© Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2008, s. 96-114
*Tadeusz Wolski, Agnieszka Ludwiczuk, Tomasz Baj, Kazimierz Głowniak, Łukasz Świątek
Rodzaj Panax – systematyka, skład chemiczny, działanie i zastosowanie oraz analiza fitochemiczna nadziemnych i podziemnych organów żeń-szenia amerykańskiego – Panax quinquefolium L. Cz. I.
Genus panax – taxonomy, chemical composition, pharmacological effects, medicinal application and phytochemical analysis of aerial and underground parts of american ginseng – panax quinquefolium l. part i.
Katedra i Zakład Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. Kazimierz Głowniak
Summary
In this article general information concerning ginseng and its taxonomy are presented. Further, the historical use and botanical description is given. The basic biologically active compounds, with special attention to ginsenosides and their biosynthesis are described. Important part of this article is the description of pharmacological effects and multidirectional application of ginseng.
Ginseng is a well known to human plant, that have been used for medicinal purposes for thousands of years. Despite the times when the ginseng root had the price of gold belong to past, it is still a very valued medicinal substance. The exploitation of natural habitats of ginseng coerced the trials of cultivation of this plant. At present almost all ginseng root available on market is derived from agriculture crops. For the last few years, also in Lublin, research on american ginseng (Panax qiunquefolium L.) were being conducted. Ginseng cultivation is expensive and time-consuming because it requires special soil and climatic conditions. Cultivated ginseng grows faster than naturally but delivers, in most cases, inferior medicinal substance. That is why optimization of extraction processes on industrial scale in the direction of higher effectiveness and recovery along with maintaining low costs and time-consumption of those processes is crucial.
Main bioactive compounds responsible for pharmacological properties of ginseng are called ginsenosides. From literature data it can be concluded, that the bets therapeutic results can be obtained when extract containing various ginsenosides is used. Research indicate that different ginsenosides express often not only different but also antagonistic pharmacological effects. What is more, sometimes the different doses can induce antagonistic effects; ex. ginsenoside Rg1 in small doses stimulates the CNS (Central Nervous System), while larger doses have inhibitory effect. That is why both, qualitative and quantitative analysis of ginenosides present in ginseng extracts is crucial for assuring their therapeutic effectiveness. That analysis can be performed thanks to modern and effective analytical techniques.
Ogólne wiadomości o badanym surowcu
Rodzaj Panax z rodziny Araliowatych ( Araliaceae) liczy ok. 20 gatunków występujących na Dalekim Wschodzie i w Ameryce Północnej. Nazwa rodzajowa Panax nadana została przez Karola Linneusza w 1753 r. i pochodzi od greckiego słowa panakes – wszystko leczący. Nazwa żeń-szeń jest fonetyczną transkrypcją chińskich słów Dżeń-Czien oznaczających „człowiek-korzeń”, gdyż korzeń rośliny często przypomina swoim wyglądem kształt ludzkiego ciała. Dawniej takie właśnie korzenie uważano za najcenniejsze, a części korzenia przypominające kształtem fragmenty ludzkiego ciała uznawano za skuteczne w leczeniu dolegliwości tych organów (1-3).
Do najbardziej znanych gatunków należą: (4-6).
– Panax ginseng C.A. Meyer – występujący w Korei, Chinach i pomorskich regionach Rosji,
– Panax quinquefolium L. – pochodzący z Ameryki Północnej,
– Panax notoginseng [Burk] F.H. Chen – występujący w Chinach oraz północnej części Indii i Wietnamie,
– Panax vietnamensis Ha et Grushv. – pochodzący z Wietnamu,
– Panax pseudoginseng Wall – Nepal, Birma, Tybet, północno-wschodnie Indie,
– Panax japonicus C.A. Meyer – Japonia, Chiny, północne Indie, Nepal,
– Panax elegantior [Burk] S.Y. Hu – Chiny
– Panax trifolius L. – Ameryka Północna
– Panax zingiberensis Wu et Feng – południowo-wschodnie regiony prowincji Yunnan (Chiny).
Panax quinquefolium L. – żeń-szeń pięciolistny, powszechnie zwany amerykańskim w stanie naturalnym występuje w Ameryce Północnej od Alabamy i centralnej Georgii ku północy do Quebek oraz wzdłuż wschodnich i zachodnich brzegów Missisipi do Manitoby w Kanadzie. Rośnie w lasach mieszanych terenów podgórskich, na północnych i wschodnich zboczach pagórków, gdzie zapewnione ma korzystne warunki wilgotnościowe i termiczne (5).
Systematyka żeń-szenia pięciolistnego przedstawia się następująco (6-7):
GROMADA: Angiospermae – Okrytonasienne
KLASA: Dicotyledones – Dwuliścienne
RZĄD: Umbelliflorae (Apiales)– Baldachokwiatowe
RODZINA: Araliaceae – Araliowate
RODZAJ: Panax L.
GATUNEK: Panax quinquefolium L. – żeń-szeń pięciolistny syn. Ginseng quinquefolium Wood., Aralia quinquefoia Decne. et Planch.
Pochodzenie i rys historyczny żeń-szenia
Żeń-szeń jest jedną z najstarszych roślin stosowanych w celach leczniczych, co znalazło wyraz w jego nazwach ludowych: korzeń życia, człowiek korzeń, wszechlek, boskie ziele, eliksir życia, sól ziemi i wiele innych (1). Uważa się, że w lecznictwie ludowym krajów Azji Wschodniej jest on znany od 5000 lat. Pierwszy opis działania „korzenia życia” pojawia się w dziele „ Ji-jiu-zhang ” napisanym przez Shi-You ok. 38-33 r. p.n.e (5). Inny zachowany opis żeń-szenia pochodzi sprzed 2000 lat z chińskiego zielnika „ Shen-Nong Ben Cao Jing ”, spisanego w czasach dynastii Han (2). W 200 r. n.e. cesarz Cho-Chi-Klu podaje dokładny opis żeń-szenia i uznaje go za panaceum, natomiast w 300 r. chińska rozprawa medyczna wymienia żeń-szeń jako afrodyzjak. Dynastia Liang (502-555 r.) w księdze „ Pen-Tsao ” opisuje występowanie, sposób zbierania i cechy morfologiczne rośliny, zaś dynastia Tang (618-905 r.) ogłasza żeń-szeń rośliną królewską (3, 8). W tych czasach żeń-szeń był tak ceniony, że za panowania dynastii Sung (926-1126 r.) jego ciężar podawany był w srebrze. W 1956 r. Li Shin-Chen opisał żeń-szeń w dokumencie „ Pen-tasokang-mu ” będącym rodzajem ówczesnej farmakopei (8).
Do Europy żeń-szeń przywieziony zostaje po raz pierwszy przez mauretańskiego żeglarza Ibn Kordobę w 1000 r. Początkowo przyjęto go z entuzjazmem, jednak po wypędzeniu Maurów z Europy zostaje on zapomniany. Dopiero po niespełna 300 latach, w 1274 r. Marko Polo ponownie sprowadza żeń-szeń na kontynent europejski (2, 3, 8).
Za okres przełomowy dla europejskiej historii żeń-szenia można uznać rok 1610, kiedy to holenderscy kupcy przywożą z Japonii znaczne ilości surowca. Wielką popularnością korzeń cieszy się na dworze Ludwika XIV, gdzie jest powszechnie stosowany w postaci nalewki „pentao” przeciwko niemocy płciowej (3, 9). Pierwszy w Europie opis tej rośliny i informacje o jej zastosowaniu znajdują się w dziele polskiego misjonarza, jezuity o. Michała Boyma pt. „ Rerum Sinesium Compendiosa Descripto ” napisanym w 1652 r. (3). Wiedzę o korzeniu poszerza Frederik Dekkers, nauczyciel szkoły wyższej w Luden. Podczas swojej kilkudziesięcioletniej pracy zbierał on doświadczenia dotyczące różnych leków recepturowych zawierających żeń-szeń, a następnie zlecił napisanie monografii o żeń-szeniu gdańszczaninowi Johannowi Philippowi Breynowi (1680-1764 r.). W 1726 r. żeń-szeń pojawia się w Farmakopei Amsterdamskiej (3, 10).
