© Borgis - Postępy Fitoterapii 1/2003, s. 19-27
Henry Ostrowski-Meissner1, Witold Kapczyński2, Alina Mścisz3, Jerzy Lutomski3
Próba zastosowania Maca (Lepidium peruvianum) u kobiet w okresie wczesnej postmenopauzy
An attempt to use Maca (Lepidium peruvianum) in postmenopausal women
1 Technology Transfer & Development – TTD International Pty Ltd, Therapeutic Research Oceania, Sydney, Australia
2 Prywatny Gabinet Ginekologiczny, Poznań
3 Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich, Poznań
Summary
Maca (Lepidium Peruvianum) is an annual herb derived from a cruciferous root wegetable, which grows at 4000-4500m above sea level in the high Andean plateaus of Peru. From clinical observations made by medical doctors practicing in number of clinics and hospitals in the USA, it appears that Maca, used as non-hormonal therapeutic preparation, stimulates the body to produce its own hormones, thus providing an alternative help in treating hormonal dysfunctions in menopausal women more adequately than supplying them with hormones from an outside source as is the case in hormone replacement therapy (HRT). Therefore, an attempt has been made to observe the effect of maca in alleviation symptoms of menopausal discomfort on a selected group of 20 postmenopausal women. Clinical observations were conducted under gynaecologist´s instructions with women exposed for one month period to placebo, followed by two month of taking encapsulated powder from Maca root which previously was subjected to proprietary treatment (application of pressure and moisture) which increased its density and allowed pre-gelatinisation of the powder, thus making it easier to digest (Maca-G). Maca-G and placebo, which were administered in the from of 500 mg hard gel capsules, were taken twice daily (2 in the morning and 2 in the evening). With start and at the end of each phase of treatment, all woman answered a set of standard questionnaire according to Greene´s as well were tested for four hormones: LH, FSH, Oestrogens and Progesterone.
In comparison to placebo, after 60 days using Maca capsules, levels of both gonadotropins FSH and LH substantially increased (27% SE ? 2.5 and 21% SE ? 2.3 respectively), with the ratio between these two hormones maintaned at the level between 2.2-2.3 which is typical to one observed in early menopausal stage (> 1.1). On the other hand, levels of Oestrogen and Progesterone decreased slightly below the pre-trial period (45% SE ? 5.4 and 3% SE ? 2.6 respectively). In personal subjective interviews conducted by a gynaecologist after two months of using Maca supplement, majority of women (7 of 13 which concluded the three month trial) observed reduction in feeling discomfort typical to observed in the early postmenopausal stage. According to responses given in 20 questions Greene´s questionnaire, only some tendencies confirmed the above, while majority of subjective responses of were inconclusive due to a strong placebo effect. Obtained results may suggests that Maca is acting as a toner of hormonal processes which may alleviate discomfort felt by women during early postmenopausal stage. This preliminary observations justify further clinical study on use of maca in postmenopausal women to assess effectiveness of Maca as a non-hormonal therapeutic treatment, which may help women to reduce discomfort associated with menopause as an alternative to HRT programs.
Key words: maca,
menopauza,
kobieta,
postmenopauza,
postępy fitoterapii,
ziołolecznictwo,
zioła,
zielarstwo,
fitoterapia,
medycyna,
medyczne,
Maca (Lepidium peruvianum),
post-menopausal women,
gonadal hormones,
non-hormonal therapy in menopause,
relief of menopausal symptoms,
alternative to HRT.
