© Borgis - Postępy Fitoterapii 3-4/2005, s. 87-90
Olaf Kalisz1, Tadeusz Wolski2, 3, Marek Gerkowicz1
Miłorząb japoński – pomnik przyrody i roślina lecznicza
Ginkgo biloba – nature monument and medicinal plant
1II Klinika Okulistyki Akademii Medycznej w Lublinie
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. n. med. Marek Gerkowicz
2Katedra i Zakład Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych Akademii Medycznej w Lublinie
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. n. farm. Kazimierz Głowniak 3Katedra Warzywnictwa i Roślin Leczniczych Akademii Rolniczej w Lublinie
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Jan Dyduch
Summary
Ginkgo biloba L. is a plant coming from China where it has been used for many years in traditional Chinese medicine. From China the plant was brought to the USA, Europe, here also to Poland. Ginkgo biloba is characterised by longevity and resistance to environmental pollution, pests and diseases. This is a plant especially valuable because of its properties as a neuroprotector, antioxidant, inhibitor of platelet-activating factor, and apoptosis inhibitor. Extract from Ginkgo biloba leaves is, among others, used in the therapy of Alzheimer´s disease, disturbances of cerebral and peripheral blood flow and vascular dementia.
Miłorzab japoński ( Ginkgo biloba L.), inaczej dwuklapowy, jest jedynym żyjącym do dziś przedstawicielem rodziny miłorzębowatych ( Ginkgoaceae). Gatunek ten przetrwał w niemal niezmienionej formie ponad 150 mln lat, stąd też często określany jest mianem żywego pomnika ery mezozoicznej („żywa skamielina”). Dziko rosnące miłorzęby spotyka się w górach zachodnich Chin. Fragmenty tego reliktowego gatunku znaleziono w skamieniałościach liczących ponad 150 mln lat (1-3).
W okresie trzeciorzędu na kuli ziemskiej występowało 17 gatunków miłorzębu (4). Jak podaje piśmiennictwo, najstarsze drzewa tego gatunku znajdują się prawdopodobnie w Chinach, gdzie występują okazy przekraczające 40 m wysokości i mają prawie 4 tys. lat. Z Chin miłorząb prawdopodobnie był introdukowany do Japonii i Korei, gdzie rosną drzewa 1100-letnie, osiągające 31 m wysokości i 17 m obwodu pnia (5). W Japonii (Sandai) natomiast występują okazy 1250-letnie. Poza Dalekim Wschodem gatunek ten osiąga znacznie mniejsze rozmiary, a najstarsze drzewa mają około 290 lat.
Do Europy i Stanów Zjednoczonych miłorząb dwuklapowy introdukowano z Japonii w XVIII w. i dlatego często nazywany jest japońskim (6). Najstarszy okaz holenderski, introdukowany z Japonii w 1730 r., posadzono w ogrodzie botanicznym w Utrechcie (7). Drzewo to było uprawiane prawie przez 30 lat w szklarni, po czym przesadzono je do gruntu. Od 1754 r. miłorzęby zaczęto sadzić na większą skalę. Dokładna data introdukcji miłorzębu do Polsaki nie jest znana. Najstarszym miłorzębem dwuklapowym jest drzewo rosnące w Łańcucie, posadzone przez księżną Lubomirską na przełomie lat 1770/1780 (8). W parku puławskim miłorząb został posadzony między 1784 a 1820 rokiem (9).
Miłorząb dwuklapowy należy do drzew dwupiennych, rozdzielnopłciowych i wiatropylnych. Zdarza się również, że na tym samym drzewie niektóre gałęzie mają kwiaty męskie i żeńskie (10). Gatunek ten wchodzi w okres obradzania nasion dopiero po 40 roku życia, a nawet później (6). Piśmiennictwo podaje, że w Korei drzewa 15-20-letnie są w stanie wydawać nasiona, natomiast drzewa szczepione wydają nasiona już po 3-5 latach (11, 12).
W Polsce Ginkgo biloba kwitnie w maju lub w pierwszej połowie czerwca. Kwiaty wyrastają z kątów liści lub łusek skróconych pędów i są mało widoczne. Kwiaty męskie mają liczne pręciki ze zwisającymi i podłużnie pękającymi pylnikami. Kwiaty żeńskie (owocolistki) składają się z dwu zalążków umieszczonych na podłużnej szypułce (5, 6). Nasiona z drzew opadają później niż liście (listopad).
Miłorząb można rozmnażać z nasion i wegetatywnie. W Polsce zdolność kiełkowania nasion jest mała (20 do 30%) ze względu na niedojrzałość zarodków (6, 13). Nasiona importowane z Chin, Korei i Japonii kiełkują w około 45%. Fizjologicznie dojrzałe nasiona zachowują zdolność kiełkowania przez jeden rok (13). Nasiona wysiewa się jesienią lub wiosną po uprzedniej stratyfikacji w temperaturze +2oC przez 30 do 60 dni (6, 13). Najlepszym sposobem rozmnażania miłorzębu jest ukorzenianie sadzonek zielnych – półzdrewniałych i zdrewniałych, pobranych z całej długości jednorocznych pędów, które ukorzeniają się w 40 do 70%, w zależności od zastosowanej substancji wzrostowej.
Miłorząb jest gatunkiem światłolubnym i wyjątkowo dobrze rośnie w klimacie nadmorskim (5, 6). Jest to drzewo wrażliwe na niskie temperatury, zwłaszcza jego siewki i okazy młode (6-10-letnie). Można go uprawiać na glebach krzemowych i krzemowo-ilastych, utrzymujących przez cały rok wystarczającą wilgotność; jednak źle reaguje na nadmiernie wilgotne i podmokłe gleby (5). Niektórzy badacze uważają, że należy go sadzić na glebach ciężkich (gliny, mady) oraz lekkich (piaski gliniaste), natomiast unikać gleb piaszczystych i suchych oraz podmokłych (6). Drzewo to rośnie wolno i po 3 latach uprawy osiąga około 1 m.
Na uwagę zasługuje również duża odporność miłorzębu na szkodniki oraz choroby grzybowe, bakteryjne i wirusowe (6). Przypuszcza się, że może to być spowodowane obecnością w liściach 2-heksanolu oraz ginkolidów A, B i C. Stwierdzono, że wodne ekstrakty suchych liści miłorzębu zastosowane do opryskiwania roślin były dobrymi naturalnymi pestycydami (14). Stwierdzono również, że ginkolidy A, B i C znajdujące się w tym ekstrakcie działały repelentnie na receptory pokarmowe gąsiennic. Doświadczenia wykonane z ekstraktami wodnymi z liści miłorzębu potwierdziły ich zdolność hamowania rozwoju bakterii i grzybów na 10 gatunkach drzew. Zauważono też, że opryskiwanie roślin wodnym wyciągiem z liści Ginkgo biloba hamowało rozwój mozaiki tytoniu i zwykłej mozaiki fasoli.
Na duże zainteresowanie uprawą miłorzębu wpłynęło wzrastające zapotrzebowanie przemysłu farmaceutycznego na jego liście. W latach 90. areał plantacji w USA wynosił ok. 400 ha, zaś we Francji ok. 200 ha. Liście z roślin do wysokości ok. 60 cm zbiera się corocznie od 4 roku uprawy (15). Największy las miłorzębowy o powierzchni 400 ha ma ok. 10 mln drzew i znajduje się w Południowej Karolinie (USA). Z jednego ha plantacji zbiera się corocznie od 3 do 4 ton suszonych liści. W Polsce od 1993 r. istnieje doświadczalna plantacja miłorzębu prowadzona w Akademii Rolniczej w Poznaniu.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Arnold C.A.: An introduction to paleobotany. Mc Graw-Hill, New York 1947. 2. Davies A.M.: An introduction to paleontology. T. Murby, London 1961. 3. Harris T.M.: the Yorkshire jurassic flora;H-1:Ginkgoales, Trustees of the British Museum (Nat. History), Vol. VIII London 1974. 4. Heer O.: Veber Ginkgo Thunbrg. Gartenflora 1874, 23, 260. 5. Michel F.J.: Ginkgo biloba. L´arbre qui a vaincu le temps. L´Art du vivant. Editions du Felin, Paris 1985. 6. Kobendza R.: Miłorząb dwuklapowy ( Ginkgo biloba L.). Rocz. Sekc. Dendrol. 1957/1958, 12, 39. 7. Duiven J.M.: Ginkgo. Natura (Amst.) 1970, 67, 144. 8. Hordyński A.D.: Spis parku w Łańcucie. Gazeta Polska 1827. 9. Szymanowski T.: Kiedy wprowadzone zostały obce gatunki drzew do uprawy w Polsce. Rocz. Sekc. Dendrol. 1960, 14, 81. 10. Miyoshi N.: Merkwurdige Ginkgo biloba in Japan. Mitt. Dtsch. Dendrol. Ges. 1931, 43, 21. 11. Bojarczuk T., Boratyński A.: Notatki dendrologiczne z Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej. Arbor. Kórnickie 1984, 29, 13. 12.Del Tredici: Ginkgos and people - a thousand years of interaction. Arnoldia 1991, 51, 2. 13. Korszun S.: Rozmnażanie miłorzębu dwuklapowego. Cz. I. Wiad. Zielar. 1993, 10, 13. 14. Fu-Shun et al.: Deterrens extracted from the leaves of Ginkgo biloba effects on feedeing and contact chemoreceptors. Entomol. Exper. Applic. 1990, 54, 57. 15. Balz J.P.: Ginkgo biloba. Production agronomique d´un principe actif pour personnes agees. Plantes Aromat. Medicin. Streszczenie referatu. 1991. 16. Deng Q.: Chinese medicine: the dawn, the founders, and the first pharmacopeia. Drug News Perspect. 1988, 1, 57. 17. DeFeudis F.V.: Ginkgo biloba excract (EGb 761): Pharmacological Activities and Clinical Applications, Elsevier, Paris 1991, 1. 18. Haag-Berurrier M., et al.: Kaempferol coumaroyl glucorhamnoside from Ginkgo biloba. Phytochemistry 1986, 25, 770, Nasr C. 19. Haag-Berurrier M., et al.: Quercetin coumaroyl glucorhamnoside from Ginkgo biloba. Phytochemistry 1987, 26, 2869, Nasr. C. 20. Vesper J., Hansgen K.D.: Efficacy of Ginkgo biloba in 90 outpatients with cerebral insufficiency caused by old age. Result of a placebo controlled double blind trial. Phytomedicine 1994, 1, 9. 21. Hopfenmuller W.: Nachweis der therapeutischen wirsamskeit eines Ginkgo biloba -Spezialextraktes. Meta-analyse von 11 klinischen studien bei patienten mit Hirnleistungsstorungen im alter. Arzneimittelforschung 1994, 44, 1005. 22. Pittler M.H., Ernst E.: Ginkgo biloba extract for the treatment of intermittent claudication: a meta-analysis of randomized trials. Am. J. Med. 2000, 108, 276. 23. Schweizer J., Hautmann C.: Comparison of two dosages of Ginkgo biloba extract EGb 761 in patients with peripheral arterial occlusive disease Fontaine´s stage IIb. A randomised, double-blind, multicentric clinical trial. Arzneimittelforschung. 1999, 49, 900. 24.Le Bars P.L., et al.: A placebo-controlled, double-blind, randomized trial of an extract of Ginkgo biloba for dementia. North American EGb Study Group. JAMA. 1997, 278, 1327. 25. Oken B.S., et al.: The efficacy of Ginkgo biloba on cognitive function in Alzheimer disease. Arch. Neurol. 1998, 55, 1409. 26.Kanowski S., et al.: Proof of efficacy of the Ginkgo biloba special extract EGb 761 in outpatients suffering from mild to moderate primary degenerative dementia of the Alzheimer type or multi-infarct dementia. Pharmacopsychiatry 1996, 29, 47. 27.Abeck D., et al.: Topical application of a platelet-activating factor (PAF) antagonist in atopic dermatitis. Acta Dem. Venereol. 1997, 77, 449. 28. Castelli D., et al.: Pretreatment of skin with a Ginkgo biloba extract/sodium carboxymethyl-beta-1,3-glucan formulation appears to inhibit the elicitation of allergic contact dermatitis in man. Contact Dermatitis 1998, 38, 123. 29. Peters H., et al.: Demonstration of the efficacy of Ginkgo biloba special extract Egb 761 on intermittent claudication - a placebo controlled, double blind multicenter trial. Vasa 1998, 27, 106. 30.Bauer U.: 6-Month double blind randomised clinical trial of Ginkgo biloba extract versus placebo in two parallel groups in patients suffering from peripheral arterial insufficiency. Arzneimittelforschung 1984;34:716. 31.Quaranta L., et al.: Effect of Ginkgo biloba extract on preexisting visual field damage in normal tension glaucoma. Ophthalmology. 2003, 110, 359. 32. Oberpichler H., et al.: PAF antagonist ginkgolide B reduces postischemic neuronal damage in rat brain hippocampus. J. Cereb. Blood Floow Metab. 1990, 10, 133. 33. Sasrte J., et al.: Ginkgo biloba extract (EGb 761) prevents mitochondrial aging by protecting against oxidative stress. Free Radic. Biol. Med. 1998, 24, 298. 34.Van Beek T., et al.: Ginkgo biloba L. Fitoterapia 1998, 69, 195. 35.Ahlemeyer B., Kriegelstein J.: Neuroprotective effects of Ginkgo biloba extract. In: Lawson L.D., Bauer R.: Phytomedicines of Europe: Chemistry and biological activity. Am. Chem. Soc., Waschington 1998, 210. 36.Erdincler D.S., et al.: The effect of Ginkgo biloba glycoside on the blood viscosity and erythrocyte deformability. Clin. Hemorheol. 1996, 16, 271. 37.Akiba S., et al.: Inhibitory effect of the leaf extract of Ginkgo biloba L. on oxidative stress-induced platelet aggregation. Biochem. Mol. Biol. Int. 1998, 46, 1243. 38. Dutta-Roy A.K., et al.: Inhibitory effect of Ginkgo biloba extract on human platelet aggregation. Platelets 1999, 10, 298. 39.Kim Y.S., et al.: Antiplatelet and antithrombotic effects of a combination of ticlopidine and Ginkgo biloba ext. (EGb 761). Thromb. Res. 1998, 1, 91, 33.
