© Borgis - Postępy Fitoterapii 3/2008, s. 176-184
*Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia
Działanie miodu na serce i układ krążenia
The activity of honey on heart and circulatory system
Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu
Dyrektor Instytutu: dr hab. n. med. Przemysław M. Mrozikiewicz
Summary
To the most important medicinal properties of bee honey belongs his beneficial influence on the heart and circulatory system. In this work was discussed the activity mechanism of bee honey on the heart and blood circulatory also his therapeutic application by myocardial insufficiency, atherosclerosis, heart ischaemia, hypertension also by more rarely occurring diseases like cardiac neurosis and cardiac asthma. In the case of above mentioned diseases bee honey was applicated in dose 60-120 g daily during 1-2 months. The bee honey therapy caused the significant improvement of health condition by the people suffering with above mentioned diseases of heart and blood circulatory in 70% of cases.
Do najczęściej wymienianych właściwości biologicznych miodu należy jego działanie na serce i krążenie. Dlatego istotne jest omówienie mechanizmu działania tego produktu na wymienione organy.
Z piśmiennictwa wynika, że miód stosowany jest chętnie w niewydolności serca, miażdżycy tętnic, chorobie niedokrwiennej serca, nadciśnieniu tętniczym i innych schorzeniach sercowo-naczyniowych.
Mechanizm działania miodu na serce i krążenie
Badania nad działaniem miodu na serce sięgają lat 40-tych i 50-tych ubiegłego wieku. W Austrii i Niemczech prowadzono wówczas badania na zwierzętach, które dowiodły, że miód pszczeli, niezależnie od jego pochodzenia, powodował u żab, kotów i psów wzmożenie skurczów mięśnia sercowego i znacznie lepsze dokrwienie naczyń wieńcowych niż w przypadku glukozy, fruktozy i cukru inwertowanego (mieszaniny równych części glukozy i fruktozy). Poza tym miód poszerzał naczynia wieńcowe, działał silniej i skuteczniej w przypadku serca wyczerpanego zmęczeniem i zatrutego substancjami toksycznymi. Jednocześnie zauważono obniżenie ciśnienia tętniczego krwi i lepszą miarowość pracy u badanych zwierząt doświadczalnych (1).
W innych doświadczeniach, na izolowanym sercu żaby stwierdzono, że miód pszczeli naniesiony bezpośrednio na zatokę wieńcową, początkowo zwalniał czynność serca (ujemne działanie chronotropowe), a następnie wzmagał skurcz mięśnia sercowego i rozszerzał naczynia wieńcowe. Podobne, lecz znacznie słabsze działanie, wykazywały glukoza, fruktoza i cukier inwertowany (1).
Na podstawie powyższych badań uznano, że miód pszczeli wykazuje działanie cholinergiczne, to znaczy działanie na układ przywspółczulny, podobne do działania neurohormonu acetylocholiny (1, 2). Działanie to znacznie zmniejszało się po ogrzaniu miodu, co sugerowało działanie na serce i układ krążenia acetylocholiny obecnej w miodzie, która po ogrzaniu ulega rozkładowi. Jednak nie wszyscy badacze podzielali ten punkt widzenia. Szczególnie w Niemczech powstał pogląd, że acetylocholina nie we wszystkich miodach występuje w ilościach, które uzasadniałyby ich silne działanie cholinergiczne (2). Ponadto w niektórych miodach związek ten nie występuje. Stąd przyjęto, że za cholinergiczne działanie miodu na serce i układ krążenia odpowiedzialny jest tzw. czynnik glikutylowy. Czynnik ten, o nieokreślonej naturze, miał zwiększać wykorzystanie glukozy i fruktozy przez serce (1).
Powyższy obraz działania miodu odnosi się do sytuacji, kiedy miód zostaje do organizmu wprowadzony dożylnie. Wówczas jego działanie można porównać do bezpośredniego wpływu glukozy na mięsień sercowy i naczynia wieńcowe, ponieważ cukier ten z prądem krwi trafia do serca i tutaj łatwo wchłania się do tkanek tego narządu. W mięśniu sercowym następuje jego synteza do postaci glikogenu (cukru złożonego z wielu cząsteczek glukozy) i szybki rozkład z uwolnieniem pojedynczych cząsteczek glukozy (3) (ryc. 1 i 2).