Maca (Lepidum peruvianum) jest jednorocznym korzeniowym warzywem rosnącym na ubogich wulkanicznych glebach w rejonie wysoko położonych terenów w Andach peruwiańskich na poziomie 4000 do 4500 metrów npm. Należy ona do roślin krzyżowych Brassicaceae (Cruciferae) podobnie jak rzepa czy brokuły. Maca była od wieków i jest nadal spożywana przez ludność zamieszkującą Peru jako warzywo oraz tradycyjnie uznana jest jako roślina o właściwościach leczniczych. Używana jest jako środek działający na wzmożenie energii, zbilansowanie hormonalne, prawidłowe funkcjonowanie tarczycy, łagodzenie objawów przedmiesiączkowych, wzmożenie popędu seksualnego u mężczyzn i kobiet, a także w okresie menopauzy, pomagający w utrzymaniu zdrowych kości, jako tonik dla ludzi w podeszłym wieku oraz w rekonwalescencji. Właściwości Maca jako środka dietetycznego przedstawił w jednym z poprzednich numerów Lutomski (1), a właściwości Maca jako terapeutyku i rośliny o znaczeniu leczniczym zostały opisane szeroko w szeregu prac naukowych (2), monografiach (3), publikacjach naukowo-technicznych (4, 5, 6, 7, 8, 9, 10) i popularnych (11).
W lipcu 2002 r., National Institute of Health (NIH) w USA, opublikował oświadczenie, w którym przedstawiono ostrzeżenie dla kobiet stosujących terapię hormonalną (HTZ) dla złagodzenia lub zapobiegania skutkom menopauzy. Przedstawiono wyniki badań klinicznych, które wskazały na zagrożenie wywołane stosowaniem kombinacji hormonów w terapii hormonalnej, co powodować może zwiększone ryzyko zachorowań na inwazyjny typ raka piersi, schorzenia sercowe, wylewy krwi do mózgu i zakrzepy, co zdecydowanie obniża korzyści wypływające ze stosowania hormonów przez kobiety w okresie klimakterium. NIH, na 5 lat przed planowanym zakończeniem badań, wstrzymał badania kliniczne prowadzone na dużą skalę od roku 1991 nad zastosowaniem preparatu farmaceutycznego Prempro (skoniugowany estrogen uzyskany z końskiego moczu) i syntetycznej formy progesteronu o nazwie Progestin. Z uwagi na większe niż przypuszczano, zagrażające życiu kobiet uczestniczących w badaniach klinicznych, ujemne skutki stosowania preparatów oraz istotnie zwiększające się z biegiem czasu, ryzyko wystąpienia zmian nowotworowych (rak piersi) oraz poważnych schorzeń naczyniowo-sercowych wynikających z wieloletniego stosowania kombinacji powyższych preparatów hormonalnych, polecono 16 tys. kobiet uczestniczących w tych badaniach natychmiastowe zaprzestanie stosowania kombinacji leków estrogen//progestin. Powyższy powód był motywem, nie tylko w USA, gdzie około 6 milionów kobiet stosuje HTZ, do podjęcia kroków w poszukiwaniu alternatywnej, bezpieczniejszej w zastosowaniu, naturalnej terapii dla uśmierzania lub zapobiegania występowania dyskomfortu obserwowanego u kobiet w okresie pre- i postmenopauzy.
Jedna z alternatyw do HTZ – została przedstawiona w USA na medycznej konferencji poświęconej zwolnieniu procesów starzenia (Anti-Aging Medical Conference) w 1997 roku. Alternatywą tą był preparat z korzenia Maca, który nie zawiera fitohormonów (w odróżnieniu od soi/genisteina i pluskwica groniasta) (Cimicifuga racemosa). Od czasu prezentacji leczniczych właściwości Maca na tej konferencji (5), obserwuje się w USA gwałtowne zainteresowanie tą rośliną idące w parze z praktycznym zastosowaniem preparatów opartych na Maca jako rośliny o właściwościach leczniczych, głównie przez lekarzy stosujących w swej praktyce medycznej, obok konwencjonalnych metod, również komplementarne/alternatywne terapie oparte na stosowaniu naturalnych preparatów i roślin o uznanych właściwościach leczniczych (5, 6, 11).