Do początków XVIII w. w Europie i krajach Dalekiego Wschodu znany był tylko korzeń rosnący na terenie Azji Wschodniej. W 1704 r. Michael Sarasin, kanadyjski lekarz królewski odkrywa w prowincji Quebek roślinę o wyglądzie bardzo podobnym do tej rosnącej w Azji. Była ona stosowana od dawna przez miejscowe plemiona Indian jako środek uodparniający i wzmacniający siły fizyczne. Sarasin bada próbki surowca z Ameryki we Frankfurcie i stwierdza, że nie mają one właściwości afrodyzjaku (8). W 1715 r. francuski misjonarz jezuita O. Laffitaux opisuje nową roślinę, a rok później inny jezuicki misjonarz O. Jartoux wysyła partię wysuszonych korzeni do Chin. Chińczycy dostrzegli różnice w działaniu obu roślin, określając działanie korzenia z Ameryki jako yin, podczas gdy ich rodzimy surowiec miał przewagę pierwiastka yang. Docenili oni działanie poprawiające pamięć i pobudzające apetyt korzenia zza oceanu, co zapoczątkowało wymianę handlową (2, 3, 10, 11).
Wraz z rozwojem w Europie nauk medycznych i wzrastającą liczbą wykwalifikowanych lekarzy i aptekarzy, wzrasta wiedza na temat właściwości leczniczych żeń-szenia. W 1741 r. zostaje on umieszczony w Farmakopei Wirtemberskiej, a w 1818 r. w Farmakopei Francuskiej (8, 10).
Za kolejny etap historii żeń-szenia można uznać podjęcie prób systematyki rodzaju Panax oraz rozpoczęcie uprawy żeń-szenia na szeroką skalę, co pozwoliło w konsekwencji na obniżenie ceny surowca i zaprzestanie jego rabunkowej eksploatacji. W 1833 r. botanik Ness nazywa gatunek rosnący w Azji Panax schin seng Ness, a w 1842 r. botanik C.A. Meyer zmienia nazwę na Panax ginseng C.A. Meyer. Ta nazwa zostaje rozpowszechniona, a w 1885 r. Li Shi-Chen po raz pierwszy umieszcza ją w swojej farmakopei (8).
Hodowla żeń-szenia azjatyckiego udała się najpierw Japończykom (1750 r.) a następnie Koreańczykom. Żeń-szeń amerykański zostaje wyhodowany w 1885 r. przez Georga Stantona. W 1898 r. amerykańskie Ministerstwo Rolnictwa wydaje pierwsze rozporządzenia dotyczące uprawy surowca. Od 1902 r. pojawiają się małe plantacje skoncentrowane w okolicach New York i Wisconsin. Początkowo nie przynoszą one zadowalających plonów, dopiero w 1920 r. osiągają zadowalający pułap produkcji. W związku ze stale rosnącym popytem pojawiają się nowe obszary uprawy żeń-szenia w stanie Minnesota, Michigan i Ohio (2, 8). W Kanadzie żeń-szeń amerykański uprawiany jest głównie w prowincji Ontario i British Columbia, zaś w Chinach w 20 prowincjach na terenie całego kraju. W Polsce pierwsze badania nad uprawą żeń-szenia rozpoczęto w 1990 r. w Zakładzie Roślin Przemysłowych i Leczniczych Akademii Rolniczej w Lublinie (2, 5).
Charakterystyka botaniczna gatunku
Żeń-szeń pięciolistny jest wieloletnią byliną dochodzącą do 40-60 cm wysokości. Podziemna część rośliny składa się z kłącza i korzenia głównego wraz z licznymi korzeniami bocznymi w jego części dolnej. W pierwszym roku uprawy korzeń jest niewielki o masie ok. 1 g. W drugim roku masa korzenia wzrasta do 3-4 g. Największe przyrosty korzenia notuje się w 3 i 4 roku uprawy. Świeża masa takich korzeni wynosi 15-25 g (w pojedynczych przypadkach dochodzi do 50 g). Cały system korzeniowy osiąga długość do 35 cm. Na glebach zwięzłych i żyznych korzeń jest krótszy, grubszy i bardziej rozgałęziony, zaś na piaszczystych bardziej przypomina korzeń pietruszki. Grubość korzenia dochodzi do 3 cm, jest on mięsisty, aromatyczny, barwy kremowo-białej. W górnej części korzeń przechodzi w kłącze, na którym widoczne są blizny – ślady po obumarłych pędach. Liczba blizn w przybliżeniu odpowiada wiekowi rośliny. Wygląd i kształt korzeni żeń-szenia pięciolistnego przedstawia rycina 1.
Ryc. 1. Wygląd i kształt korzeni żeń-szenia pięciolistnego.
Na szczycie kłącza znajduje się pączek, z którego na wiosnę wyrasta pęd. Pęd jest zielony, prosty, stosunkowo cienki, wewnątrz pusty. Na szczycie pędu w pierwszym roku wegetacji pojawiają się 3 lancetowate listki o ostro piłkowanych brzegach. W drugim roku uprawy łodyga osiąga wysokość 8-10 cm i wyrastają z niej 2 liście składające się z 3-5 listków każdy. Niektóre rośliny tworzą niewielkie pędy kwiatowe i nieliczne kwiaty. W trzecim roku wzrost roślin jest intensywniejszy, pęd osiąga wysokość ok. 15 cm i tworzy 3 pięciopalczastozłożone liście. Począwszy od trzeciego roku wegetacji rośliny tworzą dobrze rozwinięty pęd kwiatostanowy zakończony kulistym baldachem złożonym z 20-60 drobnych, zielonkawobiałych, obu-płciowych kwiatów. Kwiaty są samopylne, mogą być też zapylane przez owady (ryc. 2 i 3).
Ryc. 2. Pęd kwiatostanowy zakończony kulistym baldachem.
Ryc. 3. Żeń-szeń, część nadziemna w trzecim roku uprawy.
Owoce żeń-szenia zebrane są w jeden owocostan, składający się z kilkudziesięciu stykających się ze sobą owoców. Pojedynczym owocem jest jagodokształtny pestkowiec, początkowo zielony, po dojrzeniu jaskrawo-czerwony (ryc. 4 i 5). Zawiera on 2-3 spłaszczone nasiona o średnicy 4-6 mm. Nasiona żeń-szenia są białe i mają twardą, grubą okrywę (ryc. 6) (2, 5, 6, 12, 13).
Ryc. 4. Owoce żeń-szenia.
Ryc. 5. Owoce żeń-szenia.
Ryc. 6. Nasiona żeń-szenia.
Uprawa żeń-szenia
Żeń-szeń amerykański uprawiany jest głównie we wschodniej części Ameryki Północnej, Kanadzie i Chinach. Wymaga gleb zasobnych w próchnicę i przepuszczalnych. Najlepsze są gleby ogrodowe przygotowane pod uprawę warzyw o odczynie słabo kwaśnym (pH 5,5-6,5). Warunkiem uzyskania dobrej uprawy jest przepuszczalność podglebia zapewniająca odprowadzenie nadmiaru wody opadowej. Dobre warunki spełnia podglebie z gruboziarnistego piasku i żwiru.
Stosowane są dwie metody uprawy żeń-szenia: leśna i polowa.
Zaletą uprawy leśnej są mniejsze nakłady finansowe, wadą natomiast długi czas od wysiewu do zbiorów (ok. 10 lat) oraz niższe plony. W uprawie leśnej wykorzystuje się naturalne zacienienie drzew. Gleby leśne są zasobne w próchnicę, umożliwiającą przepuszczalność wody. Wybrane miejsce pod uprawę oczyszcza się z krzaków i chwastów oraz spulchnia. W uprawie leśnej nie stosuje się dezynfekcji gleby i chemicznej ochrony roślin. Uprawa trwa dłużej i jest rzadko stosowana.
Zaletami uprawy polowej jest krótszy czas od wysiewu nasion do uzyskania plonu i wyższe plony. Wadami zaś nawożenie i chemiczna ochrona. Uprawa polowa stwarza jednak większe możliwości specjalizacji.
Najlepsze dla uprawy są pola o łagodnym spadku, który umożliwia spływ wody. Pole musi być wolne od chwastów i wystawione w kierunku północnym lub wschodnim o mniejszym oświetleniu i mniejszych wahaniach temperatury gleby. Na rok przed wysiewem nasion na pole daje się warstwę liściastej ściółki leśnej, którą następnie miesza się z warstwą orną gleby. Materia organiczna poprawia przewiewność i przepuszczalność gleby oraz pozwala na lepsze magazynowanie wody i składników pokarmowych. Na wynik dobrej uprawy wpływa również nawożenie gleby, zwłaszcza fosforowe i potasowe.
Żeń-szeń uprawia się na zagonach o szerokości 1,4-1,5 m, pomiędzy którymi pozostawia się 30-centymetrowe odstępy. Układ zagonów powinien być zgodny ze spadkiem pola. Zagony powinny biec ze wschodu na zachód i być zacienione daszkami z jednej strony. Kilka dni przed siewem nasion przeprowadza się dezynfekcję w celu zmniejszenia chwastów. Najczęściej używana jest 2% formalina.
Nasiona żeń-szenia mają długi okres spoczynku (18-22 miesiące). Aby otrzymać wschody żeń-szenia w roku wysiewu, wysiewa się nasiona stratyfikowane. Stratyfikowane nasiona wysiane jesienią kiełkują w maju następnego roku.
Stratyfikacja polega na przetrzymywaniu nasion w wilgotnym piasku przez kilka miesięcy. Nasiona umieszcza się w skrzynce z wilgotnym piaskiem, w której stosunek nasion do piasku wynosi 1:10. Skrzynie przetrzymuje się w chłodnym miejscu i przykrywa warstwą liści lub słomy. Na kilka dni przed wysiewem nasiona przemywa się wodą na sitach i rozkłada cienką warstwą na płótnie w celu suszenia. Nasiona wysiewa się ręcznie lub za pomocą siewników. Po siewie nasion glebę przykrywa się 5-7 centymetrową warstwą słomy owsianej. Najlepsze jest ściółkowanie przed opadami śniegu. Ściółkę utrzymuje się przez cały czas trwania plantacji. W rejonie o wilgotnym klimacie na wiosnę ściółkę się usuwa, gdyż jej pozostawienie zwiększa ryzyko porażenia roślin przez choroby. Rola ściółki polega na łagodzeniu wahań temperatury w okresie zimnym i ochronie gleby przed nadmiernym wysychaniem oraz hamowaniu wzrostu chwastów.
Żeń-szeń nie może być narażony na bezpośrednie działanie promieni słonecznych, gdyż chlorofil w liściach ulega destrukcji, co powoduje ich zasychanie i gnicie. W uprawie polowej niezbędne jest sztuczne zacienienie osłaniające 72-82% bezpośredniego oświetlenia. Stosuje się dwa rodzaje zacienienia: z siatki propylenowej i cienkich drewnianych listew (ryc. 7 i 8).
Ryc. 7. Uprawy żeń-szenia.
Ryc. 8. Uprawy żeń-szenia.
Żeń-szeń podczas całego okresu wegetacji wymaga szerokiej pielęgnacji. Pielęgnowanie polega na spulchnianiu gleby, usuwaniu chwastów, odprowadzaniu nadmiaru wody opadowej, nawożeniu mineralnym, a także ochronie roślin przed chorobami powodowanymi przez patogeniczne grzyby odglebowe, które są jednym z głównych czynników obniżających wielkość i jakość plonu.
W polskich warunkach żeń-szeń kwitnie pod koniec czerwca. Korzenie wykopuje się jesienią po zamarciu części nadziemnej. W uprawie polowej korzenie wykopuje się po 4-6 latach, zaś w leśnej po 8-10 latach. Wykopane korzenie oczyszcza się z ziemi i resztek pędów, a następnie dokładnie płucze w bieżącej wodzie. Po wstępnym powietrznym przesuszeniu korzenie suszy się w specjalnych suszarniach zapewniających regulację temperatury i wilgotności powietrza. W początkowym okresie suszenia (5-10 dni) utrzymuje się stosunkowo niską temperaturę 20-28°C i intensywną wentylację. Temperaturę zwiększa się stopniowo do 38-40°C w ostatnich dwóch dniach suszenia, ograniczając jednocześnie wentylację. Cały proces suszenia trwa ok. 15-20 dni i zależy od wielkości korzeni. Dobrze wysuszony korzeń zawiera ok. 6% wody (2, 5, 14-17).
Jednym z ważnych surowców zielarskich importowanych do Polski i Europy jest żen-szeń i jego przetwory. Import ten do Polski wynosi ok. 40-50 ton, zaś do krajów EU ok. 400 ton. Dlatego też adaptacja tego surowca do warunków polskich może dać określone korzyści ekonomiczne. Ostatnio żeń-szeń amerykański wprowadzono do uprawy w USA (obecnie ok. 1300 ha) i Kanadzie (ok. 3000 ha). Ponadto żeń-szeń amerykański wprowadzono do uprawy także na innych kontynentach (Azja, Australia, Europa), łącznie ok. 1200 ha. Aktualnie największym producentem żeń-szenia amerykańskiego jest Kanada (ok. 60%) światowej produkcji, kolejne miejsca zajmują USA (ok. 30%) i Chiny (ok. 7%) (18-19).
Wybrane cechy morfologiczne oraz plon i zawartość ginsenozydów w korzeniach żeń-szenia amerykańskiego w zależności od roku uprawy podaje tabela 1 (20).
Tabela 1. Wybrane cechy morfologiczne, plony oraz zawartość ginsenozydów w korzeniach żeń-szenia amerykańskiego w kolejnych latach wegetacji (20).
| Wyszczególnienie | Wiek roślin |
| jednoroczne | dwuletnie | trzyletnie | czteroletnie |
Wysokość roślin (cm)
Świeża masa części nadziemnej (g/rośl.)
Masa owoców (g/rośl.)
Długość korzenia (cm)
Średnica korzenia (mm)
Świeża masa korzenia (g/rośl.)
Liczba korzeni
(szt/m2)
Plon korzeni (g/m2)
Plon nasion (g/m2)
Suma ginsenozydów (%) | 9,0
0,368
-
9,6
6,4
0,738
51
41,9
-
3,34 | 14,2
3,603
0,979
16,7
14,8
7,567
54
271,2
11,9
4,78 | 40,9
18,135
5,503
22,7
20,6
23,451
44
613,5
36,7
5,83 | 47,8
31,364
8,202
22,9
28,4
48,643
29
766,7
56,8
6,72 |
Charakterystyka ważniejszych grup związków biologicznie czynnych występujących w surowcu
Charakterystyka ginsenozydów
Głównymi związkami biologicznie czynnymi występującymi w roślinach z rodzaju Panax ( Araliaceae) są związki mające charakter saponin triterpenowych, zwane ginsenozydami lub panaksozydam (21). W literaturze spotyka się jednak i inne nazwy tych związków w zależności od gatunku, z którego zostały wyizolowane. Do najpopularniejszych należą:
– ginsenozydy – panaksozydy ( P. ginseng, P. quinquefolium, P. vietnamensis) (4, 22, 23)
– quinquenozydy ( P. quinquefolium) (24-26)
– chikusetsaponiny ( P. japonicus) (27, 28)
– notoginsenozydy ( P. notoginseng) (29, 30)
– stipleanozydy ( P. stipuleantus) (4)
– zingibrozydy ( P. zingiberensis) (31)
– okotilozydy ( P. vietnamensis) (4)
– pseudoginsenozydy ( P. pseudoginseng) (32, 33)
W sumie wyizolowano i określono struktury ponad 80 saponin z rodzaju Panax (4).
Z chemicznego punktu widzenia ginsenozydy są związkami glikozydowymi składającymi się z części niecukrowej – aglikonu oraz łańcucha lub łańcuchów cukrowych. W budowie chemicznej ginsenozydów można wyróżnić trzy typy aglikonów:
– aglikony tertacyklicznego typu dammaranu (do najważniejszych należą pochodne 20(S)-protopanaxadiolu i 20(S)-protopanaxatriolu),
– aglikony pentacyklicznego typu kwasu oleanolowego, oraz
– aglikony tetracyklicznego typu ocotillolu
W skład części cukrowej saponin wchodzą najczęściej heksozy (glukoza, galaktoza), 6-deoksyheksozy (furanoza, ramnoza), pentozy (arabinoza, ksyloza) oraz kwasy uronowe (kwas glukuronowy). Wchodzące w skład cząsteczki glikozydu cukry zazwyczaj reprezentują formę cykliczną i tworzą wiązania półacetalowe z aglikonem. Wzory strukturalne wybranych ginsenozydów przedstawiają tabele 2-4.
Tabela 2. Struktury wybranych ginsenozydów pochodnych protopanaxadiolu i protopanaxatriolu (4, 34, 35).
 |
| Ginsenozydy | R1 | R2 | R3 | Masa cząsteczkowa |
| Pochodne 20(S)-protopanaxadiolu |
Ra1
Ra2
Ra3
Rb1
Rb2
Rb3
Rc
Rd
Rg3
Rh2
Rs1
Rs2
Rs3
m-Rb1
m-Rb2
m-Rc
m-Rd
F2 | Glc2-Glc
Glc2-Glc
Glc2-Glc
Glc2-Glc
Glc2-Glc
Glc2-Glc
Glc2-Glc
Glc2-Glc
Glc2-Glc
Glc
Glc2-Glc6-Ac
Glc2-Glc6-Ac
Glc2-Glc6-Ac
Glc2-Glc6-Ma
Glc2-Glc6-Ma
Glc2-Glc6-Ma
Glc2-Glc6-Ma
Glc | H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H | Glc6-Ara(p)4-Xyl
Glc6-Ara(f)2-Xyl
Glc6-Glc3-Xyl
Glc6-Glc
Glc2-Ara(p)
Glc2-Xyl
Glc2-Ara(f)
Glc
H
H
Glc6-Ara(p)
Glc6-Ara(f)
H
Glc6-Glc
Glc6-Ara(p)
Glc6-Ara(f)
Glc
Glc | 1210
1210
1240
1108
1078
1076
1078
946
784
622
1120
1120
824
1194
1164
1164
1032
784 |
| Pochodne 20(S)-protopanaxatriolu |
Re
Rf
20-gluko-Rf
Rg1
Rg2
Rh1
Notoginsenozyd R2
F1 | H
H
H
H
H
H
H
H | O-Glc2-Rha
O-Glc2-Glc
O-Glc2-Glc
O-Glc
O-Glc2-Rha
O-Glc
O-Glc2-Xyl
OH | Glc
H
Glc
Glc
H
H
H
Glc | 946
800
962
800
784
638
770
638 |
Objaśnienia: Glc – β-D-glukozoa; Ara(p) – α-L-arabinoza w formie piranozowej; Ara(f) – α-L-arabinoza w formie furanozowej; XgL – β-D-ksyloza; Rha – α-L-ramnoza; Ac – 6-O-acetyl; Ma – 6-O-malonyl
Tabela 3. Struktury wybranych ginsenozydów o szkielecie dammaranu i kwasu oleanolowego (4, 34, 35).
Typ dammaranu |
| Ginsenozydy | R1 | R2 | Masa cząsteczkowa |
| (A) | Rg5
Rh3
Rh4
Rh4
Rs6
F4 | Glc-Glc
Glc
H
Glc-Glc-Ac
H
H | H
H
O-Glc
H
O-Glc-Ac
O-Glc-Rha | 766
604
620
808
662
766 |
| (B) | Rg6
Rk1
Rk2
Rk3
Rs5
Rs7 | H
Glc-Glc
Glc
H
Glc-Glc-Ac
H | O-Glc-Rha
H
H
O-Glc
H
O-Glc-Ac | 766
766
604
620
808
662 |
Typ kwasu oleanolowego |
| Ginsenozydy | R1 | R2 | Masa cząsteczkowa |
Ro
Chikusetsaponina IVa | Glc2-Glc
Glc | Glc
Glc | 956
810 |
Objaśnienia: * – miejsce wiązania; Glc – β-D-glukoza; Rha – α-L-ramnoza; Ac – 6-O-acetyl
Tabela 4. Struktury wybranych ginsenozydów pochodnych ocotillolu (4, 10).
 |
| Ginsenozydy | R | Masa cząsteczkowa |
| (A) | Pseudoginsenozyd F11
Pseudoginsenozyd RT2 | Glc-Rha
Glc-Xyl | 800
784 |
| (B) | 24(S)-Pseudoginsenozyd F11
Pseudoginsenozyd RT4 | Glc-Rha
Glc | 800
653 |
Objaśnienia: Glc – β-G-glukoza; Rha – α-L-ramnoza; Xyl – β-D-ksyloza
Biosynteza saponin triterpenowych
Biosynteza ginsenozydów rozpoczyna się w cytozolu komórki roślinnej, gdzie przebiega pierwszy jej etap – szlak kwasu mewalonowego uczestniczący w powstawaniu steroli, seskwiterpenów i triterpenów (ryc. 9). Szlak ten prowadzi do powstania aktywnego izoprenu (C5) będącego podstawową jednostką strukturalną terpenoidów (36, 37).
Ryc. 9. Szlak kwasu mewalonowego (na podstawie 36, 37).
Główną reakcją biochemicznych przemian aktywnego izoprenu jest polimeryzacja jego 5-węglowych jednostek, która może prowadzić do powstania skwalenu (C30) (ryc. 10).
Ryc. 10. Synteza skwalenu (na podstawie 37, 38).
Przekształcenia biochemiczne skwalenu prowadzące do cyklizacji pierścienia mogą przebiegać w kierunku powstania cztero- i pięciocyklicznych triterpenów, do których należą aglikony ginsenozydów (ryc. 11) (36-38).
Ryc. 11. Cyklizacja 2,3-epoksyskwalenu do triterpenów (na podstawie 38).
Z przeglądu piśmiennictwa dotyczącego obecności ginsenozydów w żeń-szeniu wynika, że znaczna część prac poświęconych tym związkom dotyczy gatunku azjatyckiego ( Panax ginseng C.A. Meyer) (39-51).
Po raz pierwszy obecność ginsenozydów w żeń-szeniu amerykańskim ( Panax quinquefolium L.) opisali w swojej pracy Ando i wsp. (52). Autorzy ci wykazali występowanie w P. quinquefolium ginsenozydów obojętnych: Rb1, Rb2, Rc, Rd, Re. Besso i wsp. (53) w korzeniach żeń-szenia amerykańskiego stwierdzili obecność ginsenozydów Rg1, Rg2, Rb3, Ro i F2, pseudoginsenozydu F11 oraz gypenozydu XVII i quinquenozydu R1. W 1988 r. Yamaguchi i wsp. (54) zidentyfikowali w gatunku amerykańskim cztery nowe ginsenozydy. Były to malonyloginsenozydy: m-Rb1, m-Rb2, m-Rc i m-Rd, które pięć lat wcześniej wyizolowano z korzeni Panax ginseng (42). Obecność ginsenozydów Rb1, Rb2, Rc, Rd, Re, Rg1, Ro, m-Rb1, m-Rb2, m-Rc i m-Rd w korzeniach Panax quinquefolium potwierdziły badania Ko i wsp. (55), Williama i wsp. (56), Dou i wsp. (47) oraz Rena i Chena (57), natomiast pseudoginsenozydu F11 i gypenozydu XVII badania Court i wsp. (58). Badania Yoshikawy i wsp. (25) przyczyniły się do zidentyfikowania w korzeniach żeń-szenia amerykańskiego 5 triterpenowych oligosacharydów zwanych quinquenozydami: I, II, III, IV, V, a także chikusetsaponiny IVa, pseudoginsenozydu Rc1, notoginsenozydów A, C, K oraz 6´-O-acetyloginsenozydu Rg1.
Z danych literaturowych wynika, że badania nad obecnością ginsenozydów w Panax quinquefolium L. prowadzone były nie tylko w korzeniach, ale również w organach nadziemnych żeń-szenia. Chen i wsp. (22) zidentyfikowali w liściach i łodygach żeń-szenia pięciolistnego ginsenozyd A1 i C, natomiast Song i wsp. (59) z liści P. quinquefolium wyizolowali ginsenozydy Rh1 i Rh2. Liczne badania dotyczące organów nadziemnych (liści i łodyg) żeń-szenia pięciolistnego prowadził Wang i wsp. (26, 60, 61). W 1998 r. wyizolowali oni quinquenozyd L3 i vinaginsenozyd R3, zaś w 2001 r. quinquenozydy L1, L2 i L9.