Ryc. 1. Cząsteczka glikogenu – powiększona struktura w miejscu rozgałęzienia.
Ryc. 2. Cząsteczka glukozy.
Inaczej sprawa przedstawia się w przypadku doustnego podania miodu. Po spożyciu miodu już w jamie ustnej następuje jego częściowe wchłanianie poprzez układ naczyń krwionośnych, szczególnie zlokalizowanych w okolicy języka, bezpośrednio do krwiobiegu (4). Tak wchłonięty miód działa na mięsień sercowy w sposób podany powyżej, stąd korzystne jest przyjmowanie go w naturalnej postaci i trzymanie przez jakiś czas w ustach. Roztwory miodu będą w tych warunkach wchłaniały się w znacznie mniejszym stopniu. Po połknięciu miód wędruje do żołądka i dwunastnicy, a następnie do jelita cienkiego, w którym, w jego górnej części, następuje wchłanianie cukrów do krwiobiegu i drogą żyły wrotnej przetransportowanie ich do wątroby. Należy dodać, że w jelicie ma miejsce wchłanianie do krwiobiegu tylko cukrów prostych (5). A zatem cukry złożone (disacharydy, trisacharydy i inne) muszą przedtem ulec enzymatycznemu rozkładowi w jelicie do cukrów prostych. W wątrobie glukoza i fruktoza zostają zmagazynowane w postaci glikogenu (4, 5).
Normalnie zawartość glukozy we krwi wynosi 0,1% (100 mg/100 ml). Jeśli krew dopływająca do wątroby zawiera stosunkowo dużo cukrów (po wchłonięciu węglowodanów w jelicie), wówczas ich nadmiar zostaje zdeponowany w wątrobie w postaci glikogenu, a krew wypływająca żyłami wątrobowymi będzie zawierała normalny poziom glukozy (6). Inaczej zachowuje się wątroba jeśli krew żyły wrotnej zawiera dużą ilość cukrów prostych, co może mieć miejsce w przypadku jednorazowego spożycia dużej dawki miodu. Wówczas zawartość glukozy we krwi opuszczającej wątrobę może być dość znaczna, przekraczając normalny poziom nawet kilkakrotnie (stan hiperglikemii) (6). To uzasadniałoby wpływ miodu wprowadzonego do organizmu drogą pokarmową na mięsień sercowy, naczynia wieńcowe i ciśnienie tętnicze krwi.
Krótkotrwały nadmiar glukozy we krwi po spożyciu miodu może tłumaczyć również jego działanie moczopędne. Glukoza w stężeniach hipertonicznych wywołuje odpęcznienie koloidów, hydremię i wzmożone wydzielanie moczu (6). Glukoza nie jest szkodliwa dla nerek, w związku z czym miód może być podawany w dużych ilościach (do 200 g dziennie). Hipertoniczne roztwory glukozy zmniejszają także obrzęki mózgowe (7).
Nie bez znaczenia wydaje się być także wysoka zawartość potasu w miodzie, który wpływa na prawidłowy rytm pracy serca i zmniejszenie napięcia mięśni. Według danych piśmiennictwa, zawartość potasu w miodzie pszczelim waha się w granicach 100-4700 mg/kg miodu (8). Z danych tych wynika, że najbardziej prawdopodobna zawartość potasu mieści się w granicach od 300-700 mg/kg miodu (8).
Działanie lecznicze miodu w niewydolności serca
Niewydolność serca jest schorzeniem polegającym na tym, że uszkodzone serce nie jest w stanie zapewnić właściwego zaopatrzenia organizmu w krew. Najczęściej przyczyną tego stanu rzeczy jest upośledzenie kurczliwości mięśnia sercowego. Uszkodzenie mięśnia sercowego może być spowodowane chorobą niedokrwienną, zapaleniem mięśnia sercowego, bakteryjnym zapaleniem wsierdzia, kardiomiopatiami (np. powiększeniem komór serca, zwiększeniem masy mięśniowej serca) i chorobami nowotworowymi (9). Na uszkodzenie mięśnia sercowego mogą także wpływać przyczyny pozasercowe, takie jak nadciśnienie tętnicze, wady wrodzone i nabyte dużych tętnic, niedrożność dużych żył, choroby płuc, niedokrwistość, choroby nerek i cukrzyca. Na tle niewydolności lewokomorowej serca może rozwijać się ponadto dychawica oskrzelowa i obrzęk płuc (9).