W oparciu o dostępne piśmiennictwo poświęcone leczniczemu zastosowaniu Maca w praktyce, sugerowany jest mechanizm działania poprzez obecność alkaloidów (2), które działają jako chemiczne inicjatory reakcji pobudzających organizm do zwiększonej produkcji hormonów bilansujących właściwe potrzeby fizjologiczne dostosowane do płci i wieku osobnika używającego Maca. Badania wykazały, że Maca może być skutecznie stosowana w łagodzeniu dolegliwości związanych z okresem miesiączkowania, jak również w terapii związanej z menopauzą. Od lat mieszkańcy Peru stosują Maca w leczeniu hormonalnych zaburzeń, nieregularnych menstruacji, płodności i w zapobieganiu dyskomfortu w klimakterium, głównie w uderzeniach gorąca, suchości pochwy, utracie energii, oraz przy obniżeniu libido i w stanach depresji (6).
W związku z powyższym, w niniejszych badaniach, podjęto próbę na wybranej grupie menopauzalnych kobiet (MPW), określenia wpływu, jaki Maca może mieć na złagodzenie skutków związanych z ujemnymi objawami towarzyszącymi kobietom w okresie wczesnej menopauzy.
Materiał i metody
Cel badań: Celem niniejszych badań było określenie efektu dwumiesięcznego doustnego stosowania kapsułek z Maca (Lepidium peruvianum Chacon, znanym również w literaturze naukowo-technicznej pod synonimową nazwą Lepidium meyenii Walp.). Roślina ta została opisana szczegółowo w katalogu kwitnących roślin i gymnosperm pochodzących z Peru (12).
Korzenie Maca wysuszone na terenie ich uprawy i zbioru w rejonie Junin (na wyżynach środkowych Andów na wysokości 4200 do 4500 m npm.) zostały przetransportowane do przetwórni zlokalizowanej w University Agraria la Molina w Limie (Peru), gdzie po oczyszczeniu (mycie pod strumieniem wody) zostały rozdrobnione i poddane krótkiej ekspozycji ciśnienia z małą domieszką wody (metoda zastrzeżona przez firmę TTD) International Pty Ltd, Sydney, Australia, która, przy współudziale Nature Corp, Sydney, Australia, również dostarczyła zweryfikowany produkt do tych badań z peruwiańsko-australijskiej linii produkcyjnej tego produktu w Peru z pełną dokumentacją naukowo-techniczną i weryfikacją autentyczności produktu). Zdaniem dr. L. Obregon, dyrektora Amerykańskiego Instytutu Fitoterapii w Limie (przekaz osobisty, 2001) sposób naturalnego wysuszenia produktu przez około 3 miesiące w atmosferze powietrza charakterystycznej dla wysokości, w której Maca jest uprawiana rotacyjnie, co 5 lat na wielohektarowych plantacjach, przy pełnej ekspozycji na promienie słoneczne, które na tej wysokości charakteryzują się wysokim procentem fal ultrafioletowych, nadaje produktowi pełne lecznicze zalety i gwarantuje lecznicze właściwości – autentyczne z tymi, jakie historycznie przypisuje się korzeniom Maca. Aktywność biologiczna takiego produktu okazuje się w praktyce lekarskiej znacznie wyższa od tych produktów, które otrzymuje się z korzeni Maca suszonych sztucznie w komercjalnych suszarniach spalinowych.
Mechaniczna obróbka korzeni Maca, jaką stosowano w produkcie użytym w niniejszych badaniach, bez dodatku środków chemicznych, oraz gwarancja autentyczności pochodzenia i leczniczych właściwości – przy wysokiej aktywności biologicznej produktu wyjściowego, umożliwiła także zwiększenie masy jednostkowej produktu (g/cm3). To pozwoliło na uzyskanie prawie kompletnej żelatynizacji (> 99%) produktu w porównaniu do sproszkowanego korzenia Maca, co również może poprawić dostępność składników pokarmowych i związków aktywnych. Dla odróżnienia od sproszkowanego korzenia nieżelatynizowanej Maca i innych podobnych produktów rozprowadzanych na międzynarodowym rynku i również dostępnych w Polsce, w dalszym ciągu tej pracy dla Maca użytego w niniejszych badaniach (poddanego procesowi żelatynizacji na drodze fizycznej opisanej powyżej) zastosowano nazwę Maca-G".