Literatura podaje, iż zawartość ginsenozydów w Panax quinquefolium, a także w Panax ginseng wynosi poniżej 10%, a główne składniki to saponiny triterpenowe pochodne 20(S)-protopanaxatriolu i 20(S)-protopanaxadiolu. Gatunki te charakteryzują się niską zawartością saponin pochodnych kwasu oleanolowego (23, 62-64).
Według Peigena (63) zawartość saponin w korzeniach wzrasta wraz z wiekiem rośliny, natomiast łodygi, liście, kwiaty i owoce zawierają więcej ginsenozydów w porównaniu do korzenia. Badania Ma i wsp. (65) wykazały, iż zawartość ginsenozydów w organach nadziemnych Panax quinquefolium jest kilkakrotnie wyższa, niż w organach podziemnych – w korzeniu waha się w granicach od 3,24% do 4%, zaś w częściach nadziemnych od 14,72% do 16,72%.
Alternatywnym sposobem pozyskiwania surowca, stała się w ostatnich latach, biotechnologia żeń-szenia w kulturach in vitro. Badania nad zawartością ginsenozydów w różnych typach kultur P. quinquefolium wykazały, że największą ich zawartością (30 mg/g s.m.) charakteryzują się pędy zregenerowane z zarodków somatycznych i kultury zawiesinowe (66).
Ren i Chen (57) określili zawartość w korzeniach żeń-szenia amerykańskiego następujących ginsenozydów: Rb1, Rb2, Rc, Rd, Re, Rg1, Ro, m-Rb1, m-Rb2, m-Rc, m-Rd. Według autorów związkami występującymi w największej ilości były ginsenozydy: Rb1, Re i m-Rb1, których zawartość wynosiła odpowiednio: 1,29%, 1,015%, 0,776%. Zawartość pozostałych ginsenozydów wahała się w granicach od 0,091% (Rd) do 0,298% (Rc), przy czym ogólna suma ginsenozydów wynosiła 4,393%. Badania Du i wsp. (67) nad zawartością obojętnych i kwaśnych ginsenozydów w korzeniach P. quinquefolium wykazały, że zawartość jednych i drugich zmienia się w zależności od sposobu ekstrakcji, suszenia surowca oraz czasu jego przechowywania. Biorąc pod uwagę każdy z tych warunków, zawartość ginsenozydów obojętnych w stosunku do całkowitej zawartości saponin wahała się w granicach od ok. 40 do 70%. Inni autorzy podają, że zawartość sześciu głównych ginsenozydów żeń-szenia tj.: Rb1, Rb2, Rc, Rd, Re i Rg1 sięga 90% całkowitej zawartości ginsenozydów, dlatego też badania ilościowe ginsenozydów w surowcu mogą opierać się na sumie zawartości tych sześciu związków (41, 68).
Badania nad lokalizacją ginsenozydów w korzeniach żeń-szenia wykazały, że korzenie boczne zawierają dwa do trzech razy więcej ginsenozydów w porównaniu do korzenia głównego (69, 70). Porównując zawartość ginsenozydów w różnych częściach korzenia, stwierdzono, że najwięcej ginsenozydów występuje w korze, następnie w perydermie, zaś w warstwie drewna nie stwierdzono występowania tych związków (69, 71).
Żeń-szeń pięciolistny ( Panax quinquefolium L.) jest bardzo podobny do żeń-szenia właściwego ( Panax ginseng C.A. Meyer), zarówno jeżeli chodzi o wygląd roślin (w szczególności korzeni), jak i o skład ginsenozydów. Oba gatunki można jednak odróżnić. Według Farmakopei Europejskiej (72) żeń-szeń amerykański nie posiada w swoim składzie ginsenozydu Rf w przeciwieństwie do żeń-szenia azjatyckiego. Analiza TLC wobec wzorcowego ginsenozydu Rf pozwala na rozróżnienie obu surowców, czy też preparatów z nich otrzymywanych. Inni autorzy podają, że parametrem odróżniającym Panax ginseng od Panax quinquefolium powinna być obecność ginsenozydu Rf w pierwszym gatunku i 24(R)-pseudoginsenozydu F11 w drugim (32, 73-75). Pseudoginsenozyd F11 występuje również w korzeniu żeń-szenia azjatyckiego, ale jego zawartość w tym surowcu wynosi poniżej 0,0001%, podczas gdy w żeń-szeniu amerykańskim przekracza 0,1%. Oba ginsenozydy mają jednakowe masy cząsteczkowe i w większości stosowanych układów chromatograficznych dają zbliżone czasy retencji. Ocena obecności w korzeniu żeń-szenia tylko jednego z tych związków nie daje 100% pewności, z którym surowcem mamy do czynienia.
Charakterystyka poliacetylenów
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Grochowski B. Żeń-szeń właściwy – cudowny wszechlek. Wiad Ziel 1990, 32 (9): 17-8. 2. Berbeć S, Dziedzic M. Uprawa żeń-szenia amerykańskiego. Wyd. AR w Lublinie, Lublin, 1996, pp. 60. 3. Stelmach W. Żeń-szeń właściwy Panax ginseng C.A. Meyer. Wiad Ziel 1998, 40 (2): 13-5. 4. Nguyen TN. Study on Panax vietnamensis Ha et Grushv. – Araliaceae. Botany – tissue culture. Chemistry – biological properties. Herba Pol 1989, 35, Supl. II. pp. 229. 5. Kołodziej B. Studia nad wzrostem, rozwojem oraz uprawą żeń-szenia amerykańskiego ( Panax quinquefolium L.). Rozprawa habilitacyjna.Wyd. AR w Lublinie, Lublin, 2003; pp. 103. 6. Lyons CN. Anatomy and classification of American ginseng. 2003 http://www.agf.gov.bc.ca/speccrop/ginseng/prodgiude/02_anatomy.pdf 7. Internet_1. http://plants.usda.gov/cgi_bin/plant_profile.cgi?symbol=PAQU 8. Ginsana(r), G 115 Vitalisierenden Energiespender in jedem Lebensalter; GPL Ginseng Products Ltd., Lugano, Schweiz, 1981; 13-8. 9. Czikow P, Łaptiew J. Rośliny lecznicze i bogate w witaminy.Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa, 1988; p. 377-81. 10. Lutomski J. Panax vietnamensis Ha et Grushv. – nowy gatunek z rodzaju Panax. Herba Pol 1992; 38 (4): 203-11. 11. Goldstein B. Ginseng: its history, dispersion, and folk tradition. American J Chin Med 1975; 3 (3): 223-34. 12. Kozłowski J. Czy w Polsce można i warto uprawiać żeń-szeń. Wiad Ziel 1993; 35 (11): 18-9. 13. Schluter C., Punja Z.K., Floral biology and seed production in cultivated North American ginseng ( Panax quinquefolius). J Amer Soc Hort Sci 2000; 125 (5): 567-75. 14. Pięta D, Berbeć S. Grzyby porażające żeń-szeń ( Panax quinquefolium L.) Mat. Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „ Nauka Praktyce Ogrodniczej ”, Akademia Rolnicza, Lublin, 1995; p. 345-8. 15. Pięta D, Berbeć S. Choroby żeń-szenia amerykańskiego ( Panax quinquefolium L.) powodowane przez grzyby. Annales UMCS sec. EEE 1997; 5: 219-25. 16. Pięta D. Badanie aktywności grzybobójczej fungicydów w stosunku do grzybów chorobotwórczych dla żeń-szenia amerykańskiego ( Panax quinquefolium L.) Annales UMCS sec. EEE 1997; 5: 211-7. 17. Kołodziej B. The effect of soil disinfections with selected chemicals on the growth and development of American ginseng ( Panax quinquefolium L.). Folia Horticulturae 2002; 14 (2): 177-82. 18. Davis JM. Ginseng. A production guidefir North Carolina. Cooperation Extension Service 2/97-3M-JMG-270069, 1997; p. 1-11. 19. Ginseng production guide for commercial growers, Publ. by TAGG of British Columbia and Ministry of Agriculture, Fisheries and Food, 1998; p. 1-224. 20. Kołodziej B, Berbeć S. Badania nad uprawą żeń-szenia amerykańskiego ( Panax quinquefolium L.) [w:] Berbeć S., Dziemba Sz., Wybrane problemy produkcji roślinnej na Lubelszczyźnie. WAR, Lublin, 2004. p. 62-67. 21. Ludwiczuk A. Badania składu chemicznego w ontogenezie żeń-szenia amerykańskiego ( Panax quinquefolium L.). Rozprawa doktorska, AM Lublin, 2005. 22. Chen SE, Staba EJ, Tahiyasu S i wsp. Further study on dammarane saponins of leaves and stems of American ginseng, Panax quinquefolium. Planta Med 1981; 42: 406-9. 23. Cui JF. Identification and quantification of ginsenosides in various commercial ginseng preparations. European J Pharm Sci 1995; 3: 77-85. 24. Dong K, Chang Y, Zedk U i wsp. Dammarane saponins from Panax quinquefolium. Phytochem 1995; 40 (5): 1493-97. 25. Yoshikawa M, Murakami T, Yashiro K i wsp., Bioactive saponins and glycosides. XI. Structures of new dammarane-type triterpene oligoglycosides, quinquenosides I, II, III, IV, and V, from American ginseng, the roots of Panax quinquefolium L. Chem Pharm Bull 1998; 46 (4): 647-54. 26. Wang J, Sha Y, Li W i wsp. Quinquenoside L9 from leaves and stems of Panax quinquefolium L. J Asian Nat Prod Res 2001; 3(4): 293-7. 27. Kondo N, Shoji J. Studies on the constituents of Panaxis japonici rhizoma. I. – Isolation and purification of the saponin. Yakugaku Zasshi 1969; 88: 325-8. 28. Morita T, Tanaka O, Kohda H. Saponin composition of rhizomes of Panax japonicus collected in South Kyushu, Japan, and its significance in oriental traditional medicine. Chem Pharm Bull 1985; 33 (9): 3852-8. 29. Yang TR, Kasai R, Zhou J i wsp. Dammarane saponins of leaves and seeds of Panax notoginseng. Phytochem 1983; 22, 1473-8. 30. Li D. Identification of Panax notoginseng in complex Danshin tablets by thin-layer chromatography. J Chinese Trad Patent Med 2000; 22 (10): 736-7. 31. Yang TR, Jiang ZD, Wu MZ i wsp. Studies on saponins of rhizomes of Panax zingiberensis Wu et Feng. Acta Pharm Sinica 1984; 19 (3): 232-6. 32. Li W, Fitzloff JF. Determination of 24(R)-pseudoginsenoside F11 in North American ginseng using high performance liquid chromatography with evaporative light scattering detection. J Pharm Biomed Anal 2001; 25: 257-65. 33. Li Z, Xu NJ, Wu CF i wsp. Pseudoginsenoside-F11 attenuates morphine-induced signaling in Chinese hamster ovary-mu cells. Neuroreport 2001; 12 (7): 1453-6. 34. Puigjaner JM. Red Ginseng. Monografiá Cientifica. Korhispana S.A., Barcelona, 1996; pp. 146. 35. Haijiang Z, Yongjiang W, Yiyu C. Analysis of ´SHENMAI´ injection by HPLC/MS/MS. J Pharm Biomed Anal 2003; 31: 175-83. 36. Kohlmünzer S. Farmakognozja. PZWL, Warszawa, 1998; pp. 670. 37. Kopcewicz J, Lewak S. Fizjologia roślin. PWN, Warszawa, 2002; 361-86. 38. Haralampidis K, Trojanowska M, Osbourn AE. Biosynthesis of triterpenoid saponins in plants. Adv Biochem Eng/Biotechnology 2002; 75: 31-49. 39. Kaku T, Kawashima Y. Isolation and characterization of ginsenoside-Rg2, 20R-Prosapogenin, 20S-Prosapogenin and γ20-Prosapogenin. Chemical studies on saponins of Panax ginseng C.A. Meyer, third report. Arzneim Forsch 1980; 30 (6): 936-43. 40. Nagasawa T, Choi JH, Nishino Y i wsp. Application of high-performance liquid chromatography to the isolation of ginsenoside-Rf, -Rg2, and Rh1 from a crude saponin mixture of ginseng. Chem Pharm Bull 1980; 28 (12): 3701-7. 41. Nagasawa T, Yokozawa T, Nishino Y i wsp. Application of high-performance liquid chromatography to the isolation of ginsenoside-Rb1, -Rb2, -Rc, -Rd, and Rg1 from ginseng saponins. Chem Pharm Bull 1980; 28 (7): 2059-64. 42. Kitagawa I, Taniyama T, Hayashi T i wsp. Malonyl-ginsenosides Rb1, Rb2, Rc and Rd, four new malonylated dammarane-type triterpene oligosaccharides from ginseng radix. Chem Pharm Bull 1983; 31, 3353-6. 43. Zhou Z, Zhang G. Analysis of ginseng. IV. HPLC determination of ginsenosides in Panax ginseng. Youxue-Xuebao 1988; 23 (2): 137-41. 44. Peishon X, Yuzhen Y. Application of HPTLC fingerprint analysis to stability evaluation of ginsenosides in Ginseng preparation. J Planar Chromatogr 1988; 1: 258-60. 45. Liu J, Song A. Studies of industrial extraction technology on total saponins in aerial part of Asian ginseng. Zhongguo Yaoxue Zazhi 1992; 27: 291-3. 46. Kim DS, Chang YJ, Zedk V i wsp. Dammarane saponins from Panax ginseng. Phytochem 1995; 40 (5): 1493-7. 47. Dou D, Wen Y, Pei Y i wsp. Ginsenoside-Ia: A novel minor saponin from the leaves of Panax ginseng. Planta Med 1996; 62: 179-81. 48. Xuan Z, Leming L, Jun Z. A preliminary study of the quantitative structure-retention relationship of ginsenosides in normal-phase thin-layer chromatography. Chinese J Chromatogr 2000; 18 (3): 206-11. 49. Vanhaelen-Fastre RJ, Faes ML, Vanhaelen MH. High-performance thin-layer chromatographic determination of six major ginsenosides in Panax ginseng. J Chromatogr A 2000; 868: 269-76. 50. Kwon SW, Han SB, Park IH i wsp. Liquid chromatographic determination of less polar ginsenosides in processed ginseng. J Chromatogr A 2001; 921: 335-9. 51. Zhang C, Yu H, Bao Y i wsp. Purification and characterization of ginsenoside-α-arabinofuranase hydrolyzing ginsenoside Rc into Rd from the fresh root of Panax ginseng. Process Biochemistry 2002; 37: 793-8. 52. Ando T, Tanaka O, Shibata S. Chemical studies on the oriental plant drugs. XXV. Comparative studies on the saponins and sapogenins of ginseng and related crude drugs. Svoyakugaku Zasshi 1971; 25: 28-32. 53. Besso H, Kasai R, Wie J i wsp. Futher studies on Dammarane-Saponins of American ginseng, roots of Panax quinquefolium L. Chem Pharm Bull 1982; 30 (12): 4534-8. 54. Yamaguchi H, Kasai R, Matsuura H i wsp. (1988), High-performance liquid chromatographic analysis of acidic saponins of ginseng and related plants. Chem Pharm Bull 1988; 36: 3468-73. 55. Ko SR, Choi KJ, Kim SC i wsp. (1995), Content and composition of saponin compounds of Panax species. Korean J Ginseng Sci 1995; 19: 254-9. 56. William AC, John GH, Jama E. Reversed-phase high-performance liquid chromatographic determination of ginsenosides of Panax quinquefolium. J Chromatogr A 1996; 755: 11-7. 57. Ren G, Chen F. Simultaneous quantification of ginsenosides in American ginseng ( Panax quinquefolium) root powder by visible/near-infrared reflectance spectroscopy. J Agric Food Chem 1999; 47 (7): 2771-5. 58. Court WA, Hendel JG, Elmi J. Reversed-phase high-performance liquid chromatographic determination of ginsenosides of Panax quinquefolium. J Chromatogr A 1996; 775: 11-7. 59. Song CC, Ma ZY, Xu JD. Structure modification of ginsenosides: investigation of production of ginsenoside Rh1 and Rh2. Chin Pharm J 1992; 27: 6-7. 