© Borgis - Postępy Fitoterapii 1-2/2005, s. 29-34
Emilia Andrzejewska-Golec, Joanna Makowczyńska
Babka azjatycka ( Plantago asiatica L.) – roślina lecznicza Dalekiego Wschodu
Asiatic plantain (Plantago asiatica L.) the medicinal plant of Far East
Zakład Biologii i Botaniki Farmaceutycznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. Halina Wysokińska
Summary
Use of medicine, chemical composition and biological activity of Far East medicinal plant – Asiatic plantain (Plantago asiatica L.) is presented.
Zasięg występowania babki azjatyckiej Plantago asiatica L. (babkowate – Plantaginaceae) ogranicza się do Japonii, Korei, Chin, Indochin, Malezji, Tajwanu i Wschodniej Syberii (19, 55). Roślina ta zasiedla stanowiska ruderalne – wysypiska, nieużytki, pobocza dróg, łąki i polany leśne (58). Jest hodowana w niektórych europejskich ogrodach botanicznych.
Morfologicznie Plantago asiatica jest bardzo podobna do babki zwyczajnej – Plantago major L. – pospolitego gatunku europejskiego, obecnie niemal kosmopolitycznego. Babka azjatycka, jak większość przedstawicieli babkowatych, jest byliną o przyziemnej różyczce całobrzegich liści z równoległą nerwacją. Ma kłosowaty kwiatostan (podobnie do innych taksonów rodzaju Plantago) osadzony na głąbiku, składający się z drobnych, niepozornych, tetramerycznych, zrosłopłatkowych kwiatów. Owoc w postaci torebki, otwierającej się wieczkiem, zawiera 4-6 bezbielmowych nasion (55). P. asiatica różni się od babki większej obecnością drobnych szypułek kwiatowych, znacznie większymi rozmiarami nasion, mniejszą ich liczbą i wyraźnie dłuższym ogonkiem liściowym (25, 41).
We wschodniej Azji pozyskuje się ziele i nasiona babki azjatyckiej, zarówno ze stanowisk naturalnych, jak i uprawy polowej. Japonia korzysta z własnych zasobów naturalnych, hoduje kilka odmian, ale głównie importuje nasiona babki azjatyckiej z Chin (19, 55). W Japonii zwraca się uwagę na odróżnienie P. asiatica od taksonu adwentywnego – P. major, który traktowany jest tam jako zafałszowanie właściwego surowca (25).
Jak wynika z własnych obserwacji, babka azjatycka może być hodowana w warunkach naszego klimatu. Zakwita, wydaje płodne nasiona, przeżywa zimę. Łatwo jednak ulega chorobom wirusowym i grzybowym oraz atakowana jest przez owady.
Podjęto również próby mikrorozmnażania tego taksonu. Po raz pierwszy P. asiatica zregenerowano in vitro w Chinach (50). Zastosowano pożywkę Murashige´a i Skooga wzbogaconą syntetyczną auksyną – 2,4-D w celu wytworzenia kalusa, który pobudzono do tworzenia pędów dodając cytokininę: 6-benzyloaminopurynę i auksynę: kwas naftylo-1-octowy (50). W Zakładzie Biologii i Botaniki Farmaceutycznej w Łodzi przeprowadzono mikrorozmnażanie babki azjatyckiej zarówno z wierzchołków pędów, jak i poprzez organogenezę bezpośrednią i pośrednią, stosując jako eksplantaty hipokotyle, liścienie, korzenie, blaszki i ogonki liściowe. Uzyskano na tej drodze rośliny o niezmienionej morfologii, produkujące podobnie, jak rośliny macierzyste, glikozyd irydoidowy aukubinę oraz wytwarzające płodne nasiona (1, 2, 23).