Pacjenci: Z populacji kobiet uczęszczających do prywatnego gabinetu ginekologicznego w Poznaniu wyselekcjonowano 20 pacjentek, które zgodziły się uczestniczyć w badaniach zaplanowanych na okres 3 miesięcy. Cała grupa pacjentek wybranych do badań wykazywała objawy charakterystyczne dla wczesnej postmenopauzy i podstawowym kryterium wyboru było zaprzestanie miesiączkowania nie więcej niż 12 miesięcy do czasu rozpoczęcia badań i nieprzyjmowanie preparatów hormonalnych przez okres minimum 12 miesięcy.
Protokół eksperymentalny: Wszystkim uczestniczkom badań podawano identycznie wyglądające kapsułki (dwuczęściowa twarda żelatynowa) zawierające 500 mg Maca-G lub placebo (sorbitol i mikrokrystaliczna celuloza). Kapsułki wykonano w Instytucie Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu. Wszystkie pacjentki otrzymywały przez pierwszy miesiąc kapsułki z placebo: po 2 kapsułki przed śniadaniem i dwie kapsułki przed posiłkiem wieczorem. Identyczny schemat dozowania kontynuowano przez dwa miesiące z kapsułkami Maca-G, gdzie dzienna dawka Maca-G wynosiła 2000 mg w czterech kapsułkach.
Przed rozpoczęciem badań, wszystkie pacjentki zostały poinformowane o nowym produkcie pochodzenia roślinnego. Kobiety, które zgodziły się (oświadczenie pisemne) partycypować w badaniach i przystąpiły to testowania nowego produktu poddane zostały okresowym wywiadom lekarskim i testom przed rozpoczęciem badań (seria testów A), po miesiącu przyjmowania kapsułek placebo (seria testów B) i w trzy miesiące od chwili rozpoczęcia badań (po dwóch miesiącach przyjmowania kapsułek Maca) (seria testów C). Kobiety zgodziły się również poddać testowi Greene´a opartemu na subiektywnej ocenie samopoczucia ujętego w 21 standardowych pytaniach, na które miały dać uczciwe odpowiedzi. Uczestniczące w badaniach pacjentki zgodziły się również na poddanie klinicznym testom w celu określenia poziomu hormonów w trzech punktach badań (A, B i C).
Żadna z uczestniczących kobiet nie wiedziała o tabletkach placebo, które otrzymały na okres pierwszego miesiąca w celu wyeliminowania potencjalnego efektu emocjonalnego na wyniki testów po miesiącu używania (powszechnie znany objaw tzw. placebo effect). Okres pierwszego miesiąca traktowano jako przyzwyczajanie pacjentek i jako okres wstępny do badań, co umożliwiło redukcję/eliminację efektu placebo i właściwą ocenę podawanego Maca-G jako preparatu zmniejszającego ujemne skutki postmenopauzy.
Całość kompleksowych badań nad Maca-G prowadzona była przez grupę naukowców z Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu i TTD International – Sydney, a obserwacje kliniczne przeprowadzono w prywatnej praktyce ginekologicznej w Poznaniu pod nadzorem specjalisty ginekologa w okresie od maja do listopada 2002.
Testy: Poziom hormonów LH, FSH, progesteronu (PG) i estradiolu (E2) mierzono w chwili rozpoczęcia badań, a następnie po 30 dniach i 90 dniach od chwili rozpoczęcia obserwacji klinicznych. Badanie poziomu hormonów przeprowadzano w Zakładzie Diagnostyki Medycznej LABO-MED w Poznaniu, przy użyciu standardowych testów stosowanych rutynowo jako specjalistyczne płatne usługi medyczne (metoda chemiluminescencyjna przy użyciu aparatu Immulite firmy DPC).
Analiza statystyczna: Wyniki obserwacji klinicznych zostały podane jako średnie i ich błąd standardowy średniej (? SEM).
Wyniki i dyskusja
Na uczestnictwo w badaniach zgodziło się 20 postmenopauzalnych kobiet, z których tylko 13 ukończyło uczestnictwo w badaniach i całość wyników przedstawionych w niniejszym opracowaniu dotyczy 13 kobiet. Powodem wycofania się w trakcie obserwacji były: choroba (1 kobieta), przerwanie przyjmowania tabletek, względnie niedostosowanie się do harmonogramu badań.
