Czosnek pospolity (Allium sativum L.) był znaną przyprawą i cenionym środkiem przeciw niektórym schorzeniom już w starożytnym Rzymie, Egipcie, Grecji i Chinach. Do ważniejszych składników czosnku należą substancje zawierające siarkę tj. alliina (pochodna cysteiny), tioglikozydy (skordyniny A i B) oraz siarczki i wielosiarczki allilowe. Ze związkami siarkowymi związany jest charakterystyczny zapach. Allium sativum ponadto zawiera olejek eteryczny, glikozydy, flawonoidy, związki cukrowe, fitosterol, pektyny, witaminy i pierwiastki śladowe (10). Olejek czosnkowy zawiera mieszaninę siarczków, dwusiarczków i trójsiarczków allilowych oraz metylowych, tiole, tiosulfinaty i enzymy (alliinaza, arginaza, tyrozynaza i inne) (10). Ponadto przeprowadzone badania wykazały, że obecne w czosnku allicyna, garlicyna i skordyniny posiadają właściwości antybiotyczne (12). Czosnek i przygotowane z niego preparaty znalazły zastosowanie w profilaktyce i terapii. Mogą być one stosowane w zakażeniach w obrębie jamy ustnej, górnych i dolnych dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, dróg moczowych, ran oparzeniowych, operacyjnych i leczeniu owrzodzeń podudzi (12). Preparaty z czosnku znalazły zastosowanie w leczeniu miażdżycy, nadciśnienia i w geriatrii. Profilaktycznie stosuje się je w celu zwiększenia odporności organizmu. Stwierdzono też, że czosnek i otrzymane z niego preparaty wykazują pewne działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze (2, 5, 10, 11, 12, 17, 18). Z badań Alkiewicza i wsp. (12) wynika, że liofilizowany wodny wyciąg z czosnku działa hamująco na wzrost badanych szczepów z gatunku Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidemidis, Streptococcus pneumoniae i Streptococcus viridans. Mniej wrażliwe na ten wyciąg były Gram-ujemne pałeczki tlenowe z gatunku Escherichia coli, Proteus vulgaris, Klebsiella pneumoniae i Haemophilus influenzae. Badania potwierdziły też, że poza działaniem przeciwbakteryjnym wyciągi z czosnku wykazują aktywność przeciwgrzybiczą (5, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 17, 18). Dotyczy ono grzybów drożdżopodobnych z gatunku Candida albicans, Candida gulliermondi, Candida krusei i Geotrichum candidum (10, 11, 12, 14, 15).

Skąpe dane w piśmiennictwie na temat działania olejku czosnkowego na bakterie beztlenowe występujące w jamie ustnej i górnych drogach oddechowych skłoniły mnie do podjęcia tych badań.

Badaniami wrażliwości (MIC) na olejek czosnkowy objęto 171 szczepów bakterii beztlenowych wyodrębnionych z materiałów pobranych od pacjentów z zakażeniem jamy ustnej (21) i górnych dróg oddechowych (10).

Materiały posiewano na powierzchni kilku podłoży wzbogaconych i wybiórczych (8). Inkubację posiewów prowadzono w temp. 37^oC przez 10 dni w anaerostatach zawierających 10% CO_2, 10% H₂, i 80% N₂, katalizator palladowy i wskaźnik beztlenowości (8). Wyodrębnione szczepy bakterii beztlenowych identyfikowano według schematów Virginia Anaerobe Laboratory Manual (3), Bergey´s Manual (4), uwzględniając ostatnie zmiany taksonomiczne (1, 16). Oznaczano cechy morfologiczne, fizjologiczne, biochemiczne (API 20A, cechy dodatkowe, wytwarzanie z glukozy kwasów tłuszczowych od C₁ do C₆, kwasu bursztynowego i kwasu mlekowego – metodą chromatografii gazowej) i zdolności kolonii do fluorescencji (lampa UV).

Zbadano wrażliwość 171 szczepów bakterii beztlenowych z rodzajów: Provotella (29 szczepów), Porphyromonas (10), Bacteroides (16), Fusobacterium (54), Veillonella (9), Peptostreptococcus (36), Propionibacterium (8) i Actinomyces (9). Wrażliwość (MIC) wymienionych drobnoustrojów beztlenowych na olejek z czosnku przeprowadzono metodą seryjnych rozcieńczeń w agarze Brucella (1, 16) z dodatkiem 5% odwłóknionej krwi baraniej. Olejek czosnkowy rozpuszczano w DMSO (Serva) uzyskując stężenie 100 mg/ml. Dalsze rozcieńczenia przeprowadzono w jałowej wodzie destylowanej. Do badań użyto następujących stężeń olejku w podłożu: 0,8, 1,6, 3,1, 6,2, 12,5, 25, 50, 100, 200 i 300 µg/ml. Inokulum zawierające 10⁵ – 10⁶ CFU na kroplę posiewano na powierzchni przygotowanych podłoży Brucella przy pomocy aparatu Streersa. Podłoża z posiewami i podłoża kontrolne wzrostu szczepów (nie zawierające olejku) inkubowano w temp. 37^oC, w anaerostatach w atmosferze 10% CO₂, 10% H₂ i 80% N₂, w obecności katalizatora palladowego i wskaźnika warunków beztlenowych przez 48 godzin. Za MIC uznano takie najmniejsze stężenie olejku czosnkowego, które hamowało wzrost bakterii beztlenowych.