ZASTOSOWANIE W LECZNICTWIE
Plantago asiatica jest jedną z najstarszych roślin leczniczych krajów Dalekiego Wschodu. W Chinach zaliczano ją do tzw. ziół książęcych. Na terenie swego naturalnego występowania do dziś jest szeroko stosowana, zarówno w medycynie ludowej, jak i oficjalnej. W Farmakopei Japońskiej XIV figuruje jako roślina macierzysta dwóch surowców: Plantaginis herba i Plantaginis semen (13). Natomiast chińska farmakopea podaje jako źródło Plantaginis herba zarówno P. asiatica, jak i inny dalekowschodni gatunek – P. depressa Willd. (29).
Przypisuje się babce azjatyckiej bardzo różne działanie lecznicze: przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwkaszlowe, wykrztuśne, moczopędne, żółciotwórcze, antyalergiczne, antyoksydacyjne, hipoglikemiczne, immunologiczne, przeciwnowotworowe, poprawiające widzenie (9, 18, 19, 36, 38-40, 51). Tradycyjna medycyna tybetańska zaleca tę roślinę (tha-ram) jako lek przeciw biegunce i gojący rany. Natomiast tradycyjna medycyna chińska poleca ją jako środek odtruwający, przeczyszczający, oczyszczający, przeciwgorączkowy, antyastmatyczny, antydepresyjny, obniżający ciś-nienie krwi, poprawiający widzenie i diureticum (4, 9, 33, 52). Stosuje się także napar z nasion w chorobie wrzodowej żołądka, a wywar z nasion w stanach zapalnych spojówek i w postaci okładów na miejsca ukąszenia żmii (40). Medycyna ludowa krajów Dalekiego Wschodu wykorzystuje liście P. asiatica – podobnie jak lecznictwo ludowe w Europie liście P. major, P. media,czy P. lanceolata – do przykładania na rany (39). W publikacji „WHO monographs on selected medicinal plants” Plantaginis semen obejmuje oprócz nasion babki płesznika – P. afra L. (= P. psyllium L.), babki piaskowej – P. arenaria W. et K. (= P. indica L.), babki jajowatej – P. ovata Forsk., także nasiona babki azjatyckiej (51).
Plantaginis semen (całe nasiona, proszek, granulat) poleca się jako środek przeczyszczający w różnych schorzeniach i w ciąży, w syndromie drażliwego jelita, hemoroidach, a także w leczeniu biegunek (51).
W roku 1998 opatentowano w Japonii lek wykrztuśny zawierający m.in. ekstrakt z ziela babki azjatyckiej (20). W Japonii opatentowano także produkty dietetyczne z ekstraktem z tej rośliny (15, 43) oraz tonik pobudzający wzrost włosów, w skład którego wchodzą inhibitory 5-reduktazy testosteronu, otrzymane w wyniku ekstrakcji różnych roślin, także P. asiatica (12).
SKŁAD CHEMICZNY
Działanie lecznicze P. asiatica jest związane z obecnością w tej roślinie różnorodnych składników czynnych. Z całej rośliny wyizolowano szereg glikozydów fenyloetanoidowych: werbaskozyd (akteozyd), dezramnozyl akteozydu, kalceoriozyd B, martynozyd, izomartynozyd, leukosceptozyd A, plantamajozyd, plantaziozyd, helikozyd i plantajnozydy A – F (19, 27, 31, 33, 38). Niektóre z powyższych fenyloetanoidów występują również w europejskich taksonach: P. lanceolata i P. major (5). Noro i wsp. (34) stwierdzili, że ilość glikozydów fenyloetanoidowych jest większa w młodych niż w dojrzałych liściach i kłosach P. asiatica.
Ryc. 1. Glikozydy fenyloetanoidowe – plantamajozyd, helikozyd i akteozyd.
Ryc. 2. Glikozyd fenyloetanoidowy plantaziozyd.
W babce azjatyckiej występują także fitosterole: b-sitosterol, palmitynian stigmasterolu, palmitynian b-sitosterolu (19, 26, 56 ).