Wyniki analiz indywidualnych hormonów przedstawiają ryciny 1, 2, 3, 4 i 5. W porównaniu do placebo po 60 dniach stosowania Maca-G poziom gonadotropin FSH i LH znacznie wzrósł, odpowiednio o 27% SE ? 4,4 i 21% SE ? 2,3 (ryc. 2). Stosunek pomiędzy tymi dwoma hormonami utrzymujący się na poziomie 2,2-2,3 jest typowy dla poziomu obserwowanego przy postmenopauzie (>1,1). W odróżnieniu od FSH i LH, poziom progesteronu obniżył się znacznie, a w mniejszym stopniu estradiolu w stosunku do poziomu obserwowanego przed administracją Maca-G (odpowiednio o 45% SE ? 5,4 i 3% SE ? 2,6).
Ryc. 1. Poziom FSH przed badaniami (A), po 30 dniach placebo (B) oraz po dwóch miesiącach stosowania Maca-G (C).
Ryc. 2. Poziom LH przed badaniami (A), po 30 dniach placebo (B) oraz po dwóch miesiącach stosowania Maca-G (C).
Ryc. 3. Poziom progesteronu przed badaniami (A), po 30 dniach placebo (B) oraz po dwóch miesiącach stosowania Maca-G (C).
Ryc. 4. Poziom E2 przed badaniami (A), po 30 dniach placebo (B) oraz po dwóch miesiącach stosowania Maca-G (C).
Ryc. 5. Porównanie względnej zawartości hormonów przed badaniami (A) i po 30 dniach placebo (B) w stosunku do poziomu stwierdzonego po 60 dniach stosowania Maca-G (C).
W oparciu o wywiad lekarza specjalisty i odpowiedzi na pytania wg kwestionariusza Greene´a, zdecydowana większość kobiet (7 z 13) stwierdziła złagodzenie występowania objawów związanych z wczesną postmenopauzą po stosowaniu kapsułek z Maca-G. Jednakże zgodnie z odpowiedziami na pytania wg testu Greene´a tylko niektóre subiektywnie określone symptomy jak brak energii, utrata zainteresowań i uczucie napięcia wskazały na pozytywny efekt Maca-G na samopoczucie kobiet podczas gdy takie symptomy, jak uderzenia gorąca i pocenie, charakterystyczne dla okresu postmenopauzalnego, nie dały jednoznacznej odpowiedzi (tab. 1).
Tabela 1. Wyważona suma agregatów początkowych (ilość przypadków x gradacja częstotliwości występowania objawów w poszczególnej fazie badań) oraz procentowy wzrost lub obniżenie natężenia objawów menopauzy po 2 miesiącach stosowania Maca w porównaniu do okresu przed rozpoczęciem badań (A) oraz po okresie podawania placebo (B).
