– terpenoidy (monoterpeny, saponiny, karetonoidy),
– związki azotowe (alkaloidy, aminy, aminokwasy niebiałkowe, glikozydy i glukozinolany).
Poza metabolitami wtórnymi do NSN zaliczane są także niektóre związki zapasowe roślin takie np. jak fosforany inozytolu uczestniczące w metabolizmie podstawowym.
Karotenoidy należą do izoprenoidów i obejmują kilkaset związków, z których około 50 występuje w żywności. Substancje te dzielą się na karoteny będące węglowodorami izoprenu o wzorze sumarycznym C40H56, zawierające w cząsteczce 11 wiązań podwójnie sprzężonych i ksantofile, które są pochodnymi tlenowymi tych pierwszych. Funkcje żywieniowe i zdrowotne karotenów są znacznie lepiej poznane niż ksantofili, a ich głównymi przedstawicielami są α-karoten, β-karoten, γ-karoten i likopen. Związki te różnią się położeniem wiązań podwójnych oraz brakiem lub obecnością pierścienia alicyklicznego (β-jononu) w cząsteczce. Spośród tych substancji α, β i γ-karoten wykazują aktywność witaminy A i zaliczane są do odżywczych składników żywności, natomiast likopen jest ważnym przedstawicielem NSN. Badania właściwości przeciwutleniających likopenu wykazały, że jest on bardzo silnym antyoksydantem hydrofobowym (znacznie silniejszym niż β-karoten) i z tym upatrywane są jego korzystne właściwości zdrowotne, między innymi działanie przeciwnowotworowe. Szczególnie bogatym źródłem likopenu są pomidory, a na podkreślenie zasługuje fakt, że związek ten jest w większym stopniu absorbowany w organizmie z przetworów pomidorowych (soki, sosy, zupy, pasty, keczupy), niż z surowca nieprzetworzonego.
Właściwości przeciwutleniające likopenu, podobnie jak i innych karotenoidów wiążą się głównie z efektywnym wygaszaniem tlenu singletowego (1O2) (Palozza i Krinsky 1992; Truscott 1990; Rao i Agarwal 1998). Ta forma tlenu może uszkadzać reszty aminokwasowe białek, szczególnie metioniny, tryptofanu, tyrozyny i cysteiny oraz przyłączać się do podwójnych wiązań wielonienasyconych reszt kwasów tłuszczowych powodując powstawanie nadtlenków lipidowych bez pośrednictwa reakcji wolnorodnikowej. Dezaktywacja 1O2 przez karotenoidy może przebiegać na dwa sposoby: na drodze fizycznej, pobierając energię wzbudzenia (wygaszanie tlenu singletowego) lub wchodząc z nim w reakcję chemiczną. Związki te reagują również z nadtlenkiem wodoru (H2O2), który w warunkach fizjologicznych jako obojętny elektrycznie związek może przenikać przez błony komórkowe i utleniać grupy tiolowe białek, względnie poprzez utlenienie jonów żelaza i miedzi prowadzić do powstawania niebezpiecznego rodnika OH. Karotenoidy są również zdolne do zmiatania organicznych wolnych rodników, powstających w procesie peroksydacji lipidów, a także mogą (szczególnie likopen) redukować rodniki tiylowe (RS), sulfoylowe (RSO2) i dwutlenku azotu (NO2). Chronią one również lipoproteiny o niskiej gęstości (LDL) przed peroksydacją i chociaż mechanizm tego działania nie jest wyjaśniony, uważane są za związki zapobiegające miażdżycy.
Wielokierunkowe działanie karotenoidów jako związków przeciwutleniających wskazuje, że obecność ich w diecie jest bardzo pożądana. Głównym źródłem tych substancji są warzywa i owoce takie jak: marchew (α-karoten, β-karoten), pomidory (likopen), papryka (kapsantyna), szpinak, kapusta włoska, kukurydza, brokuły (luteina), kukurydza (α i β zeaksantyna), owoce cytrusowe (β-kryptoksantyna) (Mangels i wsp.1993b).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Fenwick G.R. et al.: CRC Crit. Rev. Food Sci. Nutr., 1983, 18, 123. 2. Fitzpatrick K.: Inform, 1999, 10, 10, 962. 3. Goldberg I.: Functional Foods, ed. I. Goldberg, Chapman and Hall, New York, London, 1994, 3. 4. Halliwell B.: Free Radical Research, 1996, 25, 57. 5. Harbone J.B.: Ekologia biochemiczna. PWN, Warszawa, 1997. 6. Herman K.: J. Food. Technol. 1976, 11, 433. 7. Hertog G.L. et al.: J. Agric. Food Chem., 1993, 41, 1242. 8. Huang M.T. et al.: Food Phytochemicals for Cancer Prevention I, Fruits and Vegetables, eds. M.T. Huang, T. Osawa, Ch.T. Ho, R.T. Rosen, American Chemical Society, Washington, DC 1994, 2. 9. Jacob R.A., Burri B.J.: American Journal of Clinical Nutrition, 1996, 63, 985S. 10. Kuhnau J.: World Review of Nutrition and Dietetics. 1976, 24, 117. 11. De Koe W.J.: Functional Foods-A new challenge for the food chemmists. Proceedings of Euro Food Chem X, Budapeszt, 1999, 1, 11. 12. Mangles A.R. et al.: Journal of the American Dietetic Association, 1993 b, 93, 284. 13. Messina M., Messina V.: Food Phytochemicals for Cancer Prevention I, Fruits and Vegetables, eds. M.T. Huang, T. Osawa, Ch.T. Ho, R.T. Rosen, American Chemical Society, Washington, DC 1994, 382. 14. Milner J.A.: Functional Foods, ed. I. Goldberg, Chapman and Hall, New York, London, 1994, 39. 15. Namiki M.: CRC Crit. Rev. Food Sci. Nutr., 1990, 29, 273. 16. Palozza P., Krinsky N.I.: Methods in Enzymology, 1992, 268, 127. 17. Rao A.V., Agarwal S.: Witaminy i mikroelementy w żywieniu człowieka – biodostępność i stan odżywienia. Konferencja naukowa, Warszawa, SGGW, 1998. 18. Rice-Evans C. et al.: Free Radic. Biol. Med., 1996, 20, 933. 19. Roberfroid M.: Functional Foods-A new challenge for the food chemmists. Proceedings of Euro Food Chem X, Budapeszt, 1999, 1, 3. 20. Shamsuddin A.M.: Nonisoflavone Soybean Anticarcinogens, 1995, 725. 21. Sies H.: American Journal of Medicine, 1991, 91, 31S. 22. Sies H.: European Journal of Biochemistry, 1993, 215, 213. 23. Sies H., Stahl W.: American Journal of Clinical Nutrition, 1995, 62, 1315S. 24. Smith T.J., Yang CH.S.: Food Phytochemicals for Cancer Prevention I, Fruits and Vegitables, eds. M.T. Huang, T. Osawa, Ch.T. Ho, R.T. Rosen, American Chemical Society, Washington, DC 1994, 18. 25. Shahidi F., Naczk M.: Food Phenolics. sources, chemistry, effects applications. Technomic Publishing Company, Inc. 1995. 26. Steinmetz K.A., Potter J.D.: Cancer Causes and Control, 1993, 2, 325. 27. Thompson L.U.: Crit. Rev. Food Sci. Nutr., 1994, 34, 473. 28. Truscott T.G.: Journal of Photochemistry and Photobiology, 1990, 6, 359. 29. Williamson G.: Functional Foods-A new challenge for the food chemmists. Proceedings of Euro Food Chem X, Budapeszt, 1999, 1, 192.
