Transport medyczny dzieci w stanie zagrożenia życia, w szczególności noworodków i niemowląt, to istotny element kompleksowego postępowania terapeutycznego. Obecnie, w wielu regionach Polski jest on zorganizowany w tzw. systemie na siebie, na wzór obowiązujący w USA i wielu krajach europejskich. Pierwsza dziecięca karetka reanimacyjna, która stanowiła istotny element tego systemu powstała trzydzieści lat temu w Zabrzu, rok po powstaniu pierwszej w Europie tego typu karetki w Niemczech. Rok 2005 jest kolejnym rokiem nieprzerwanej jej działalności. Swoje powstanie zawdzięcza ona dr Wojciechowi Grzywnie, który całe swoje zawodowe życie poświęcił idei niesienia pomocy noworodkom i dzieciom w stanie zagrożenia życia.

1 kwietnia 1975 r. w ówczesnym Oddziale Pomocy Doraźnej Zespołu Opieki Zdrowotnej w Zabrzu utworzona została dziecięca karetka reanimacyjna „N”. Zadaniem zespołu „N” było transportowanie noworodków i dzieci z oddziałów terenowych ówczesnego województwa katowickiego, bielskiego, częstochowskiego oraz wschodniej części opolskiego do Oddziału Intensywnej Terapii Kliniki Pediatrii w Zabrzu. Ponadto zespół udzielał pomocy ofiarom wypadków i chorym dzieciom w stanie zagrożenia życia na terenie miasta Zabrza.

Inicjator karetki dr Wojciech Grzywna podkreślał, że transport jest integralnym elementem leczenia dzieci w oddziale intensywnej terapii a jego jakość wpływa znacząco na poprawę efektów terapeutycznych. Realizacja tego pomysłu nie byłaby jednak możliwa, gdyby nie zrozumienie i wsparcie jakiego udzieliły mu prof. Bożena Hager-Małecka – ówczesny kierownik I Katedry Pediatrii Śl.AM w Zabrzu oraz dyrektor Wojewódzkiego Pogotowia Ratunkowego w Katowicach – dr Anna Glińska. Pierwszy zespół ratownictwa medycznego tworzyli: Wojciech Grzywna – kierownik oraz lekarze: Ewa Hasny, Bolesław Kominek, Onufry Torbus, Adam Monsiol, Jacek Piątkowski, a w kolejnych latach dołączali do nich Ludwik Stołtny, Stanisław Furgoł, Stanisław Giżewski, Alicja Sikora, Jadwiga Zabawska, Janusz Bursa, Henryka Mazur, Krzysztof Kozłowski, Adam Grzybowski, Janusz Świetliński, Jacek Białkowski, Bogusław Bucki, Jan Kasprzyk, Antoni Pyrkosz, Piotr Stoksik, Jacek Karpe. W skład zespołu wchodziły również pielęgniarki: Irena Kosel, Małgorzata Soja, Halina Kamińska, Bożena Kwaśniewska-Monsiol, Gabriela Gemula, Weronika Wojtyczko. W tym trudnym początkowym okresie napotykali oni na wiele nierozwiązanych w warunkach polskich problemów, co wymagało samodzielności, doświadczenia i pomysłowości.

W okresie od 1 kwietnia 1975 r. do 31 kwietnia 1977 r. ambulans „N” wyjeżdżał do 1841 wezwań, z których 916 było zgodnych z przeznaczeniem karetki. Z wykonanych 764 transportów, 330 dotyczyło dzieci w pierwszym miesiącu życia. Bardzo dużo czasu zespół ratowniczy poświęcał w tamtym okresie na niezbędne czynności medyczne zabezpieczające dziecko do transportu, które wykonywane były w wielu noworodkowych i dziecięcych oddziałach terenowych. Wynikało to głównie z faktu niedostatecznej popularyzacji wiedzy na temat postępowania z ciężko chorym w stanie zagrożenia życia. Pamiętać należy, że zarówno rozwój intensywnej terapii dziecięcej jak i neonatologii w Polsce dopiero się rozpoczynał [1, 2, 3, 4, 5, 6]. Również sprzęt medyczny używany wówczas był niedoskonały i znacznie odbiegał od współczesnych standardów światowych. Doświadczenia minionych lat wykazały, że zasadniczymi błędami popełnianymi w postępowaniu z dzieckiem w czasie transportu były: nieprawidłowe zabezpieczenie wentylacji płuc, niepełne leczenie stanów drgawkowych i zaburzeń metabolicznych oraz niedostateczna ochrona przed oziębieniem [4].

Wyposażenie pierwszego ambulansu „N”, utworzonego na bazie sanitarki typu Nysa 521 z odpowiednio przebudowanym wnętrzem stanowiły: cieplarka transportowa CNT-2, przystosowane do wzrostu dzieci nosze, butla z tlenem zaopatrzona w reduktor z przepływomierzem i urządzeniem ssącym, ponadto zestaw do wentylacji z workiem samorozprężalnym typu Penlon, laryngoskop dziecięcy, komplet rurek ustno-gardłowych i intubacyjnych, kleszczyki intubacyjne, cewniki do odsysania, rurka T-Ayre´a oraz zestaw leków, płynów nawadniających, strzykawki, aparaty do przetoczeń, igły jednorazowego użycia, kaniule naczyniowe oraz materiały opatrunkowe [1].

W tym pionierskim okresie niedostępny był nowoczesny inkubator wyposażony w respirator umożliwiający prowadzenie wentylacji płuc noworodków podczas transportu. Wentylacja zastępcza odbywała się przy użyciu worka samorozprężalnego lub metodą T-Ayre´a. Stosowanie stałego dodatniego ciśnienia w drogach oddechowych realizowane było z zastosowaniem kaptura tlenowego lub poprzez rurkę intubacyjną z prostym systemem zastawkowym i manometrem. Również aparatura monitorująca, często zawodna, nie pozwalała na porównywalne do współczesnego nadzorowanie dzieci i opierała się głównie na klinicznym doświadczeniu personelu medycznego. Ówczesne ambulanse nie spełniały wymogów reanimacyjnego transportu sanitarnego: ciasne, źle resorowane, ciemne i zimne wnętrza karetek były dodatkowym utrudnieniem.

W miarę rozwoju w regionie śląskim sieci oddziałów intensywnej terapii dzieci i noworodków rosła liczba transportów dzieci w stanie zagrożenia życia. Od stycznia 1975 r. do grudnia 1981 r. pediatryczny zespół reanimacyjny „N” zrealizował 6994 wyjazdy, w tym 4566 do dzieci. 129 transportów wykonano wspólnie z Lotniczym Pogotowiem Ratunkowym w Katowicach [5, 7]. W kolejnym okresie, pomiędzy 1 maja 1988 r. a 1 maja 1989 r., ratownicy ambulansu „N” interweniowali 743 razy, w tym 471 wyjazdów (63%) stanowiły transporty dzieci [2].