| Nr | Objawy n = 13 | Przed badaniami | Po 30 dniach placebo | Po 60 dniach Maca-G | % udział punktacji |
| suma punktów | % udział punktów w sumie A, B i C | suma punktów | % udział punktów w sumie A, B i C | suma punktów | % udział punktów w sumie A, B i C | %A | %B |
| 1 | kołatanie serca | 24 | 40,7 | 17 | 28,8 | 18 | 30,5 | 75,0 | 105,9 |
| 2 | nerwowość | 38 | 36,9 | 32 | 31,1 | 33 | 32,0 | 86,8 | 103,1 |
| 3 | trudności w zasypianiu | 31 | 37,8 | 25 | 30,5 | 26 | 31,7 | 83,9 | 104,0 |
| 4 | nadmierna pobudliwość | 33 | 34,4 | 32 | 33,3 | 31 | 32,3 | 93,9 | 96,9 |
| 5 | napady lęku | 22 | 33,8 | 19 | 29,2 | 24 | 36,9 | 109,1 | 126,3 |
| 6 | trudności w koncentracji | 31 | 37,3 | 27 | 32,5 | 25 | 30,1 | 80,6 | 92,6 |
| 7 | uczucie zmęczenia/braku energii | 34 | 37,0 | 31 | 33,7 | 27 | 29,3 | 79,4 | 87,1 |
| 8 | utrata zainteresowań | 25 | 34,7 | 25 | 34,7 | 22 | 30,6 | 88,0 | 88,0 |
| 9 | uczucie nięszczęśliwości/depresji | 25 | 33,8 | 24 | 32,4 | 25 | 33,8 | 100,0 | 104,2 |
| 10 | ataki płaczu | 24 | 35,8 | 21 | 31,3 | 22 | 32,8 | 91,7 | 104,8 |
| 11 | drażliwość | 33 | 35,9 | 29 | 31,5 | 30 | 32,6 | 90,9 | 103,4 |
| 12 | zawroty głowy/omdlenia | 16 | 35,6 | 14 | 31,1 | 15 | 33,3 | 93,8 | 107,1 |
| 13 | uczucie napięcia | 30 | 35,3 | 29 | 34,1 | 26 | 30,6 | 86,7 | 89,7 |
| 14 | drętwienia/mrowienia | 25 | 39,7 | 20 | 31,7 | 18 | 28,6 | 72,0 | 90,0 |
| 15 | bóle głowy | 25 | 37,3 | 21 | 31,3 | 21 | 31,3 | 84,0 | 100,0 |
| 16 | bóle mięśni/stawów | 33 | 39,3 | 26 | 31,0 | 25 | 29,8 | 75,8 | 96,2 |
| 17 | utrata czucia w rękach/stopach | 17 | 34,0 | 17 | 34,0 | 16 | 32,0 | 94,1 | 94,1 |
| 18 | trudności w oddychaniu | 18 | 33,3 | 17 | 31,5 | 19 | 35,2 | 105,6 | 111,8 |
| 19 | uderzenia gorąca | 31 | 34,4 | 31 | 34,4 | 28 | 31,1 | 90,3 | 90,3 |
| 20 | nocne poty | 33 | 39,3 | 25 | 29,8 | 26 | 31,0 | 78,8 | 104,0 |
| 21 | utrata zainteresowania życiem płciowym | 26 | 31,7 | 29 | 35,4 | 27 | 32,9 | 103,8 | 93,1 |
| Suma | 574 | 36,1 | 511 | 32,2 | 504 | 31,7 | 87,8 | 98,6 |
Poziom estradiolu obserwowany w niniejszych badaniach na poziomie poniżej 30 pg/ml jest typowym poziomem obserwowanym u kobiet w okresie postmenopauzy oraz/lub przy atrofii lub dysfunkcji jajników. Opierając się na obserwacjach Malaspiny (11) poziom 30 pg/ml i nieco powyżej, co w warunkach Peru jest minimum wymaganym przez organizm kobiety do uniknięcia dyskomfortu charakterystycznego dla okresu wczesnej menopauzy, a poziom 60-75 pg/ml uznany jest za poziom normalny u kobiet nie skarżących się na takie objawy.
