Przez wiele lat leki naturalne, przede wszystkim zaś rośliny lecznicze, były główną, a nawet jedyną bronią w ręku lekarza oraz jedynym surowcem do wyrobu leków. Na początku dwudziestego wieku rozwój chemii i odkrycie złożonych procesów syntezy organicznej doprowadziły do produkcji leków chemioterapeutycznych i rozwoju przemysłu farmaceutycznego. Nigdy jednak nie zrezygnowano całkowicie z roślin leczniczych i leków, które można z nich otrzymać.

Lepiężnik różowy – Petasites officinalis Moench, Petasites hybridus (L.) Gaertn, Meyer et Scherb należy do rodziny złożonych (Asteriaceae). Ekstrakty z liści i kłącza tej rośliny stosowane są od ponad 2000 lat, zawierają seskwiterpeny wyizolowane w połowie dwudziestego wieku: petazynę, izopetazynę, S-petazynę, izo-S-petazynę działające spazmolitycznie. Najsilniejsze działanie spazmolityczne ma petazyna. Bickel (1992) i Brune (1993) zaobserwowali, że ekstrakty z lepiężnika różowego hamują funkcje metaboliczne komórki zależne od wapnia, przy czym izopetazyna wybiórczo wpływa na szlak lipooksygenazy, nie wywierając efektu na szlak cyklooksygenazy (1). Zarówno komórki tuczne, jak i neutrofile po stymulacji wydzielają leukotrien A2 do środowiska zewnętrznego. Wydzielanie leukotrienu A2 stanowi substrat do produkcji pozostałych leukotrienów ulegającej znacznemu nasileniu (2). Ze względu na rolę leukotrienów w chorobach zapalnych, od wielu lat trwają poszukiwania inhibitorów blokujących ich syntezę lub działanie (3). Celem pracy było określenie przydatności sproszkowanego kłącza lepiężnika różowego zawartego w kapsułkach w leczeniu astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.

Za zgodą Komisji Etyki Pomorskiej Akademii Medycznej wykonano badania doświadczalne i kliniczne nad lepiężnikiem różowym.

W badaniach doświadczalnych oceniono wpływ frakcji wyciągu z kłącza lepiężnika różowego rozpuszczonej w wodzie na czynność izolowanych narządów szczura. Badanie przeprowadzono na izolowanym jelicie cienkim oraz tchawicy szczura, przy użyciu aparatu do badań narządów izolowanych Schuler Organ Bath (HSE-Niemcy). Jelito oraz tchawicę po wyizolowaniu umieszczono w natlenionym 100% tlenem płynie Krebsa, ubogim w wapń, w temp. 37°C i w objętości 50 ml. Zawartość kapsułki 300 mg badanego leku, była rozpuszczona w 10 ml płynu Krebsa. Po 30 minutach zbierano supernatant i używano go do badań. Oceniono izotoniczny skurcz badanych narządów pod wpływem acetylocholiny o stężeniu 0,5 ug/ml (jelito) i 0,3 ug/ml (tchawica) oraz po dodaniu do naczynia w którym umieszczono 0,5 ml supernatantu Petasites. Supernatant podawano na minutę przed podaniem acetylocholiny – ACH, wyniki rejestrowano graficznie.

Badania kliniczne wykonano w trzech częściach A, B i C.

U wszystkich badanych osób oceniano stan kliniczny oraz wykonywano podstawowe badania laboratoryjne.

W części A, oceniono wskaźniki spirometryczne: szczytowy przepływ wydechowy (Peak Expiratory Flow – PEF), natężoną pojemność życiową (Forced Vital Capacity – FVC) oraz natężoną objętość wydechową pierwszosekundową – FEV1). Badanych podzielono na 4 grupy. Grupa I – osoby zdrowe nie otrzymujące żadnych leków – 10 osób w wieku od 32 do 45 lat, w tym 8 kobiet i 2 mężczyzn. Grupa 2 – osoby zdrowe, którym podano jednorazowo Petasites w dawce 600 mg – 10 osób w wieku od 36 do 45 lat, w tym 8 kobiet i 2 mężczyzn. Grupa 3 – chorych na astmę umiarkowaną i/lub przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, którym podano jednorazowo Petasites w dawce 600 mg – 15 osób w wieku od 18 do 52 lat, w tym 7 kobiet i 8 mężczyzn. Grupa 4 – chorujących na astmę ciężką i/lub przewlekłą obturacyjną chorobę płuc ze znacznym jej nasileniem – 15 osób w wieku od 25 do 59 lat, w tym 11 kobiet i 4 mężczyzn.

