiło 10 zdrowych mężczyzn w wieku od 25 do 40 lat. Każdy suplement diety podawano przez 2,5 dnia podczas 1 tygodnia, z zachowaniem 4,5-dniowego okresu bez przyjmowania jakiegokolwiek suplementu. Na początku badania, a także trzeciego dnia po podaniu ostatniej dawki leczniczej, pobierano próbki moczu, zarówno w grupach badanych, jak i kontrolnej.
W grupie z kwasem askorbinowym stwierdzono wyraźne zakwaszenie moczu w porównaniu z grupą kontrolną. Natomiast zwiększone spożycie wody prowadziło do wytworzenia moczu o znacząco niższej ilości białka, składników odżywczych i soli mineralnych, co wydaje się obniżać liczbę drobnoustrojów w moczu pacjentów poddawanych zabiegom. W przypadku żurawiny i kwasu askorbinowego nie obserwowano tej zależności. Z kolei pomiar napięcia powierzchniowego zbieranych próbek moczu w grupie z wodą i żurawiną wskazywał na konsekwentne wytworzenie moczu o wyższym napięciu powierzchniowym w porównaniu z moczem kontrolnym lub w grupie z kwasem askorbinowym.
W drugim etapie ci sami autorzy zbadali zdolność adhezji, czyli przylegania bakterii uropatogennych do silikonu – tworzywa cewników moczowych w obecności normalnego moczu człowieka. Mocz otrzymany po suplementacji zarówno kwasem askorbinowym, jak i żurawiną, zmniejszał przyczepność (adherencję do tworzywa) Escherichia coli i Enterococcus faecalis. Zjawiska tego nie obserwowano w przypadku Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus epidermidis i Candida albicans. Natomiast podawanie samej wody pacjentom powodowało wytworzenie moczu o zwiększonej przyczepności wszystkich badanych drobnoustrojów do biomateriałów. Tak więc żurawina i kwas askorbinowy, przyjmowane jako suplementy diety, mogą zabezpieczać przed adhezją niektórych uropatogennych drobnoustrojów oraz kolonizacją materiałów stosowanych u pacjentów z ryzykiem zakażenia dróg moczowych. W efekcie uzyskuje się obniżenie ryzyka infekcji oraz zmniejszenie zapotrzebowania na antybiotyki.
W innym otwartym, randomizowanym badaniu kontrolnym, prowadzonym przez 12 miesięcy, badano 150 kobiet fińskich z zakażeniami dróg moczowych, spowodowanymi przez Escherichia coli, u których nie stosowano profilaktycznie preparatów przeciwdrobnoustrojowych (9). Kobiety otrzymywały preparat handlowy zawierający stężony sok z żurawiny i borówki brusznicy w proporcji 7,5:1,7 g rozpuszczony w 200 ml wody. Dzienną dawkę otrzymanego powyżej soku, wynoszącą 50 ml, podawano przez okres 6 miesięcy. Druga grupa otrzymywała napój probiotyczny, zawierający pałeczki Lactobacillus w liczbie 4x1010 komórek w 1 ml, w ilości 100 ml dziennie, przez 5 dni w tygodniu. Natomiast trzecia grupa (kontrolna) nie przyjmowała żadnych preparatów.
Wyniki badań wskazują, że po okresie leczenia w grupie otrzymującej sok z żurawiny i borówki brusznicy, tylko 12 osób miało nawroty zakażenia dróg moczowych, w porównaniu do 21 osób w grupie z Lactobacillus i 19 w grupie kontrolnej. Na tej podstawie stwierdzono jako klinicznie ważną, 20% redukcję ryzyka wystąpienia nawrotów zakażenia dróg moczowych pod wpływem przyjmowania soku z żurawiny i borówki brusznicy w porównaniu z kontrolą.