W oparciu o wyniki uzyskane w niniejszych badaniach, poparte dostępnym piśmiennictwem na ten temat (5, 6, 11), można przypuszczać, że Maca, w sposób jeszcze niewyjaśniony do końca, reguluje gospodarkę hormonów podwzgórza i przysadki w organizmie poprzez optymalizowanie fizjologicznych funkcji wydzielania gonadotropin i gonadoliberyny na osi podwzgórze-przysadka-jajniki. Wzwiązku z tym może regulować procesy, lub przyczyniać się do regulacji mechanizmów odpowiedzialnych za stopień czynności jajników i ich stymulację prowadzącą do mobilizacji wydzielania minimalnej ilości estrogenów i gestagenów zapobiegających przykrym dolegliwościom ze strony układu nerwowego, sercowo-naczyniowego, kostnego, moczowo-płciowego i skóry. Objawy te, kompleksowo określane jak objawy wypadowe", charakterystyczne dla kobiet w okresie menopauzy, a ujawniające się szczególnie dotkliwie w okresie wczesnej postmenopauzy, utożsamiane są ze zmianami stężeń hormonów mających swoje implikacje w całym organizmie i wpływających na dyskomfort psychiczny, fizjologiczny i fizyczny mających zauważalny wpływ na sposób zachowania się kobiet i ich psychikę w tym okresie.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Lutomski J.: Maca – energising food or medicine? Postępy Fitoterapii, 2001, 6:15-17. 2. Chacon R.C.: Phytochemical study on Lepidium meyenii. PhD Thesis. Univ. Natl. Mayo de San Marcos, Peru 1991. 3. Żurowska K.: Ziołolecznictwo Amazońskie i Indyjskie. Maca, Tower Press, Gdańsk, 2001, 99-101. 4. Walker M.: Effect of Peruvian Maca. Townsend letter for doctors and patients. 1998, 11:18-22. 5. Muller V.: Maca in Hormone Replecement Therapy. Whole World Botanicals Report, New York, 1997. 6. Muller V.: South American Herb Maca as Alternative to Hormone Replacement Therapy. Whole World Botanicals Report, 2002, New York July 11. 7. Gonzales G.F., et al.: Asian Journal of Andrology, 2001, 3:301-303. 8. Gonzales G.F., et al.: Effect of Lepidium meyenii (Maca) roots, a Peruvian plant on spermatogenesis of male rats. Asian Journal of Andrology, 2001, 3:231-3. 9. Zheng B.L., et al.: Effect of
lipidic extract from Lepidium meyenii on sexual behaviour in mice and rats. Urology, 2000, 55:598-602. 10. Obregon L.V.: Maca (Lepidium meyenii Walp, Lepidium peruvianum). Fito 2001, Instituto de Fitoterapia Americano, Lima. 11. Malaspina H.: Therapeutic use of Maca (Lepidium peruvianum C) in medical practice. Interview by V. Muller, Whole World Botanicals, 1997, New York. 12. Brako L., Zarucchi J.L.: Catalogue of the Flowering Plants and Gymnosperms of Peru. St. Louis: Missouri Botanical Garden, 1993, 229. 13. Greene J.: Constructing a standard climacteric scale. Maturitas, 1998, 29(1):55-31. 14. Grynkiewicz G., i wsp.: Bioaktywny izoflawon genisteina – perspektywy zastosowań medycznych. Postępy Fitoterapii, 2000, 3:15-20. 15. Niedworok J., Niedworok M.: Fitoterapia w hormonalnej terapii zastępczej okresu przekwitania. Wiadomości Zielarskie, 2001, 8-9:22-24. 16. Liske E., Wustenberg P.: Therapy of climacteric complaints with Climicifuga racemosa: herbal medicine with clinically proven evidence. Menopause, 1998, 5:250. 17. Shaper S., Brummer T.: Remifemin – Active Substance: Liquid Cimicifuga Extract. The Herbal Preparation for Gynecology, 1997, 43. 18. Clifton-Bleight P., et al.: The effect of isoflavones extracted from red clover (Rimostil) on lipid and bone metabolism. Menopause, 2001, 8/4:259-265. 19. Husband A.J.: Red Clover isoflavone supplement: Safety and pharmacinetics. Journal of the British Menopause Society. Supplement S1, 2001, 4-7. 20. Nightigalle L.E.: Isoflavones in management of menopause. Journal of the British Menopause Society. Supplement S1, 2001, 8-11. 21. Nestel P.J.: Isoflavons and cardiovascular function. Journal of the British Menopause Society. Supplement S1, 2001, 12-16. 22. Woodside J.V., Campbell M.J.: Isoflavones and breast cancer. Journal of the British Menopause Society. Supplement S1, 2001, 17-21. 23. Scambia G., et al.: Clinical effects of a standarised soy extract in postmenopausal women: A Pilot Study. Menopause: The Journal of the North American Menopause Society, 2000, 17-21.
Pozostałe artykuły z numeru 1/2003:
