© Borgis - Postępy Fitoterapii 1-2/2005, s. 42-49
Katarzyna Karłowicz-Bodalska1, Jolanta Stańczak2
Surowce roślinne o działaniu wzmacniającym libido w stanach dysfunkcji seksualnej
Hasco-Lek S.A. we Wrocławiu
Wśród leków roślinnych o działaniu wzmacniającym na uwagę zasługują ekstrakty wykazujące właściwości adaptogenne. Substancje te normalizują zdolność organizmu do generowania metabolicznych zmian przystosowawczych wobec różnego rodzaju czynników stresujących. Zaburzenia adaptacji fizjologicznej ustroju w warunkach ekstremalnych mogą spowodować odejście w kierunku zmian patologicznych, prowadząc do wystąpienia różnego rodzaju schorzeń. Stałe oddziaływanie stresorów środowiskowych na organizm, powodujące zwiększone obciążenie układu nerwowego, może objawiać się ogólnym osłabieniem psychicznym i fizycznym, w tym także osłabieniem popędu płciowego i w konsekwencji dysfunkcją seksualną.
Surowcami wykorzystywanymi od stuleci, a nawet od tysięcy lat w zaburzeniach libido, były na terenie Azji Południowo-Wschodniej m.in. korzenie żeń-szenia ( Ginseng radix) oraz owoce cytryńca ( Schizandrae fructus), a w Ameryce Południowej i Środkowej owoce palmy sabal ( Serenoae fructus), guarana ( Guarana pasta) i drewno korzeni Muira puama ( Ptychopetali lignum), zwane również drewnem potencji (potency wood).
Wszystkie wymienione surowce wykazują ponadto, poza działaniem ogólnie wzmacniającym i przywracającym sprawność fizyczną i umysłową organizmu, właściwości regulujące system odpornościowy. Stąd też przyjmowanie otrzymywanych z nich preparatów może doprowadzić do zwalczania wielu, niekiedy poważnych schorzeń. Dla przykładu można tu wymienić cytryniec chiński ( Schisandra chinensis). Owoce tej rośliny wykazują potwierdzone badaniami farmakologicznymi działanie detoksykacyjne i regenerujące wątrobę, a wydzielone z nich związki są stosowane w leczeniu różnych typów żółtaczki. W opinii niektórych fitoterapeutów Schizandra chinensis może być wkrótce uznana za jeden z najskuteczniejszych leków w schorzeniach wątroby.
Duże zainteresowanie wywołuje także wymieniony wyżej owoc palmy Sabal jako surowiec wspomagający leczenie dolegliwości urologicznych w łagodnym przeroście prostaty (benign prostate hyperplasia – BPH), schorzeniu dość często spotykanym u mężczyzn po andropauzie i w dużym stopniu ograniczającym aktywność seksualną. Surowiec ten jest powszechnie wykorzystywany w produkcji licznych preparatów stosowanych w leczeniu BPH. Przyjmuje się, że pozytywny efekt leczenia w łagodnym przeroście prostaty przyczynia się znacząco do polepszenia aktywności seksualnej.
GINSENG RADIX
Żeń-szeń ( Ginseng radix) – zwany również korzeniem życia – jest otrzymywany z gatunku Panax ginseng C.A. Meyer (żeń-szeń właściwy) rodz. Araliaceae, byliny wschodnio-azjatyckiej, występującej w stanie naturalnym w północno-wschodnich Chinach, Japonii, Korei oraz w północno-wschodniej Syberii, na luźnych, dobrze uwodnionych glebach. Jest jednym z najstarszych surowców leczniczych Dalekiego Wschodu, opisywanym w wielu starych opracowaniach medycznych, ze względu na przypisywane mu właściwości lecznicze, magiczne oraz afrodyzujące, znane i wykorzystywane od ponad 4000 lat.
Bliższy opis historii, chemizmu oraz właściwości biologicznych tego surowca, stosowanego obecnie powszechnie w postaci wielu specyfików prostych i złożonych, został zamieszczony we wcześniej opublikowanym artykule niniejszego czasopisma (30).
Roślina w stanie naturalnym rozwija się wolno; nasiona kiełkują dopiero po 22 miesiącach od wysiania; masa korzeni roślin 5-letnich wynosi ok. 1,0 g a 20-letnich ok. 20-25 g. Nieco szybszy rozwój zaobserwowano na plantacjach zakładanych na terenie południowo-wschodniej Azji. Zasoby naturalne żeń-szenia zostały niemal całkowicie wytrzebione w wyniku rabunkowego pozyskiwania surowca ze względu na jego interesujące właściwości biologiczne. Korzeniowi żeń-szenia przypisuje się działanie wzmacniające w stanach wyczerpania fizycznego i nerwowego ( tonicum) oraz usprawniające w zaburzeniach seksualnych ( aphrodisiacum). Zawieszony na szyi, jako talizman, miał zapewniać nieustające zdrowie oraz powodzenie we wszelkiego rodzaju poczynaniach. Cena tego surowca z początkiem XIX w. przekraczała 18-krotnie cenę złota (18).
Związkami odpowiedzialnymi za działanie żeń-szenia są saponozydy triterpenowe (ginzenozydy), głównie pochodne układu damaranu. Drugą grupę ciał czynnych stanowią węglowodany (oligo- i polisacharydy).
Ginzenozydy pochodne damaranu wywodzą się od dwóch aglikonów: 20-(S)-proto-panaksadiolu i 20-(S)-protopanaksatriolu. W działaniu surowca uczestniczą saponozydy obu aglikonów. W największych ilościach występują w surowcu ginzenozydy Rb1, Rb2 i Rg1 (ryc. 1). Zawartość sumy związków w korzeniu 6-letnim wynosi od 0,7 % do 3,0%.
Ryc. 1. Wzory aglikonów i podstawowych ginzenozydów pochodnych damaranu.
Badania wpływu wyciągów z żeń-szenia na metabolizm komórkowy, OUN, układ sercowo-naczyniowy i immunologiczny potwierdzają zdolność surowca do zwiększania odporności organizmu w okresie nasilonego działania takich stresorów, jak wolne rodniki, nadtlenki lipidów, związki cytotoksyczne lub kancerogenne.
Najbardziej przebadanymi, w aspekcie przydatności terapeutycznej, saponozydami żeń-szenia są: z grupy pochodnych protopanaksadiolu – ginzenozyd Rb1, a z grupy pochodnych protopanaksatriolu – ginzenozyd Rg1. Pierwszy związek – ginzenozyd Rb1 działa depresyjnie na OUN (wykazuje właściwości antypsychotyczne, przeciwdrgawkowe, analgetyczne, przeciwgorączkowe); podany doustnie wzmaga pasaż jelitowy oraz przeciwdziała tworzeniu się wrzodów żołądka i dwunastnicy pod wpływem czynników stresujących. Ginzenozyd Rg1 działa przeciwnie, stymulująco na OUN – wzmaga aktywność ruchową oraz wydolność fizyczną organizmu. Wykazuje także działanie immunomodulujące. Oba związki są aktywnymi nootropowymi składnikami surowca, polepszającymi pamięć oraz zdolność uczenia się, zarówno u zwierząt normalnych, jak i osobników z zaburzoną zdolnością poznawczą (33).
Działanie immunomodulujące oraz ogólnie wzmacniające, stwierdzone w wyniku badań kontrolowanych placebo, z podwójnie ślepą próbą, wykazano również dla frakcji saponinowych oraz całego kompleksu związków obecnych w ekstraktach z żeń-szenia (42, 46).
Wyciągi z surowca oraz otrzymywane z nich frakcje saponozydowe obniżają poziom cholesterolu we krwi, powodują wzrost frakcji HDL, działają przeciwzakrzepowo na płytki krwi oraz obniżają poziom cukru w krwi, co w opinii niektórych autorów sugeruje uzasadnienie do stosowania żeń-szenia jako środka wspomagającego w leczeniu cukrzycy.
