W dniu 13 marca 2008 r. na terenie Międzynarodowych Targów Poznańskich odbyła się kolejna, wznowiona po rocznej przerwie, Konferencja Zielarska z cyklu Interherba nt. „Lek a suplement diety. Próba usystematyzowania problemów z koegzystencją na rynku”. Stała się ona okazją do spotkania i szerokiej dyskusji naukowców i przedsiębiorców zajmujących się całokształtem zagadnień związanych z suplementami diety i żywnością wzbogaconą.

Była ona próbą odpowiedzi na pytanie, jakie jest miejsce powyższych produktów w żywieniu i diecie człowieka, a także jaki jest ich status prawny.

Organizatorami Konferencji były: Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu, Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie oraz Międzynarodowe Targi Poznańskie. Natomiast wśród sponsorów znalazły się: Zakłady Zielarskie „Herbapol” w Poznaniu i Krakowie, Przedsiębiorstwo Produkcji Farmaceutycznej Hasco-Lek z Wrocławia, inne firmy farmaceutyczne, jak Servier, US Pharmacia, Colfarm i Alter Medica, a także Izba Gospodarcza „Farmacja Polska”.

Jako pierwszy zabrał głos doc. dr hab. Przemysław Mrozikiewicz – dyrektor Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu, który w imieniu organizatorów powitał zaproszonych gości i uczestników, w tym środowiska związane z farmacją, medycyną i produkcją leku roślinnego.

Otwarcia Konferencji dokonał następnie prezes Międzynarodowych Targów Poznańskich mgr Przemysław Trawa. Zwrócił on uwagę na liczne grono osób – w liczbie ponad 400 – zgłoszonych na Konferencję, jak również zapowiedział część wystawienniczą w przyszłym roku.

Przewodniczenie I Sesji Konferencji objęli doc. dr hab. Przemysław Mrozikiewicz i prof. dr hab. Kazimierz Głowniak z Akademii Medycznej w Lublinie. Obejmowała ona cztery obszerne wykłady poświęcone suplementom diety. W pierwszym z nich pt. „Lek a suplement diety – wojna czy pokój” doc. dr hab. Przemysław Mrozikiewicz omówił zasadnicze różnice pomiędzy lekiem, który wykazuje określony efekt farmakologiczny, przywraca lub poprawia funkcje fizjologiczne, a suplementem diety, którego zadaniem jest uzupełnianie codziennej diety, a nie leczenie. Składnikami suplementów diety są często witaminy, substancje mineralne, jak również inne substancje, w tym pokaźna liczba związków pochodzenia roślinnego. Istnieje jednak podstawowy problem w rozróżnieniu, który środek wywiera efekt typowo leczniczy, a który jedynie fizjologiczny lub odżywczy.

Z tego względu suplementy diety należałoby objąć badaniami farmakologicznymi w podobny sposób jak leki. Ponadto bardzo istotne jest budowanie świadomości pacjentów, konsumentów i farmaceutów, jak również wprowadzenie niezbędnych uregulowań prawnych, zapewniających bezpieczeństwo ich stosowania. W kolejnym wykładzie pt. „Suplementy diety – aktualnie obowiązujące przepisy prawa oraz kierunek zmian” mgr Barbara Jaworska-Łuczak – zastępca Dyrektora Departamentu z Głównego Inspektoratu Sanitarnego, omówiła problemy prawne związane z rejestracją nowych produktów. Do produktów podlegających powiadomieniu należą środki spożywcze specjalnego żywieniowego przeznaczenia (wymagane oświadczenie żywieniowe i zdrowotne), suplementy diety oraz witaminy i substancje mineralne. Stąd ważnym problemem jest określenie maksymalnych dawek witamin i biopierwiastków znajdujących się w zalecanej porcji dziennej, ocena bezpieczeństwa składników roślinnych wchodzących w skład suplementów diety oraz rejestracja skutków ubocznych wynikłych przy spożywaniu powyższych produktów. W rozstrzyganiu tych kwestii uczestniczy Zespół ds. Suplementów Diety oraz EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności).