Kolejnym badaniem potwierdzającym skuteczność żurawiny w zapobieganiu zakażeniom dróg moczowych może być próba randomizowana przeprowadzona przez Stothersa i wsp. (10). W badaniu uwzględniono 150 dorosłych kobiet w wieku 21-72 lat, które przyjmowały w celu profilaktycznym preparat żurawinowy w postaci tabletek 2 razy dziennie lub w postaci soku 3 razy dziennie, przez okres jednego roku.
Po tym czasie uzyskano w porównaniu z placebo, zarówno wysoki stopień obniżenia objawowych zakażeń dróg moczowych w ciągu roku (<50%), jak również znaczne obniżenie rocznego spożycia antybiotyków (<50%). Poza tym okazało się, że podawanie tabletek z żurawiny było bardziej skuteczne i tańsze w zapobieganiu zakażeniom dróg moczowych w porównaniu do soku z żurawiny.
Badania przeprowadzone przez Biering-Sorensena (11) wskazały na możliwość skutecznego zabezpieczenia przed infekcją dróg moczowych przy wykorzystaniu preparatów z żurawiny także u pacjentów z uszkodzeniem rdzenia kręgowego. Należy dodać, że chorzy ci należą do grupy szczególnego ryzyka wystąpienia infekcji dróg moczowych z powodu cewników zakładanych na stałe i możliwości tworzenia biofilmu bakteryjnego w ich obrębie. Cenne w tej sytuacji mogą się okazać odpowiednie materiały zmniejszające przyczepność bakterii do powierzchni cewników, jak również preparaty żurawinowe o podobnym działaniu.
Autorzy innych badań wskazują na korzyści dostrzegane przez pacjentów, w tym osób starszych, dzieci oraz osób ze schorzeniami neurologicznymi, jak tylny rozszczep kręgosłupa, wynikające z przyjmowania żurawiny, zarówno w postaci soku oraz innych suplementów żywnościowych w zapobieganiu lub leczeniu zakażeń dróg moczowych (12).
Super i wsp. (13) dostarczyli danych wskazujących na możliwość powszechnego wykorzystania soku z żurawiny u dzieci, zarówno leczniczo, jak i zapobiegawczo, w różnych schorzeniach nerek i dróg moczowych. Leczeniem objęto 23% dzieci ze schorzeniami nerek i 65% dzieci z zakażeniami dróg moczowych. W większości przypadków uzyskano pozytywne efekty.
W jednym z nowszych badań Duthie i wsp. (14) oceniali wpływ regularnego spożywania soku z żurawiny na podwyższenie w moczu osób zdrowych stężenia salicylanów. Jedenaście kobiet otrzymywało 3 razy dziennie po 250 ml soku żurawinowego przez okres 2 tygodni. Stwierdzono, że po 7 dniach poziom kwasu salicylowego i salicylurowego w moczu był wyraźnie podwyższony (p<0,001), a po 2 tygodniach zauważono również mały, lecz istotny wzrost stężenia kwasu salicylowego w surowicy krwi. Fakt ten świadczyć może o korzystnym wpływie soku z żurawiny na absorpcję kwasu salicylowego w płynach ustrojowych, tj. kwasu o właściwościach przeciwzapalnych, istotnych w stanach zakażenia pęcherza i dróg moczowych.
Inne badania (15) przeprowadzono u 28 starszych pacjentów pod opieką medyczną, ze skłonnością do infekcji dróg moczowych, którzy otrzymywali od 125 do 190 g soku żurawinowego dziennie. Pozytywne efekty w postaci zabezpieczenia przed wystąpieniem infekcji dróg moczowych, jednak bez stwierdzenia wyraźnego działania leczniczego, uzyskano u 19 pacjentów (ok. 68%).
Kolejne badanie (15) przeprowadzono w grupie 21 starszych pacjentów z istniejącym wcześniej zakażeniem dróg moczowych, którym podawano 12 kapsułek dziennie, zawierających 800 mg zagęszczonego soku żurawinowego. U 15 pacjentów (ok. 71%) uzyskano korzystne działanie ochronne żurawiny, niedopuszczające do rozwoju infekcji dróg moczowych. Nie wykazano jednak działania leczniczego.
Z kolei Jepson i wsp. (16) wykonali ocenę skuteczności działania soku żurawinowego i innych produktów żurawiny w schorzeniach dróg moczowych. W tej analizie uwzględnili 7 randomizowanych badań klinicznych, w których poddano analizie zarówno sok z żurawiny, sok z żurawiny i borówki brusznicy, jak i wyciąg lub tabletki z żurawiną. W dwóch badaniach u kobiet, przyjmujących produkty z żurawiny przez okres 12 miesięcy, uzyskano wobec placebo znaczącą redukcję objawów zakażenia dróg moczowych. Nie stwierdzono istotnych różnic w działaniu pomiędzy sokiem z żurawiny a kapsułkami. Nie uzyskano również danych odnośnie obniżenia liczby objawowych zakażeń dróg moczowych w innych grupach osób, takich jak dzieci, starsze kobiety i mężczyźni. Z tego względu autor omawianej pracy wskazuje na potrzebę dalszych randomizowanych badań w tym zakresie.
Przegląd prac badawczych, omówiony przez Griffithsa (17), dotyczył wykorzystania żurawiny w celach leczniczych i zapobiegających zakażeniom. W efekcie badań nie uzyskano wystarczających dowodów, uzasadniających wykorzystanie żurawiny w leczeniu zakażeń dróg moczowych, wskazują one jednak na możliwość użycia jej w celach zapobiegawczych. Przegląd dotyczący zapobiegania zakażeniom uwzględniał między innymi 2 randomizowane badania kontrolne z użyciem żurawiny w postaci soku lub kapsułek. W oparciu o te badania stwierdzono znaczne obniżenie stopnia zakażenia dróg moczowych u kobiet, a zatem potwierdziły one przydatność żurawiny w zapobieganiu powyższego schorzenia.
Podobnie Lynch (18) na podstawie analizy piśmiennictwa dotyczącego tego zagadnienia, wskazał na brak przekonywujących dowodów potwierdzających możliwość zastosowania przetworów z owoców żurawiny w leczeniu lub profilaktyce infekcji dróg moczowych. Jednak przeprowadzone następnie randomizowane badania kontrolne świadczą o użyteczności żurawiny w profilaktyce tego schorzenia.
Jak wynika z przeglądu piśmiennictwa, niektóre badania nie potwierdziły skuteczności żurawiny w leczeniu zakażeń dróg moczowych, lecz wskazują na korzyści w ograniczaniu zakażeń płynące z profilaktyki z udziałem tego środka.
Świadczą o tym badania przeprowadzone przez Schlagera i wsp. (19). Przebadali oni wpływ preparatów z żurawiny na stopień zakażenia dróg moczowych u dzieci z pęcherzem neurogennym. Była to grupa odpowiednia do badań z powodu częstych nawrotów zakażeń, w większości wywołanych przez szczepy Escherichia coli wysoce oporne na antybiotyki. W badaniach z podwójnie ślepą próbą, kontrolowanych placebo i z wzajemną wymianą preparatu i placebo, uwzględniono 15 dzieci w wieku od 2 do 18 lat, które otrzymywały 62,5 g koncentratu z żurawiny (9 dzieci) lub placebo (6 dzieci) dziennie przez 6 miesięcy.