60. Wang J, Li W, Li X. A new saponin from the leaves and stems of Panax quinquefolium L. collected in Canada. J Asian Nat Prod Res 1998; 1 (2): 93-7. 61. Wang HC, Chen CR, Chang CJ. Carbon dioxide extraction of ginseng root hair oil and ginsenosides. Food Chemistry 2001; 72: 505-9. 62. Liu JHC, Staba EJ. The ginsenosides of various ginseng plants and selected products. J Nat Prod 1980; 43 (3): 340-6. 63. Peigen X. General status on ginseng research in China. Herba Pol 1989; 35 (1): 69-72. 64. Sticher O. Getting to the root of ginseng. CHEMTECH 1998; 28 (4): 26-32. 65. Ma X, Lu R, Song J i wsp. Effects of concentration and ratio of N, P and K on seedlings of Panax quinquefolium L. Zhongguo Zhong Yao Za Zhi 1990; 15 (2): 78-81. 66. Kochan E, Chmiel A. Biosynteza ginsenozydów w kulturach in vitro Panax quinquefolium. Mat. XIX Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego. Wrocław 22-24 wrzesień 2004, tom I: 88-9. 67. Du XW, Wills RBH, Stuart DL. Changes in neutral and malonyl ginsenosides in American ginseng ( Panax quinquefolium) during drying, storage and ethanolic extraction. Food Chemistry 2004; 86: 155-9. 68. Yat PN, Arnason JT, Lu ZZ i wsp. Ginsenoside methodology. HPLC methods for separation and quantitative determination of ginsenosides used in the American Botanical Council´s Ginseng Evaluation Program. 2002 http://www.herbalgram.org/defauit.asp?c=ginsenoside 69. Tani T, Kubo M, Katsuki T i wsp. Histochemistry. II. Ginsenosides in ginseng ( Panax ginseng, root). J Nat Prod 1981; 44 (4): 401-7. 70. Corthout J, Naessens T, Apers S i wsp. Quantitative determination of ginsenosides from Panax ginseng roots and ginseng preparations by thin layer chromatography-densitometry. J Pharm Biomed Anal 1999; 21: 187-92. 71. Kubo M, Tani T, Katsuki T i wsp. (1980), Histochemistry. I. Ginsenosides in ginseng ( Panax ginseng C.A. Meyer). J Nat Prod 1980; 43 (2): 278-84. 72. Farmakopea Europejska, European Pharmacopoeia – Supl. (2001), 887-9. 73. Tang J, Lu J. Application of HPLC/ELSD on quantitative determination of pseudoginsenoside-F11 in radix Panax quinquefolium. Chin J Pharm Anal 1999; 19: 241-7. 74. Li W, Gu C, Zhang H i wsp. Use of high-performance liquid chromatography tandem mass spectrometry to distinguish Panax ginseng C.A. Meyer (Asian ginseng) and Panax quinquefolium L. (North American ginseng). Anal Chem 2000; 72 (21): 5417-22. 75. Chan TW, But PP, Cheng SW i wsp. Differentiation and authentication of Panax ginseng, Panax quinquefolius, and ginseng products by using HPLC/MS. Anal Chem 2000; 72 (6): 1281-7. 76. Kączkowski J. Biochemia roślin, tom 1. Przemiany typowe. PWN, Warszawa, 1992; pp. 452. 77. Kączkowski J. Biochemia roślin, tom 2. Metabolizm wtórny. PWN, Warszawa, 1993; pp. 368. 78. Fujimoto Y, Wang H, Kirisawa M i wsp. Acetylenes from Panax quinquefolium. Phytochemistry 1992; 31 (10): 3499-501. 79. Fujimoto Y, Wang H, Satoh M i wsp. Polyacetylenes from Panax quinquefolium. Phytochemistry 1994; 35 (5): 1255-7. 80. Wang HX, Ng TB. Quinqueginsin, a novel protein with anti-human immunodeficiency virus, antifungal, ribonuclease and cell-free translation-inhibitory activities from American ginseng roots. Biochem Biophys Res Commun 2000; 269: 203-208. 81. Fujimoto Y. Acetylenes from callus of Panax ginseng. Phytochemistry 1987; 26 (10): 2850-2. 82. Lutomski J, Luan TC. Polyacetylenes in rhizomes and roots of Vietnamense ginseng ( Panax vietnamensis Ha et Grushv.). Herba Pol 1989; 35 (4), 207-11. 83. Kometsu M. Studies of the constituents of the herb P. ginseng. II. On the flavonoid compounds. Yakugaku Zasshi 1969; 89 (1): 122-6. 84. Lee TM, Der Marderosian AH. Studies on the constituents of dwarf ginseng. Phytother Res 1988; 2 (4): 165-9. 85. Han BH, Park MH, Han YN. Studies on the antioxidant components of Korean ginseng. III. Identification of phenolic acids. Arch Pharmacol Res 1981; 4 (1): 53-8. 86. Wee JJ, Park JD, Kim MW i wsp. Identification of phenolic antioxidant components isolated from Panax ginseng. J Korean Agric Chem Soc 1989; 32 (1): 50-6. 87. Wee JJ, Park JD, Kim MW i wsp. Isolation of phenolic antioxidant components from Panax ginseng. J Korean Agric Chem Soc 1989; 32 (1): 44-9. 88. Park MK, Park JH, Kim KH i wsp. (1994), Analysis of aromatic acids in Panax ginseng by gas chromatography. Yakhak Hoeji 1994; 38 (4): 389-93. 89. Wee JJ, Hoe JN, Kim MW. Analysis of phenolic components in Korean red ginseng by GC/MS. Korean Journal of Ginseng Science 1996; 20 (3): 284-90. 90. Jung MY, Jeon BS, Bock JY. Free, estrified, and insoluble-bound phenolic acids in white and red Korean ginseng ( Panax ginseng C.A. Meyer). Food Chemistry 2002; 79, 105-11. 91. Wee JJ, Ji YS, Kim SK i wsp. Comparison of phenolic components between Korean and American ginseng by thin layer chromatography. J Ginseng Res 1998; 22: 91-5. 92. Beveridge TH, Li TS, Drover JC. Phytosterol content in American ginseng seed oil. J Agric Food Chem 2002; 50 (4): 744-50. 93. Ling WH, Jines PJH. Dietary phytosterols: A review of metabolism, benefits and side effects. Life Sci 1995; 57: 195-206. 94. Jones PJH, MacDougall DE, Ntanios F i wsp. Dietary phytosterols as cholesterol-lowering agents in humans. Can J Physiol Pharmacol 1999; 75: 217-27. 95. Kobayashi Y, Sugaya Y, Tokue A. Clinical effects of β-sitosterol (phytosterol) on benign prostatic hyperplasia: preliminary study. Hinyokika Kiyo 1998; 44: 865-8. 96. Akihisa T, Yasukawa K, Yamaura M i wsp. Triterpene alcohol and sterol ferulates from rice bran and their anti-inflammatory effects. J Agric Food Chem 2000; 48 (6): 2313-9. 97. Zheng YL, Zhang CX, Li XG i wsp. Comparison between Chinese Panax quinquefolius and imported Panax quinquefolium: Analysis of composition of essential oil in Panax quinquefolius. Acta Pharm Sinica 1989; 24: 118-21. 98. Dongyan H, Weihua Z, Ruihua H. Separation and determination of chemical constituents in the volatile oil of three traditional Chinese crude drugs. J Pharm Biomed Anal 1998; 17: 1423-6. 99. Kim SK, Sakamoto I, Morimoto K i wsp. Seasonal variation of saponins, sucrose and monosaccharides in cultivated ginseng roots. Planta Med 1981; 42: 181-6. 100. Duke JA. Handbook of medicinal herbs. CRC Press, Boca Raton, Florida, 1987; p. 337-41. 101. Duke JA. Handbook of phytochemical constituents of GRAS herbs and other economic plants. CRC Press, Boca Raton, Florida, 1992; p. 426-8. 102. Konno C. Isolation and hypoglycemic activity of panaxans A, B, C, D and E, glycans of P. ginseng root. Planta Med 1984; 50 (5): 434-5. 