Na niewydolność serca może mieć także wpływ uszkodzenie pozamięśniowych struktur serca, jak wady serca, zapalenie osierdzia, zaburzenia rytmu serca i zaburzenia przewodzenia. Z kolei niewydolność serca może prowadzić do niewydolności krążenia (9).
Niewydolność serca stanowi problem epidemiologiczny i jest w chwili obecnej jedynym zespołem chorobowym w kardiologii, którego występowanie w skali światowej stale powiększa się. Z badań klinicznych wynika, że na niewydolność serca cierpi od 0,5 do 2% ludzi, z tym że u osób po 80 roku życia schorzenie to występuje co najmniej u 10% populacji (10).
Terapia niewydolności serca opiera się głównie na lekach rozszerzających naczynia, glikozydach nasercowych, lekach moczopędnych, ograniczeniu sodu w diecie i ograniczeniu aktywności fizycznej (11). Od dawna w medycynie ludowej stosuje się do tego celu również miód pszczeli.
Danych na temat szpitalnego stosowania miodu do leczenia niewydolności serca jest niewiele. Z badań bułgarskich wynika, że u 500 chorych cierpiących na niewydolność serca, którzy przez 1-2 miesiące otrzymywali 100-140 g miodu dziennie w dawkach podzielonych, stwierdzono polepszenie czynności serca i jego wydolności, wzmożenie wydalania nadmiaru wody z organizmu i uzupełnienie zawartości potasu (12). Do podobnych wniosków doszli lekarze rosyjscy (13), którzy podawali chorym z niewydolnością serca 70-100 g miodu dziennie przez 2 miesiące. U chorych stwierdzono po leczeniu miodem zwiększenie kurczliwości mięśnia sercowego, zwiększenie objętości skurczowej i rozkurczowej niewydolnego serca, lepsze opróżnianie się lewej komory serca z krwi oraz ustępowanie obrzęków, szczególnie kończyn dolnych.
Rosjanie (14) proponują do leczenia niewydolności serca mieszaninę miodu z mlekiem, twarogiem i owocami (po 1 łyżce każdego produktu), 2-3 razy dziennie. Dobre efekty uzyskiwano także dodając łyżkę miodu do szklanki odwaru z głogu. Napój taki pije się 3 razy dziennie.
Według Tichonowa i Muraszko (15) w niewydolności serca nie powinno się pić dużych ilości gorącej herbaty z miodem, ponieważ może to spowodować tachykardię (skrócenie czasu rozkurczu serca i obniżenie jego pojemności wyrzutowej). Bezpieczniejsze jest przyjmowanie 1-2 łyżeczek od herbaty miodu, 2-3 razy dziennie, z różnymi produktami spożywczymi.
Warte podkreślenia jest lepsze tolerowanie digoksyny (glikozydu nasercowego otrzymywanego z naparstnicy wełnistej – Digitalis lanata) przez organizm zwierząt i ludzi w obecności miodu. Badania naukowców egipskich (16) wskazują, że u szczurów toksyczność ostra (LD50) digoksyny, która wynosi po podaniu pozajelitowym 4,0 mg/kg, w efekcie tygodniowego podawania zwierzętom doustnie miodu w dawce 0,5 g dziennie, zmniejszyła się do wartości 4,5-4,7 mg/kg w zależności od odmiany podawanego miodu (16).
Miód znalazł również zastosowanie do leczenia niewydolności krążenia. Do najczęstszych objawów towarzyszących temu schorzeniu zalicza się obrzęki, zastój krwi w narządach wewnętrznych, gromadzenie się substancji toksycznych przemiany materii, płytki oddech, duszność i sinicę (m.in. dychawica oskrzelowa i obrzęk płuc). W wyniku przyjmowania miodu i jego odżywczego i wzmacniającego działania na mięsień sercowy, dochodzi do polepszenia krążenia krwi w organizmie, co przyczynia się do usuwania obrzęków oraz neutralizacji i usuwania toksycznych produktów metabolicznych przez wątrobę i nerki (17, 18).