W poprzednich badaniach podawano dzieciom 300 ml napoju z soku żurawinowego, co było równoważne 62,5 g powyższego koncentratu. Badania wykazały, że częstość występowania bakteriomoczu, czyli stopnia zakażenia bakteriami chorobotwórczymi powyżej 104 w 1 ml moczu, była jednakowo wysoka w grupie badanej, jak i placebo. W obu grupach izolowano z moczu te same drobnoustroje patogenne, a mianowicie Escherichia coli, Klebsiella spp., Proteus spp.i Pseudomonas spp.Zarówno w czasie przyjmowania placebo, jak i żurawiny, zanotowano wystąpienie 3 infekcji objawowych dróg moczowych. Nie stwierdzono także żadnej istotnej różnicy w zakwaszeniu moczu pomiędzy grupą badaną i kontrolną. Tak więc wyniki badań uzyskane w powyższej pracy nie pozwalają na lecznicze zastosowanie preparatów z żurawiny w eliminacji zakażeń dróg moczowych w grupie dzieci z ciężkim schorzeniem neurologicznym.
W kolejnym badaniu randomizowanym, z podwójnie ślepą próbą i kontrolowanym placebo, Waites i wsp. (20) przeprowadzili próbę leczenia zakażeń dróg moczowych u pacjentów z tak zwanym pęcherzem neurogennym w wyniku uszkodzenia rdzenia kręgowego. Pacjentom w grupie badanej, liczącej 26 osób, podawano 2 g zagęszczonego soku żurawinowego, natomiast 22 pacjentom z grupy kontrolnej 1 kapsułkę placebo dziennie przez okres 6 miesięcy. W wyniku przyjmowania soku z żurawiny nie uzyskano zadowalających efektów w porównaniu z kontrolą, biorąc pod uwagę takie parametry, jak liczbę bakterii w próbkach moczu, liczbę bakterii określonego rodzaju i gatunku, liczbę leukocytów, pH moczu, epizody objawowego zakażenia dróg moczowych. Stąd wniosek, że zagęszczony sok z żurawiny jest nieskuteczny w leczeniu zakażeń dróg moczowych u osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego.
Podobne wyniki uzyskał Linsenmeyer i wsp. (21), oceniając wpływ preparatu z żurawiny w leczeniu zakażeń dróg moczowych, w badaniach z podwójnie ślepą próbą, kontrolowanych placebo i z wzajemną wymianą preparatu i placebo. Badania obejmowały 21 pacjentów, z pęcherzem neurogennym spowodowanym uszkodzeniem rdzenia kręgowego i z towarzyszącym zakażeniem dróg moczowych, którym podawano tabletki zawierające 400 mg żurawiny lub placebo 3 razy dziennie przez okres 4 tygodni. W wyniku przeprowadzonej terapii nie stwierdzono wyraźnego, korzystnego działania tabletek z żurawiną w eliminacji zakażeń dróg moczowych. Badania kontrolne nie wykazały istotnego zmniejszenia liczby drobnoustrojów patogennych w moczu, liczby leukocytów we krwi i korzystnej zmiany pH moczu w kierunku kwaśnym. Na tej podstawie autorzy stwierdzili, że w przypadku zakażenia dróg moczowych u pacjentów z uszkodzeniem rdzenia kręgowego wyciąg z żurawiny w postaci tabletek nie wywiera działania leczniczego.
Kamica układu moczowego
Kessler i wsp. (22) przeprowadzili badania u 12 zdrowych mężczyzn w wieku 18-38 lat, mające na celu ocenę wpływu soku ze śliwek, owoców żurawiny i czarnej porzeczki na powstawanie kamieni nerkowych. Wszystkie osoby otrzymywały dietę standardową i 330 ml odpowiedniego soku lub wody mineralnej. W przypadku soku z żurawiny uzyskano statystycznie znamienne obniżenie pH moczu oraz zwiększenie wydzielania kwasu szczawiowego i kwasu moczowego. Autorzy w oparciu o uzyskane wyniki doszli do wniosku, że sok z żurawiny, ze względu na właściwości zakwaszania moczu, może być zastosowany w leczeniu kamicy wapniowej i szczawianowej.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Blatherwick N.R. i wsp.: Studies of urinary acidity. II. The increased acidity produced by eating prunes and cranberries. J. Biol. Chem. 1923, 57,815; cyt. za Foster S. (3). 2. Bodel P.T. i wsp.: Cranberry juice and the antibacterial action of hippuric acid. J. Lab. Clin. Med. 1959, 54, 881; cyt. za Foster S. (3). 3. Kahn D.H.i wsp.: Effects of cranberry juice on urine. J. Am. Diet. Assoc. 1967, 51, 251; cyt. za Foster S. (3). 4. Avorn J., Monane M., Gurwitz J.H., Glynn R.J., Choodnovsky I., Lipsitz L.A: Reduction of bacteriuria and pyuria after ingestion of cranberry juice. Journal of the American Medical Association 1994, 271, 751-754. 5. Foxman B., Geiger A.M., Palin K., Gillespie B., Koopman J.S.: First-time urinary trat infection and sexual behavior. Epidemiology 1995, 6, 162-168; cyt. za Mc. Kenna D.J. (2). 6. Walker E.B., Barney D.P., Mickelsen J.N., Walton R.J., Mickelson R.A. Cranberry concentrate: UTI prophylaxis. J. Fam. Pract. 1997, 45, 167-168; cyt. za Mc. Kenna D.J. (2). 7. Jackson B., Hicks L.E.: Effect of cranberry juice on urinary pH in older adults. Healthcare Nurse 1997, 15, 199-202; cyt. za Mc. Kenna D.J. (2). 8. Habash M.B., Van der Mei H.C., Busscher H.J., Reid G.: The effect of water, ascorbic acid and cranberry derived supplementation on human urine and uropathogen adhesion to silicone rubber. Can. J. Microbiol.1999, 45, 691-694. 9. Kontiokari T., Sundqvist K., Nuutinen M., Pokka T., Toskela M. Uhari M.: Randomized trial of cranberry lingenberry juice and Lactobacillus GG drink for the prevention of urinary tract infections in women. Brit. Med. J. 2001, 322, 1-5; cyt. za Mc Kenna D.J. (2). 10. Stothers L.: A randomized trial to evaluate effectiveness and cost effectiveness of naturopatic cranberry products as prophylaxis against urinary tract infection in women. Can. J. Urol. 2002, 9 (3), 1558-1562. 11. Biering-Sorensen F.: Urinary tract infections in individuals with spinal cord lesion. Curr. Opin. Urol. 2002, 12 (1), 45-49. 12. Cranberry and urinary tract infections. Drug Ther. Bull. 2005, 43 (3), 17-19. 13. Super E.A., Kemper K.J., Woods C., Nagaraj S.: Cranberry use among pediatric nephrology patients. Ambul. Pediatr. 2005, 5 (4), 249-252. 14. Duthie G.G., Kyle J.A., Jenkinson A.M., Duthie S.J., Baxter G.J., Paterson J.R.: Increased salicylate concentrations in urine of human volunteers after consumption of cranberry juice. J. Agric. Food Chem. 2005, 53 (8), 2897-2900. 15. Foster S.: Cranberry ( Vaccinum macrocarpon). http://www.stevenfoster.com/education/ monograph/cranberry.html (2000). 16. Jepson R.G., Mihajlevic L., Craig J.: Cranberries for preventing urinary tract infections. Cochrane Database Syst. Rev. 2004, (2), CD001321. 17. Griffiths. P.: The role of cranberry juice in the treatment of urinary tract infections. Br. J. Community Nurs. 2003, 8 (12), 557-561. 18. Howell A.B., Vorsa N., Marderosian A.D., Foo L.X.: Inhibition of the adherence of P-fimbriated Escherichia coli to uroepithelial-cell surfaces by proanthocyanidin extracts from cranberries. N. Engl. J. Med. 1998, 339, 1085-1086; cyt. za Mc Kenna D.J. (2). 19. Lynch D.M.: Cranberry for prevention of urinary tract infections. Am. Fam. Physician 2004, 70 (11), 2175-2177. 20. Schlager T.A., Anderson S., Trudell J., Hendley J.O.: Effect of cranberry juice on bacteriuria in children with neurogenic bladder receiving intermittent catheterization. J. Pediatr. 1999, 135, 698-702. 21. Waites K.B., Canupp K.C., Armstrong S., DeVivo M.J.: Effect of cranberry extract on bacteriuria and pyuria in persons with neurogenic bladder secondary to spinal cord injury. J. Spinal Cord Med. 2004, 27, 35-40.22. Linsenmeyer T.A., Harrison B., Oakley A., Kirshblum S., Stock J.A., Milliis S.R.: Evaluation of cranberry supplement for reduction of urinary tract infections in individuals with neurogenic bladders secondary to spinal cord injury. A prospective, double – blinded, placebo-controlled, crossover study. SCI. Nurs. 2005, 22 (1), 20-25. 23. Kessler T., Jansen B., Hesse A.: Effect of blakcurr – cranberry – and plum juice consumption on risk factors associated with kidney stone formation. Eur. J. Clin. Nutr. 2002, 56 (10), 1020-1023. 24. Mc Harg T., Rodgers A., Charlton K.: Influence of cranberry juice on the urinary risk factors for calcium oxalate kidney stone formation. BJU International 2003, 92, 765-768.25. Rodkowski D.: Żurawina – nowe spojrzenie na właściwości lecznicze. Post. Fitoterapii 2001, Nr 2-3, 28-31. 26. Schwartz J.H., Medrek T.F.: Antifungal properties of cranberry juice. Appl. Microbiol. 1968, 16, 1524-1527; cyt. za Mc Kenna D.J. (2). 27. Zafriri D., Ofek I., Adar R., Pocino M., Sharon N.: Inhibitory activity of cranberry juice on adherence of Type 1 and Type P fimbriated E.coli to eucaryotic cells. Antimicrob. Agents Chemother. 1989, 33, 92-98; cyt. za Mc Kenna D.J. (2), Foster S. 2000 (3). 28. Ofek I., Goldhar J., Sharon N.: Anti- Escherichia coli adhesion activity of cranberry and blueberry juices. Adv. Exp. Med. Biol. 1996, 408, 179-183; cyt. za Mc Kenna D.J. (2). 29. Kemper K.J.: Cranberry ( Vaccinium macrocarpon). http://www.mcp.edu.edu/herbal/ defantl.htm (1999). 30. Sun J., Chu Y.F, Wu X., Liu R.H.: Antioxidant and antiproliferative activities of common fruits. J. Agric. Food Chem. 2002, 50 (25), 7449-7454. 31. Foo L.X., Lu Y., Howell A.B., Vorsa N.: A-type proanthocyanidin trimers from cranberry that inhibit adherence of uropathogenic P-fimbriated Escherichia coli. J. Nat. Prod. 2000, 63, 1225-1228. 32. Bomser J., Madhavi D.L., Singletary K., Smith M.A.L.: In vitro anticancer activity of fruit extracts from Vaccinium species. Planta Med. 1996, 62, 212-216; cyt. za Mc Kenna D.J. (2). 33. Leaver R.B.: Cranberry juice. Professional Nurse 1996, 11, 525-526. 34. Chernomordik A.B., Vasilenko E.G.: Increased activity of novobiocin and widening of its antimicrobial spectrum. Antibiotiki 1981, 26, 456-460; cyt za Mc Kenna D. (2). 35. Terris M.K., Issa M.M., Tacker J.R.: Dietary supplementation with cranberry concentrate tablets may increase the risk of nephrolithiasis. Urology 2001, 57, 26-29; cyt. za Mc Kenna D. (2). 36. Rogers J.: Pass the cranberry juice. Nursing Times 1991, 87, 36-37; cyt. za Mc. Kenna D. (2).