Kolejny wykład Sesji I, pt. „Produkty lecznicze pogranicza innych kategorii produktów – stanowisko Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych”, wygłosiła dr Elżbieta Wojtasik – wiceprezes ds. Produktów Leczniczych z Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Prelegentka zasygnalizowała wiele problemów związanych z prawnym funkcjonowaniem na rynku suplementów diety, których zasadniczym celem jest bezpieczeństwo istniejących, bądź na nowo wprowadzanych produktów. W tym celu sporządzono listę 116 substancji roślinnych, które mogą być stosowane w suplementach diety, specjalną listę surowców do wykorzystania tylko w składzie mieszanek ziołowych, listę 46 surowców roślinnych, których przetwory mogą być stosowane w suplementach diety, listę negatywną 140 roślinnych surowców leczniczych, które nie powinny wchodzić w skład tych produktów, a także listę 346 składników roślinnych wprowadzonych do obrotu w postaci dodatków do żywności od ponad 10 lat. Powołano do życia w kraju pięć komitetów naukowych, w tym Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu, których celem jest opracowywanie monografii o bezpieczeństwie stosowania suplementów diety i dodatków do żywności. Efektem ich pracy jest między innymi wyłączenie z udziału w powyższych produktach takich surowców, jak Aloe, Frangulae cortex, Sennae fructus, Sennae folium. Ze względu na bezpieczeństwo suplementów diety wyłącza się z nich również takie surowce, jak Schisandra chinensis (wzrost kurczliwości macicy), Sarsaparilla, Glycyrrhiza glabra (interakcje z lekami moczopędnymi, sterydowymi i insuliną), Cimicifuga (potencjalne działanie hepatotoksyczne), Valerianae radix (potencjalizacja działania sedatywnego), Hypericum (interakcje z warfaryną, digoksyną). Niezbędne jest ponadto zachowanie równowagi pomiędzy produktami leczniczymi i suplementami diety, ich odpowiednie wyeksponowanie na półkach aptecznych, jak również uwzględnienie kondycji i potrzeb ich potencjalnych nabywców.

Ostatni wykład Sesji I, wygłoszony przez pracownika naukowego Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu dr Natalię Derebecką-Hołysz, nosił tytuł „Suplementy diety w Europie – czy wprowadzenie oświadczeń zdrowotnych upodobni suplement do produktu leczniczego”. Autorka omówiła regulacje prawne, listy pozytywne i negatywne dla tych produktów, a także typy oświadczeń zdrowotnych (Health claim), tj. stwierdzających, czy dany produkt ma właściwości zdrowotne i żywieniowe. Po weryfikacji list krajowych przez EFSA ma powstać lista europejska oświadczeń zdrowotnych. W związku z tym producenci suplementów diety zobowiązani będą do przedstawienia w każdym przypadku oświadczeń zdrowotnych zawierających tylko i wyłącznie zapisy udokumentowane naukowo, w oparciu o badania kliniczne. Tak więc wprowadzone oświadczenia zdrowotne z jednej strony zbliżają suplementy diety do preparatów leczniczych, a z drugiej dają gwarancję pełnego bezpieczeństwa przyjmowanych produktów dla naszego zdrowia.

Drugiej Sesji Konferencji przewodniczyli: prof. dr hab. Teresa Bobkiewicz-Kozłowska z Katedry i Zakładu Farmakologii UM w Poznaniu i prof. dr hab. Andrzej Członkowski z Katedry i Zakładu Farmakologii Doświadczalnej i Klinicznej UM w Warszawie.

Jako pierwsza zabrała głos prof. dr hab. Teresa Bobkiewicz-Kozłowska przedstawiając wykład pt. „Problem wykorzystania klasycznej zależności dawka – efekt w przewidywaniu działania suplementów diety”. Autorka omówiła rodzaje dawek (np. jednorazowa, ED₅₀ – dawka wywołująca efekt farmakologiczny u 50% pacjentów) oraz zależność efektu farmakologicznego, w tym odżywczego lub fizjologicznego od dawki.

W przypadku surowców roślinnych będących częstymi składnikami suplementów diety bardzo istotne jest również zjawisko hormezy, czyli dualnej reakcji organizmu na dawkę, polegające na stymulowaniu organizmu w zakresie małych dawek i hamowanie funkcji życiowych w zakresie dawek dużych. Stąd istotnym zadaniem do rozwiązania będzie ustalenie indywidualnie dla każdej substancji najwyższej bezpiecznej dopuszczalnej dawki.