Opisano również właściwości ochronne wyciągu z surowca na myszy poddane działaniu promieni X. Zwierzęta otrzymujące preparat przed i po napromieniowaniu wykazywały mniej zmian anatomicznych w narządach wewnętrznych od zwierząt grupy kontrolnej. Podobny efekt wykazywała frakcja polisacharydowa z korzeni żeń-szenia. Stwierdzono, że produkcja interleukiny-2 u myszy otrzymujących polisacharydy, przed i po napromieniowaniu, była większa niż u napromieniowanych zwierząt grupy kontrolnej.
Polisacharydy z korzeni żeń-szenia wykazują działanie immunologiczne, hypoglikemiczne i przeciwnowotworowe (w Chinach były klinicznie stosowane jako środek przeciwnowotworowy) (7, 41).
Korzeń żeń-szenia nie jest karcinogenny ani mutagenny ( in vitro), nie wpływa na płodność; nie jest również teratogenny ( in vivo) (50). Stosowany wg zaleceń nie wykazuje niepożądanych działań ubocznych, jednak przyjmowanie przez długi okres wysokich dawek leku może doprowadzić do wystąpienia tzw. syndromu żeń-szeniowego, objawiającego się pobudliwością nerwową, bezsennością i nadciśnieniem. Dzienna dawka lecznicza wysuszonego korzenia wynosi 0,5-2,0 g; preparaty odpowiednio (21).
SCHISANDRAE FRUCTUS
Cytryniec chiński ( Schisandra chinensis (Turcz.) Baill. z rodziny cytryńcowatych ( Schisandraceae) jest drzewiastym pnączem, rosnącym dziko oraz uprawianym na Dalekim Wschodzie. Występuje rodzimie w Chinach, Mandżurii, Japonii oraz na Półwyspie Koreańskim. Owoce, liście, kora i łodygi wydzielają przyjemny, cytrynowy zapach, stąd cytryniec jest wysoko ceniony w perfumerii. Surowcem leczniczym są nasiona oraz dojrzałe wysuszone owoce ( Schisandra fructus), barwy bladoczerwonej (po wysuszeniu), wyglądem przypominające pieprz.
Cytryniec jest bardzo starym lekiem roślinnym. Opis rośliny oraz otrzymywanych z niej surowców został zamieszczony już w pierwszej farmakopei chińskiej z roku 250 p.n.e., a w medycynie chińskiej owoce cytryńca są wykorzystywane od ponad 2000 lat p.n.e. Obecnie są stosowane jako środek adaptogenny w stanach zmęczenia fizycznego i psychicznego (często w zastępstwie żeń-szenia), uspokajający, w schorzeniach wątroby i przewodu pokarmowego oraz jako afrodyzjak (45). Stwierdzono, że wyciąg otrzymany z owoców cytryńca obniża w surowicy zwierząt doświadczalnych podwyższony (działaniem czynników chemicznych) poziom transaminazy glutaminowo-alaninowej (SGPT) oraz, że wydzielone z wyciągu lignany (schizandrole i schizandryny) zatrzymują postępującą martwicę hepatocytów. W rezultacie szeroko zakrojonych badań farmakologicznych oraz klinicznych z wyciągami oraz wyizolowanymi z nich związkami, preparaty z cytryńca wprowadzono w Chinach do leczenia wirusowych zapaleń wątroby (34).
Według medycyny chińskiej schorzenia wątroby przyspieszają proces starzenia organizmu, a odtruwające, adaptogenne i regenerujące wątrobę działanie cytryńca przywraca zdrowie i przedłuża młodość.