Głównym glikozydem irydoidowym ziela P. asiatica okazała się powszechnie znana z występowania w rodzinie Plantaginaceae – aukubina (3, 8, 9, 35). Według Chenga i wsp. (9) zawartość aukubiny w całych roślinach w okresie kwitnienia wynosi ok. 1%, a w owocujących ok. 1,5%. Młode liście babki azjatyckiej zawierają większą ilość aukubiny niż starsze, a stosunkowo mało liście żółknące (35). Więcej aukubiny zawierają podziemne części tej rośliny: korzeń i kłącze, niż nadziemne: blaszka i ogonek liściowy, kłos, głąbik (35). Noro i wsp. (35) zaobserwowali poza tym znaczne wahania w zawartości aukubiny zależne od pochodzenia tej rośliny, np. w przypadku kłącza od 0,5 do 4,5%. Stwierdzono, że P. asiatica zawiera więcej aukubiny niż spokrewnione z nią gatunki: P. major i P. lanceolata (35). U babki azjatyckiej obok aukubiny występują jej pochodne: 3,4-dihydroaukubina i 6´-O-glukozyloaukubina (36).
W liściach i w zielu P. asiatica wykryto także flawonoidy: luteolinę, 6- hydroksyluteolinę, skutelareinę, plantagininę (7-O-D-glukozyd skutelareiny), homoplantagininę (7-O-D-glukozyd hispiduliny) i kosmozynę (7-O-glukozyd apigeniny), apigeninę (4, 19, 28, 30, 31). U babki azjatyckiej, podobnie jak u babki większej, dominuje plantaginina.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Andrzejewska-Golec E.: Namnażanie Plantago asiatica L. z blaszek i ogonków liściowych w hodowli in vitro. W: XVII Nauk. Zjazd PTF, Kraków 1998, 279. 2.Andrzejewska-Golec E.: Irydoidy w roślinach Plantago asiatica L. namnożonych in vitro. XVIII Zjazd PTF, Poznań 2001, 224. 3.Andrzejewska-Golec E., Świątek L.: Badania chemotaksonomiczne rodzaju Plantago. L. Analiza frakcji irydoidów. Herba Pol. 1984, 30, 9. 4. Aritomi M.: Homoplantaginin, a new flavonoid glycoside in leaves of Plantago asiatica L. Chem. Pharm. Bull.1967, 15, 432. 5.Budzianowska A., et al.: Phenylethanoid glucosides from in vitro propagated plants and callus culture of Plantago lanceolata. Planta Med. 2004, 70, 834. 6.Chang I.-M.: Antiviral activity of aucubin against hepatitis B virus replication. Phytother. Res.1997; 11: 189. 7.Chang I.-M., Yun H.: Plants with liver-protective activities: pharmacology and toxicology of aucubin. W: Advances in Chinese medicinal materials research. (Red. Chang H. i wsp.). World Sci. Publ. Co., Singapore 1985, 269. 8.Chang I.-M., et al.: Aucubin: potential antidote for alpha-amanitin poisoning. Chem. Toxicol.1984, 22, 443. 9.Cheng J., et al.: Quantitative determination of aucubin in Asiatic plantain ( Plantago asiatica) by HPTLC. Zhongcaoyao 1992, 23, 459. 10.Chiang L.C., et al.: In vitro cytotoxic, antiviral and immunomodulatory effects of Plantago major and Plantago asiatica. Am. J. Chin. Med. 2003, 31, 225. 11.Foresti R., et al.: Differential activation of heme oxygenase-1 by chalcones and rosolic acid in endothelial cells. J. Pharmacol. Exp. Ther. 2005, 312, 686. 12.Ito M.: Hair tonic and growth stimulant compositions containing testosterone 5a-reductase inhibitors extracted from plants. Patent japoński JP 08301730, 1996; wg Chem. Abstr. 126, 108633. 13.Japanese Pharmacopoeia XIV. The Society of Japanese Pharmacopoeia, Tokyo 2001, 1014. 14.Kameoka H., et al.: The constituents of the essential oil from Plantago asiatica. Yakugaku Zasshi 1997, 99, 95; wg Biol. Abstr. 