103. Oshima Y, Sato K, Hikino H. Isolation and hypoglycemic activity of quinquefolans A, B, and C, glycans of Panax quinquefolium roots. J Nat Prod 1987; 50 (2): 188-90. 104. Kuo YH, Ikegami F, Lambein F. Neuroactive and other free amino acids in seed and young plants of Panax ginseng. Phytochemistry 2003; 62: 1087-91. 105. Ng TB, Wang HX. Panaxagin, a new protein from Chinese ginseng possesses anti-fungal, anti-viral, translation-inhibiting and ribonuclease activities. Life Science 2001; 68: 739-49. 106. Attele AS, Wu JA, Yuan CS. Ginseng pharmacology: multiple constituents and miltiple actions. Biochem Pharmacol 1999; 58 (11): 685-93. 107. Lutomski J. Adaptogenne właściwości żeń-szenia. Farm Pol 1999; 55 (6): 293-300. 108. Wichtl M. Herbal Drugs and Phytopharmaceuticals. Medpharm, Scientific publishers CRC Press, Baca Raton, Ann Arbor, London, Tokyo, Stuttgart, 1994; p. 236-8. 109. Shibata S, Tanaka O, Shojii J i wsp. Chemistry and pharmacology of Panax. In H. Wagner, H. Hikkino and N.R. Farnsworth (Eds.) Economic and Medicinal Plant Research, Vol.1. Orlando, Fla: Academic Press, 1985; p. 218-84. 110. Yuan CS, Attele AS, Wu JA i wsp. Modulation of American ginseng on brainstem GABAergic in the rat. J Ethnopharmacol 1998; 63: 215-22. 111. Kitts DD, Hu C. Efficacy and safety of ginseng. Public Health Nutr 2000; 3: 437-85. 112. Wagner H, Norr H, Winterhoff H. (1992), Drugs with adaptogenic effect for strengthening the powers of resistance. Zeitschrift für Phytotherapie 1992; 13: 42-54. 113. WHO monographs on selected medicinal plants. Radix Ginseng, vol.1, World Health Organisation, Geneva, 1999; p. 168-82. 114. Necerino E, Amato M, Izzo AA. The aphrodisiac and adaptogenic properties of ginseng. Fitoterapia 2000; 71 (1 Suppl): 51-5. 115. Benishin CG, Lee R, Wang LCH i wsp. Effect of ginsenoside Rb1 on central cholinergic metabolism. Pharmacology 1991; 42: 223-9. 116. Salin KN, McEwen BS, Cha M. Ginsenoside Rb1 regulates ChAT, NGF and trkA mRNA expression in the rat brain. Mol Brain Res 1997; 47: 177-82. 117. Fisher W, Chen KS, Gage FH i wsp. Progressive decline in spatial learning and integrity of forebrain cholinergic neurons in rats during aging. Neurobiol. Aging 1991; 13: 9-23. 118. Wu D, Hersh LB. Choline acetylotransferase: celebrating its fiftieth year. J Neurochem 1994; 62: 1653-63. 119. Jiang F, DeSilva S, Turnbull J. Beneficial effect of ginseng root in SOD-1 (G93A) transgenic mice. J Neurol Sci 2000; 180: 52-4. 120. Liu D, Li B, Lin Y i wsp. Voltage-dependent inhibition of brain Na+ channels by American ginseng. European J Pharmacol 2001; 413: 47-54. 121. Liao B, Newmark H, Zhou R. Neuroprotective effects of ginseng total saponin and ginsenosides Rb1 and Rg1 on spinal cord neurons in vitro. Experimental Neurology 2002; 173: 224-34. 122. Taback B, Dodey DD, Marchiori J i wsp. (1996), Identification of an active component of ginseng that induces on estrogen – like effect in breast cancer cells. Breast Can Res Treat 1996; 41 (3): 264-8. 123. Cui L, Wu T, Liu XQ i wsp. Combination of ginsenosides with low dose estrogen showed synergetic effect on ovariectomy induced osteopenia in rats. Acta Pharm Sin 2002; 37: 501-5. 124. Chandler RF. Ginseng – aphrodisiac? Can Pharmacol J 1988; 121: 36-8. 125. Kitts DD, Wijewickreme AN, Hu C. Antioxidant properties of a North American ginseng extract. Mol Cell Biochem 2000; 203: 1-10. 126. Gillis CN. Panax ginseng pharmacology: A nitric oxide link? Biochem Pharm 1997; 54: 1-8. 127. Li J, Huang M, Teoh H i wsp. Panax quinquefolium saponins protects low density lipoproteins from oxidation. Life Sci 1999; 64 (1): 53-62. 128. Shao ZH, Xie JT, Hoek TLV i wsp. Antioxidant effects of American ginseng berry extract in cardiomyocytes exposed to acute oxidant stress. Biochimica et Biophysica Acta 2004; 1670: 165-71. 129. Kang SY, Schini-Kerth VB, Kim ND. Ginsenosides of the protopanaxatriol group cause endothelium-dependent relaxation in the rat aorta. Life Science 1995; 56: 1577-86. 130. Yokozawa T. Hyperlipemia-improving effects of Rb2 in cholesterol-red rats. Chem Pharmacol Bull 1985; 33: 722-9. 131. Kim YS, Kim DS, Kim SI. Ginsenoside Rh2 and Rh3 induce differentiation of HL-60 cell into granulocytes: modulation of protein kinase C isoforms during differentiation by ginsenoside Rh2. Int J Biochem Cell Biol 1998; 30: 327-38. 132. Wang CN, Shiao YJ, Kuo YH i wsp. Inducible Nitric Oxide Synthase Inhibitors from Saposhnikovia divaricata and Panax quinquefolium. Planta Med 2000; 66, 644-7. 133. Shibata S. Chemistry and cancer preventing activities of ginseng saponins and some related triterpenoid compounds. J Korean Med Sci 2001; 16 (Suppl): S28-37. 134. Kitagawa I, Kobajashi M, Akedo H i wsp. Inhibition of tumor cell invasion and metastasis by ginsenoside Rg3. Ginseng Review 1995; 20: 41-6. 135. Kim HS, Lee JH, Goo YS i wsp. Effects of ginsenosides on Ca2+ channels and membrane capacitance in rat adrenal chromaffin cells. Brain Res Bull 1998; 46 (3): 245-51. 136. Popovich DG, Kitts D. Structure – function relationsship exists for ginsenosides in reducing cell proliferation and including apoptosis in the human leukemia (THP 1) cell line. Arch Biochem Biophys 2002; 406: 1-8. 137. Wakabayashi C, Murakami K, Hasegawa H i wsp. An intestinal bacterial metabolite of ginseng protopanaxadiol saponins has the ability to induce apoptosis in tumor cells. Biochem Biophys Res Commun 1998; 246: 725-30. 138. Sato K, Mochizuki M, Saiki I i wsp. Inhibition of tumor angiogenesis and metastasis by a saponin of Panax ginseng, ginsenoside Rb2. Biol Pharmacol Bull 1994; 17: 635-9. 139. Lutomski J, Kędzia B. Ocena aktywności biologicznej roślin o działaniu adaptogennym. Post Fitoter 2000; 2: 31-5. 140. Xie JT, Mehendale SR, Wang A i wsp. American ginseng leaf: ginsenoside analysis and hypoglycemic activity. Pharmacol Res 2004; 49: 113-7. 141. Voces J, Alvarez AI, Vila L i wsp. Effects of administration of the standardized Panax ginseng extract G115 on hepatic antioxidant function after exhaustive exercise. Comp Biochem Physiol C Pharmacol Toxicol Endocrinol 1999; 123: 175-84. 142. PDR(r) for Herbal MedicinesTM, Medicinal Economics Company, Montvale, New Jersey, 2000; 346-51. 143. Internet_2. http://www.esculap.pl/main/print_news .html?news=6339144. Miller LG. Herbal medicinals: Selected clinical considerations focusing on known or potential drug – herb interactions. Arch Intern Med 1998; 158: 2200-11. 145. Fugh-Berman A. Herb-drug interactions. Lancet 2000; 355: 134-8.