Substancjami farmakologicznie czynnymi cytryńca są lignany, pochodne układu dibenzo-[a,c]-cyklooktenu (schizandryny A, B, C, schizandrole, schizanteryny oraz gomizyny), których zawartość w surowcu kształtuje się w granicach od 7-19%, w zależności od pochodzenia i pory zbioru. Szczegółowe badania fitochemiczne doprowadziły do ustalenia struktury chemicznej kilkudziesięciu (ponad 40) związków, a ilość nowopoznawanych związków stale wzrasta. Do najważniejszych z nich w aspekcie działania biologicznego należą: schizandrol A, schizandrol B (gomizyna A) (ryc. 2) oraz schizanteryny A, B, C, D (45).
Ryc. 2. Podstawowe lignany cytryńca.
Przegląd badań farmakologicznych wyciągów z surowca oraz zespołu lignanów został zamieszczony w opracowaniu zbiorowym Tanga i Eisenbranda z roku 1992 (45). Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że lignany cytryńca działają adaptogennie, zwłaszcza na OUN, antypsychotycznie oraz wykazują synergizm z trankwilizerami. Potencjalizację działania uspokajającego badano na myszach, którym podawano dootrzewnowo standaryzowany wyciąg z surowca w różnych dawkach na 30 min przed pojedynczą dawką pentobarbitalu. Wykazano, w porównaniu z kontrolą, znaczące wydłużenie czasu narkozy oraz opóźnienie odzyskania prawidłowych odruchów. Zjawisko synergizmu między lignanami a barbituranem potwierdza działanie uspokajająco-nasenne i znoszące napięcie psychiczne wyciągu z cytryńca (1). Podobnie przebadano schizandrol B. Związek ten przedłużał czas snu pentobarbitalowego, a w większych dawkach działał analgetycznie (45). Silniejszy wpływ hamujący czynność OUN podczas działania stresora psychicznego wykazywał schizandrol A. Badanie wpływu tego związku na stężenie monoamin – neurotransmitterów – w mózgu zwierząt doświadczalnych, wykazało znaczne podwyższenie poziomu dopaminy i jej metabolitów w prążkowiu i podwzgórzu. Według autorów oznacza to, że działanie schizandrolu A na OUN może być związane z modyfikacją stężenia dopaminy poprzez nasilenie jej obrotu metabolicznego (ilości dopaminy metabolizowanej w jednostce czasu). Odnotowano również zmiany stężenia metabolitów norepinefryny i serotoniny w prążkowiu i podwzgórzu, podczas gdy poziom norepinefryny i serotoniny nie ulegał zmianie.
Ip i wsp. (27, 28) na modelu zwierzęcym wykazali, że mechanizm działania ochronnego ekstraktu z cytryńca na hepatocyty szczura polega na pobudzeniu układu antyoksydacyjno-detoksykacyjnego. Zasugerowano również, że hepatoochronne działanie wyciągów i lignanów z cytryńca może polegać na ułatwieniu regeneracji glutationu wątrobowego (31). Badania farmakologiczne dotyczące właściwości antyhepatotoksycznych lignanów cytryńca są prowadzone konsekwentnie, zwłaszcza w Japonii.
Owoce cytryńca oraz otrzymywane z niego preparaty są lekami bezpiecznymi, niewykazującymi efektów ubocznych. Znalazły zastosowanie głównie jako leki adaptogenne, ogólnie wzmacniające ( tonica) oraz w terapii schorzeń wątroby. Surowiec stosuje się w postaci sproszkowanej, jako nalewkę lub ekstrakt w dawkach odpowiadających zawartości 1,5-6,0 g surowca (Farmakopea Chińska IX).
PTYCHOPETALI LIGNUM
Surowcem o działaniu wzmacniającym i afrodyzującym (potwierdzonym badaniami klinicznymi) jest drewno pni i korzeni Muira puama ( Lignum Muira Puama EB 6); wg farmakopei brazylijskiej (Brazilian Pharmacopeia 2) (13) surowcem jest wysuszony korzeń ( Radix Muirapuamae), a wg BAnz Nr 193 z 15.10.1987 r. wysuszone, okorowane pnie. W British Herbal Pharmacopoeia (BHP 83) (15) – surowiec Muira puama jest opisany pod nazwą Liriosma.