68, 37288. 15.Kanamaru M.: Health pet food. Patent japoński JP 08191668, 1996; wg Chem. Abstr. 125, 194148. 16.Kawamura T., et al.: Pharmacognostical studies of Plantaginis herba (13) Constituents of seeds of Plantago sp. and commercial Plantago Seeds. Nat. Med. 1998, 52, 5. 17.Kim J., et al.: The effects of Plantago-mucilage A from the seeds of Plantago asiatica on the immune response in ICR mice. Arch. Pharmacol. Res. 1996, 19, 137. 18. Ko S.G., et al.: Induction of apoptosis by Saussurea lappa and Pharbitis nil on AGS gastric cancer cells. Biol. Pharm. Bull. 2004, 27, 1604. 19.Komoda Y., et al.: HPLC quantitative analysis of plantaginin in Shasenso ( Plantago asiatica L.) extracts and isolation of plantamajoside. Rep. Inst. Med. Dent. Eng. 1989, 23, 81. 20.Kondo A., et al.: Common old drugs containing Plantago herb. Patent japoński JP 10072359, 1998; wg Chem. Abstr. 128, 235169. 21.Koto S. et al.: Stereoselective synthesis of a-glucuronidases using dehydrative glycosylation. Bull. Chem. Soc. Jpn. 1996, 69, 3247. 22.Liu S.Y., et al.: Introduction, observation and specimen preparation of medicinal plants, 2000.23. Makowczyńska J., Andrzejewska-Golec E.: Micropropagation of Plantago asiatica L. through shoot-tips. Acta Soc. Bot. Pol. 2003, 72, 191. 24.Malińska D., Kiersztan A.: Flawonoidy – charakterystyka i znaczenie w terapii. Post. Bioch. 2004, 50, 182. 25.Matsuo K.: Biosystematic studies on the genus Plantago. 1. Variations in Plantago japonica and related species, with special reference to its identity. Acta Phytotax. Geobot. 1989, 40, 37. 26.Minghong L., et al.: Isolation and structure identification of liposoluble chemical constituents in rhizome of Plantago asiatica L. J. Yan. Med. Col. 1995, 18, 85. 27.Miyase T., et al.: Phenylethanoid glycosides from Plantago asiatica. Phytochem. 1991, 30, 2015. 28.Nakaoki T., et al.: Studies on the medicinal resources. XX. Component of the leaves of Plantago asiatica L. J. Pharm. Soc. Jap. 1961, 81, 1697.29. Nishibe S.: The plant origins of herbal medicines and their quality evaluation. Yakugaku Zasshi 2002, 122, 363. 30.Nishibe S., Murai M.: Bioactive components of Plantago Herb. F.F.I.J. 1995, 166, 43. 31.Nishibe S., et al.: Studies on constituents of Plantaginis herba. 7. Flavonoids from Plantago asiatica and P. hostifolia. Nat. Med. 1995, 49, 340. 32.Nishibe S., et al.: Studies on constituents of Plantaginis herba. 9. Inhibitory effects of flavonoids from Plantago species on HIV reverse transcriptase activity. Nat. Med. 1997, 51, 547. 33.Nishibe S., et al.: A phenylethanoid glycoside from Plantago asiatica. Phytochem. 1995, 38, 741.34. Noro Y., et al.: Pharmacognostical studies of Plantaginis herba (VII) on the phenylethanoid contents of Plantago spp. Shoyakugaku Zasshi 1991, 45, 24. 35.Noro Y., et al.: Pharmacognostical studies of Plantaginis herba (5) on the aucubin contents of Plantago spp. Shoyakugaku Zasshi 1990, 44, 17. 36.Oshio H., Inouye H.: New iridoid glucosides of Plantago asiatica. Planta Med. 1982, 44, 204. 37.Ravn H., Brimer L.: Structure and antibacterial activity of plantamajoside, a caffeic acid sugar ester from Plantago major subsp. major. Phytochem. 1988, 27, 3433. 