Ocenę PEF przeprowadzono przy pomocy aparatu Wrighta, natomiast FVC i FEV1 przy pomocy spirometru S.A.-2 produkcji polskiej lub Lungenfunktionsanalisator M 403 firmy Sandoz. Ocenę wskaźników spirometrycznych i częstości akcji serca przeprowadzono przed oraz po 30, 60, 120 i 180 minutach od podania Petasites. Badania wykonywano w godzinach przedpołudniowych, pacjenci od 12 godzin przed wykonywaniem badania nie przyjmowali żadnych leków. Pacjenci z grupy 3 i 4 byli wcześniej leczeni wg przyjętego standardu opartego na konsensusie międzynarodowym.

W części B przebadano 20 osób w wieku od 20 do 59 lat z astmą oskrzelową i/lub przewlekłą obturacyjną chorobą płuc, u których wykonano badania spirometryczne oraz oceniono nadreaktywność oskrzeli na metacholinę z wyznaczeniem PC 20 według zmodyfikowanej metody Cockrofta. Badanie spirometryczne oraz próbę prowokacyjną wykonywano 60 min przed oraz 60 min po podaniu jednorazowej dawki 600 mg sproszkowanego kłącza lepiężnika różowego. Pomiar FEV1 dokonywano spirometrem S.A.-02 produkcji polskiej. Podobnie jak w części A badania wykonywano w godzinach przedpołudniowych, a chorzy przez 12 godzin przed badaniem nie przyjmowali żadnych leków.

W części C, oceniającej efekt dwutygodniowego podawania lepiężnika różowego, w dawce 3 razy dziennie po 600 mg, przeprowadzono badania na 34 osobach chorych, których podzielono na 4 grupy.

Grupa 1 – pacjenci ze średnim nasileniem astmy i/lub przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (umiarkowana postać), 7 osób w wieku od 25 do 51 lat, leczeni standardowo bez prednizolonu (Encortonu). Grupa 2 – chorzy ze znacznym nasileniem choroby, 7 osób w wieku od 25 do 60 lat, leczeni prednizolonem. Grupa 3 – chorzy ze średnim nasileniem choroby, 10 osób od 18 do 55 lat, leczeni bez prednizolonu, ale otrzymujący przez 2 tygodnie 1800 mg sproszkowanego kłącza Petasites dziennie (3 x 2 kapsułki po 300 mg). Grupa 4-10 osób w wieku od 20 do 59 lat ze znacznym nasileniem choroby (postać ciężka), leczeni standardowo w tym prednisolonem po i lepiężnikiem różowym przez okres 2 tygodni (3 x 600 mg). U wszystkich chorych z części badania C wykonano na początku badania oraz po 2 tygodniach ocenę spirometryczną oraz test nadreaktywności oskrzeli z o-acetyl-beta-metylcholiną w stężeniach wzrastających arytmetycznie od 0,075 do 25 mg/ml z wyliczeniem PC20.

Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej wykorzystując test Kruskala-Wallisa oraz test Wilkoxona.

W badaniu doświadczalnym po podaniu supernatantu nie obserwowano wpływu na kurczliwość narządów izolowanych (jelito i tchawica szczura).

Po podaniu supernatantu a następnie acetylocholiny obserwowano zmniejszenie skurczu jelita średnio o 34% (ryc. 1) oraz tchawicy o 64% (ryc. 2) w stosunku do wartości wyjściowych. W części klinicznej A badania po 30 min od podania 2 kapsułek badanego leku (600 mg), wartość FEV1 wzrosła o 5,8% w grupie 3 i o 7,6% w grupie 4 (ryc. 3). Po 180 min obserwowano zwiększenie FEV1 o 6,8% w grupie 3 i 8,5% w grupie 4 i był to wzrost znamienny statystycznie. W grupie 4 również obserwowano wzrost FVC po 180 minutach. U żadnego z badanych nie obserwowano zmian w średniej wartości tętna ani zmian wyników badań biochemicznych oraz nie obserwowano działań niepożądanych.

W części klinicznej B nie obserwowano istotnych statystycznie zmian wartości FEV1 i FVC po podaniu badanego leku. Wartość PC 20 natomiast wzrosła o 319% i był to wzrost znamienny statystycznie (ryc. 4).

W części C u pacjentów z grupy 4 stwierdzono wzrost FEV1 o 8,9% i FVC o 16%.