Roślinami macierzystymi są dwa morfologicznie podobne gatunki rodzaju Ptychopetalum: P. olacoides Benth. oraz P. uncinatum Anselmino z rodz. Ptychopetalaceae.
Ptychopetalum olacoides – drzewo wysokie do 5 m o lancetowatych, skórzastych liściach i drobnych kwiatach o zapachu zbliżonym do jaśminu, występuje rodzimie w Gujanie i w Brazylii w dorzeczu Amazonki. Wszystkie części rośliny, głównie jednak drewno korzeni, były od niepamiętnych czasów stosowane w postaci naparu w medycynie Indian w licznych schorzeniach, przede wszystkim jednak jako afrodyzjak (37, 40). Do oficjalnego ziołolecznictwa w Brazylii surowiec został wprowadzony w roku 1950, chociaż w Europie był już znany w latach dwudziestych ubiegłego stulecia jako lek pomocny w dezynterii i impotencji. W brazylijskiej medycynie Muira-puama jest wysoko oceniana jako afrodyzjak, uznawana za silny stymulant seksualny.
Składnikami chemicznymi surowca są długołańcuchowe kwasy tłuszczowe, sterole (kampestrol, lupeol i b-sitosterol), kumaryny, małe ilości bliżej niezbadanych alkaloidów oraz olejek eteryczny (zawierający pineny, kamfen, kamforę, humulen i kariofylen). Auterhoff i wsp. (2-4) wydzielili z surowca kompleks estrów (ok. 0,5%), którego głównymi składnikami są pochodne kwasu behenowego (ryc. 3) z lupeolem i b-sitosterolem obok estrów obu alkoholi z innymi wyższymi kwasami tłuszczowymi.
Ryc. 3. Kwas behenowy.
Do tej pory nie określono charakteru chemicznego substancji aktywnej ani nie stwierdzono stymulacji neuroseksualnej w odniesieniu do wydzielonej z surowca mieszaniny estrów.
Efektywność drewna Muira puama w leczeniu zaburzeń układu nerwowego i impotencji seksualnej, a tym samym wiarygodność wskazań lecznictwa ludowego, potwierdziły eksperymenty przeprowadzone w pierwszym kwartale ubiegłego stulecia. W roku 1930 Penna (39) opisuje terapeutyczne badania wyciągów z Muira puama, które potwierdzają skuteczność tych substancji w leczeniu astenii żołądkowo-jelitowej i krążeniowej oraz niemocy płciowej.
Korzystne wyniki w leczeniu dysfunkcji seksualnej (w zakresie wzrostu libido oraz zdolności erekcyjnej) u mężczyzn preparatami z Muira puama opisał Waynberg (48, 49) w latach 1995 i 1999. W pierwszej próbie badaniom klinicznym poddano 262 mężczyzn, którzy skarżyli się na brak pobudzenia seksualnego i zdolności osiągania erekcji. Po dwutygodniowej kuracji ekstraktem z surowca pacjenci z utratą libido (62% leczonych) orzekli, że Muira puama wykazuje dynamiczny efekt, a 51% pacjentów z zaburzeniami erekcji stwierdziło korzystne skutki działania tego surowca (48). W innej poszerzonej próbie (dwa tysiące mężczyzn z niemocą seksualną) odnotowano również pozytywny wynik leczenia tym surowcem; zaobserwowano przy tym szczególnie korzystny wpływ surowca na psychikę leczonych (49).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Ahumada F. et al.: Effect of some Eastern adaptogenic plants on narcosis time in female and male mice. 37th Annual Congress on Medicinal plant research, Braunschweig, 5-9 IX, 1989, 72. 2.Auterhoff H. et al.: Components of Muira puama. Arch. Pharm. Ber. Dtsch. Ges. 1968, 301, 481. 3.Auterhoff H. et al.: Components of Muira puama II. Arch. Pharm. Ber. Dtsch. Ges. 1969, 302 209. 4.Auterhoff H. et al.: Lipophilic constituents of Muira puama. Arch. Pharm. Ber. Dtsch. Ges. 1971, 304, 223. 5.Bach D., Ebeling L.: Long-term drug treatment of benign prostatic hyperplasia – results of a prospective 3-year multicenter study using Sabal extract IDS 89. Phytomed. 1996, Nr 3, 105. 6.Belliardo F. et al.: HPLC determination of caffeine and theophylline in Paullinia cupana Kunth (guarana) and Cola ssp. samples. Z. Lebensm. Unters Forsch. 1985, 180, 398. 7.Belogortseva N.I., et al.: Inhibition of Helicobacter pylori hemmaglutinatination by polysaccharide fractions from roots of Panax ginseng. Planta Med. 2000, 66, 217. 8.Benoni H. et al.: Studies on the essential oils from guarana. Z. Lebensm. Unters Forsch. 1996, 203, 95. 9.Bertrand G. et al.: Guarana paste. Bull. Soc. Chim. 1931, 49, 1093. 10.Blumenthal M. et al.: Herbal medicine. Expanded Commission E Monographs. Integr. Med. Commun., Newton 2000. 11.Bombardelli E., Morazzoni P.: . Serenoa repens (Bertram) J.K. Small. Fitoterapia 1997, 68, 99. 12.Braeckman J.: The extract of Serenoa repens in the treatment of benign prostatic hyperplasia.: A multicenter open study. Curr. Therap. Res. Clin. Exper. 1994, 55, 776. 13.Brazilian Pharmacopeia: Muira puama. Ptychopetalum olacoides. Rio de Janeiro 1956. 14.Breu W. et al.: Anti-inflammatory activity of Sabal fruit extracts prepared with supercritical carbon dioxide. In vitro antagonists of cyclooxygenase and lipooxygenase metabolism. Arzneim. –Forsch. 1992, 42, 547. 15.British Herbal Pharmacopoeia: Muira puama. Brit. Herbal Med. Assoc., West York, 1983, 132. 16.Bydlowski S.P. et al.: A novel property of an aqueous guarana extract ( Paullinia cupana): inhibition of platelet aggregation in vitro and in vivo; Braz. J. Med. Bio.l Res. 1988, 21, 535. 17.Bydlowski S.P. et al.: An aqueous extract of guarana ( Paullinia cupana)decreases platelet thromboxane synthesis. Braz. J. Med. Biol. Res. 1991, 24, 421. 18.Camponovo F., Hostettmann K.: Preparations a base de Panax ginseng. J. Suisse Pharm. 1999, 137, 524. 19.Descotes J.L. et al.: Placebo-controlled evaluation of the efficacy and tolerability of Permixon in benign prostatic hyperplasia after exclusion of placebo responders. Clin. Drug Invest. 1995, 9, 291. 20.Duke I.A.: CRC – Handbook of medicinal herbs. CRC-Press, Boca Raton 1986. 21.ESCOP Monographs, Second Ed. 2003. 22.Espinola E.B. et al.: Pharmacological activity of guarana ( Paullinia cupana Mart.) in laboratory animals. J. Ethnopharmacol. 1997, 55, 223. 23.Fonseca da C.A. et al.: Genotoxic and mutagenic effects of guarana ( Paullinia cupana) in procaryotic organisms. Mut. Res. 1994, 321, 165. 24.Galduroz J.C. et al.: The effects of long-term administration of guarana on the cognition of normal volunteers. Rev. Paul. Med. 1994, 112, 607. 25.Gerber G.S. et al.: Saw Palmetto ( Serenoa repens) in men with lower urinary tract symptoms: effects on urodynamic parameters and voiding symptoms. Urology 1998, 51, 1003. 26.Hagers Handbuch d. pharm. Praxis, B. 6, Springer-Vrlag, Berlin-Heidelberg-New York 1994. 