38.Ravn H., et al.: Phenolic compounds from Plantago asiatica. Phytochem. 1990, 29, 3627. 39.Rřnsted N.: Towards of natural classification of Plantago. Chemical and molecular systematics. Ph. D. thesis Royal Danish School of Pharmacy. Department of Medicinal Chemistry. Copenhagen: 2002. 40.Szreter A.I.: Lekarstwiennyja flora Sowietskogo Dalniego Wostoka. Medycyna, Moskwa 1975. 41.Taikun Z., et al.: Pharmaceutical studies of Plantaginis herba (12). Morphological and histological studies on the seeds of Chinese Plantago sp. Nat. Med. 1994, 48, 63. 42.Toda S., et al.: Natural antioxidants. II. Antioxidative components isolated from seeds of Plantago asiatica L. Chem. Pahrm. Bull. 1985, 33, 1270. 43.Tokumaru S., Tokumaru K.: Fermented milk product-based health food. Patent japoński JP 11089512, 1999 wg Chem. Abstr. 130, 251566. 44.Tomoda M., Massayo U.: Plant mucilages. I. Isolation and property of a mucous polysaccharide "Plantasan” from Plantago major variety asiatica seeds. Chem. Pharm. Bull. 1971, 19, 1214. 45.Tomoda M., et al.: Hypoglicemic of twenty plant mucilages and three modified products. Planta Med. 1987, 53, 8. 46.Tomoda M., et al.: Plantago mucilages. XXXIV. The Location on O-acetyl groups and the structural features of Plantago-Mucilage A, the mucous polysaccharide from the seeds of Plantago major var. asiatica. Chem. Pharm. Bull. 1984, 32, 2182. 47.Tomoda M., et al.: Plant mucilagines. XXXIX. Isolation and characterisation of a mucous polysaccharide, „Plantago-mucilage A”, from the seeds of P. major var. asiatica. Chem. Pharm. Bull. 1981, 29, 2877. 48.Tomoda M., et al.: Reticuloendothelial system potentiating and alkaline phosphatase-induction activities of Plantago-Mucilage A, the main mucilage from the seed of Plantago asiatica, and its five modification products. Chem. Pharm. Bull. 1991, 39, 2068. 49.Tsumura J.C.: Choleretic geniposidic acid aglicone. Patent japoński JP 8192211, 1981 wg Chem. Abstr. 95, 209643. 50.Tu Y.: Tissue culture of Asiatic plantain ( Plantago asiatica). Zhongcaoyao 1996, 27, 296. 51.WHO monographs of selected medicinal plants. Vol. 1. WHO, Geneva1999, 202. 52.Xu C., et al.: Antidepressant effect of three traditional Chinese medicines in the learned helplessness model. J. Ethnopharmacol. 2004, 91, 345. 53.Yamada H., et al.: Isolation of plantagoside from plant ( Plantaginis semen) and glycosidase inhibitors containing the same. Patent japoński JP 02101095; 1990 wg Chem. Abstr. 114, 12184. 54.Yamada H., et al.: Plantagoside, a novel a-mannosidase inhibitor isolated from the seeds of Plantago asiatica, suppresses immune response. Biochem. Biophys. Res. Comm.1989, 165, 1292. 55.Yamazaki T.: Plantaginaceae. W: Flora of Japan. (Red. K. Iwatsuki i wsp.): Vol. IIIa. Kodasha LTD, Tokyo 1993, 384. 56.Yuan K., et al.: Determination of ursolic acid and oleanolic acid in Asiatic plantain ( Plantago asiatica) by HPLC. Zhongcaoyao 1999, 30, 901. 57.Yun H.-S., et al.: Plants with liver protective activity. IV. Chemistry and pharmacology of Plantaginis semen et folium. Korean J. Pharmacogn. 1980, 11, 57. 58.Yoshie F., Matsuo K.: Gas exchange characteristics of two Plantago species grown various light environments. Bull. Assoc. Nat. Sci. Senshu Univ. 1989, 20, 59.
