Sebastian Kneipp (1821-1897), bawarski ksiądz działający w miejscowości Bad Wörishofen w Niemczech, dał podwaliny systemowi terapeutycznemu wykorzystywanemu obecnie w lecznictwie uzdrowiskowym. Jego system leczniczy rozwinięty przez lekarzy i naukowców w unowocześnionej formie opiera się na pięciu filarach: hydroterapii, kinezyterapii, dietetyce, fitoterapii i terapii porządkującej życie (1). Koncepcja terapii Kneippa ma charakter kompleksowy i w założeniach swych proponuje zdrowy styl życia, eliminację niezdrowych nawyków na rzecz kształtowania oraz utrwalania nowych, służących organizmowi zachowań. Jako system holistyczny przeciwdziała chorobotwórczemu oddziaływaniu cywilizacji na organizm, przywraca równowagę psychofizyczną organizmu, poprzez uaktywnienie potencjalnych rezerw wydolności organizmu, trening jego mechanizmów regulacyjnych i obronnych, usprawnienie zasadniczych funkcji wegetatywnych, normalizację funkcjonowania narządów wewnętrznych. Pobudzenie odbywa się przez uporządkowanie podstawowych czynności organizmu, takich jak sen, przemiana materii, proces oddychania, krążenia (2).

Kneipp nie rozumiejąc wprawdzie do końca mechanizmów wspomagania procesu leczenia środkami roślinnymi, stosował je z dobrym rezultatem przez ponad trzydzieści lat wiedziony przekazem ustnym właściwym tradycji i własnym doświadczeniem. W swej terapii stosował znane mu, używane od stuleci rośliny, występujące na rodzimych, podalpejskich łąkach, na skrajach lasów i te, które sam uprawiał w przyklasztornym ogrodzie (3). Przyrządzał z nich herbaty, soki, wina ziołowe, nalewki, oleje i proszki. Zachęcał do spożywania miodu i jego przetworów, syropu z żywicy, cebuli lub czosnku, tranu, napoju z owsa, kiszonej kapusty, soku z rzodkwi, malin i igieł sosnowych. Nakazywał spacery wśród ziół, obserwując pozytywny wpływ olejków eterycznych i aerozoli na układ oddechowy i odnotowując ogólną poprawę samopoczucia, po tak zwanej przez niego „przechadzce” (4).

Fitoterapia Kneippa znalazła swe miejsce w dzisiejszym lecznictwie uzdrowiskowym, stała się również elementem profilaktyki w nowoczesnych europejskich uzdrowiskach. Zaletą kuracji roślinami leczniczymi wg Kneippa jest to, że jest ona częścią całościowej koncepcji, na którą składają się także inne czynniki sprzyjające procesom zdrowienia, dzięki czemu jest szczególnie skuteczna. Najkorzystniejsza i najbardziej polecana przez specjalistów kuracja ziołowa w systemie Kneippa tworzy całość wraz z leczeniem wodą, ruchem, dietą i harmonią psychofizyczną. Zioła, w skorygowanej i zmodernizowanej przez lekarzy i farmaceutów metodzie Knieppa, stosowane są w formie podobnej do oryginału. Rośliny lecznicze stosuje się jako okłady sienne, dodatki w zabiegach hydroterapeutycznych, np. w zmywaniach i zawijaniach, okładach, jako dodatki do kąpieli wodnych, parowych, inhalacji, a także w formie herbat do picia i jako uzupełnienie diety (1). Stosowanie ziół w kuracji Kneippa zawsze przebiega pod kontrolą lekarza.

Najczęściej stosowanymi dodatkami roślinnymi w hydroterapii metodą Kneippa w niemieckich klinikach rehabilitacyjnych, są między innymi: arnika górska ( Arnica montana), kora dębu ( Cortex Quercus), młode pędy sosnowe ( Turiones Pini), siano, nasiona traw ( Semina graminis), rumianek pospolity (Chamomilla recutita), rozmaryn lekarski ( Rosmarinus officinalis), szałwia lekarska ( Salvia officinalis), skrzyp polny ( Equisetum arvense), tymianek (macierzanka) pospolity ( Thymus vulgaris) (tab. 1).