27.Ip S.P. et al.: Free Rad. Biol. Med. 1996, 21, 709. 28.Ip S.P. et al.: Pharmacol. Toxicol. 1996, 78, 413. 29.Karłowicz-Bodalska K: Post. Fitoter. 2004, Nr 12, 95. 30.Karłowicz-Bodalska K.: Żeń-szeń – wszechlek Dalekiego Wschodu. Post. Fitoter. 2004, Nr 14, 183. 31. Ko K.M. et al.: Planta Med. 1995, 61, 134. 32. Kondas J. et al.: Sabal serrulata extract (Strogen forte) in the treatment of symptomatic benign prostatic hyperplasia. Int. Urol. Nephrol. 1996, 28, 767. 33.Liu C.X., Xiao P.G.: Recent advances in ginseng research in China. J. Ethnopharmacol. 1992, 36, 27. 34. Liu G.: From the study of Fructus Schisandrae to the discavery of biphenyl dicarboxylate. Acta. Pharm. Sinn. 1983, 18, 714 (cyt. za 45). 35.Lowe F.C., Ku J.C.: Phytotherapy in the treatment of benign prostate hyperplasia (review). Urology 1996, 48, 12. 36.Marx F. et al.: Analysis of guarana ( Paullinia cupana var. sorbilis). Part I. Determination of caffeine, theobromine and theophylline in guarana seeds. Dtsch. Lebensm. Tundsch. 1985, 81, 390. 37.Melvyn R, Werbach M.D. et al.: Botanical influences on illness. A source book of clinical research. Third Line Press, Tarzana 1998. 38.Paubert-Braquet M. et al.: Effect of Serenoa repens extract (Permixon) on estradiol/testosterone-induced experimental prostate enlargement in the rat. Pharmacol. Res. 1996, 34, 171. 39.Penna M.: Notas sobre plantas Brasileriras. Araujo Pen, Rio de Janeiro 1930, 258. 40.PDR for Herbal medicines, I Ed. Medical Economics Comp., Montvale 1998. 41.Qipin G., Hiroaki K. et al.: Chemical properties and anti-complementary activities of polysaccharide fractions from roots and leaves of Panax ginseng. Planta Med. 1989, 55, 9. 42.Scaglione F. et al.: Immunomodulatory effect of two extracts of Panax ginseng CA. Meyer. Drugs Exp. Clin. Res. 1990, 26, 537. 43.Shimada H. et al.: Biologically active acylglycerides from the berries of Saw Palmetto ( Serenoa repens). J. Nat. Prod. 1997, 60, 417. 44.Silveiro di F. et al.: Effects on long-term treatment with Serenoa repens (Permixon) on the concentrations and regional distribution of androgens and epidermal growth factor in benign prostatic hyperplasia. Prostate 1998, 37, 77. 45.Tang W., Eisenbrand G.: Chinese drugs of plant origin. 111. Schisandra chinensis (Turcz.) Baill. 1992, 903. 46.Vogler B.K., et al.: The efficacy of ginseng. A systematic review of randomised, clinical trials. Eur. J. Clin. Pharmacol. 1999, 55, 567. 47.Waynberg J.: Contributions to the clinical validation of the traditional use of Ptychopetalum guyanna. Presented at the First International Congress on Ethnopharmacology, Strasbourg, June 5-9, 1990. 48.Waynberg J.: Male sexual asthenia – interest in a traditional plant-derived medication. Ethnopharmacol. 1995. 49.Waynberg J.: The role of the complementary medicine in sexual dysfunction. First Int. Conf. on Sexual disorders. London, Nov. 1999, 168. 50. WHO monographs on selected medicinal plants. Radix ginseng, 1999, 168. 51.Wilt T.J. et al.: Saw Palmetto extracts for treatment of benign prostatic hyperplasia: a systematic review. JAMA 1998, 280, 1604.