Przy osłabieniu mięśnia sercowego poleca się rozpuszczenie łyżeczki miodu w szklance naparu z owocu głogu lub dzikiej róży i picie 3 razy dziennie przez 6 tygodni. Inny przepis mówi o zalaniu łyżki owoców głogu szklanką wrzątku i gotowaniu przez 5 min., a następnie o dodaniu do gorącego odwaru łyżeczki koszyczków rumianku i zaparzaniu pod przykryciem przez 10 min. Po przecedzeniu i ochłodzeniu do wyciągu z ziół dodaje się łyżkę miodu i pije 2 razy dziennie po szklance. W zapaleniu mięśnia sercowego stosuje się następującą mieszankę: w równych ilościach łączy się owoc dzikiej róży, owoc jarzębiny, kwiatostan głogu, kwiat tarniny, ziele serdecznika, ziele krwawnika, ziele nostrzyka, liść melisy i korzeń lubczyka. Po sporządzeniu naparu z łyżki powyższej mieszanki, do szklanki naparu dodaje się łyżeczkę miodu i pije rano na czczo oraz wieczorem przed ostatnim posiłkiem (19).
Miód w miażdżycy tętnic
Miażdżyca tętnic jest chorobą, w której dochodzi do odkładania się w błonie wewnętrznej naczyń związków lipidowych, głównie cholesterolu (w następstwie zaburzeń gospodarki tłuszczowej) i tkanki włóknistej (wskutek zaburzeń układu krzepnięcia krwi) oraz miejscowego rozrostu tkanki łącznej. W rezultacie dochodzi to stwardnienia tętnic. Do tętnic najczęściej dotkniętych chorobą należą tętnice wieńcowe serca, co prowadzi do powikłań w postaci zawałów serca oraz tętnice mózgowe, w wyniku czego dochodzi do udarów mózgu (1).
Badań odnośnie wpływu miodu na miażdżycę tętnic nie ma zbyt wiele. W ostatnich latach w Zjednoczonych Emiratach Arabskich przeprowadzono eksperymenty na owcach o masie ciała 25-30 kg, którym podawano miód drogą dożylną w ilości 50 g dziennie (podawano 500 ml 10% roztworu miodu w fizjologicznym roztworze NaCl co 10 dni przez 7 tygodni (20). Wykazano, że poziom cholesterolu w surowicy krwi owiec po 10 dniach podawania miodu obniżył się o 14%, a po 20 dniach o 25,9% (tab. 1). W ciągu następnych 30 dni średni poziom cholesterolu był o 17,3% niższy w porównaniu do poziomu określonego na początku doświadczenia. Jeszcze lepsze efekty otrzymano w przypadku triglicerydów. Po 10 dniach podawania miodu ich poziom w surowicy krwi owiec był o 38,2% niższy, a po 20 dniach o 53,2% niższy od poziomu na początku badań. Przez następne 30 dni doświadczenia niski poziom triglicerydów utrzymywał się. Ich stężenie w surowicy krwi owiec było niższe średnio o 43,2% (tab. 1). Jak z tego widać, miód podawany zwierzętom doświadczalnym drogą krwionośną wyraźnie obniżał poziom cholesterolu i triglicerydów w ich surowicy krwi, zabezpieczając je tym samym przed rozwojem miażdżycy tętnic (20).
Tabela 1. Wpływ podawania miodu drogą dożylną na poziom cholesterolu i triglicerydów w surowicy krwi owiec (wg 20).
| Czas pobierania próbek u owiec (dni) | Poziom wskaźników lipidowych w surowicy krwi |
| cholesterol (mg/dl) | triglicerydy (mg/dl) |
| 0 | 79,3 (0,0) | 34,8 (0,0) |
| 10 | 68,2 (14,0) | 21,5 (38,2) |
| 20 | 58,8 (25,9) | 16,3 (53,2) |
| 30 | 63,0 (20,5) | 18,5 (46,8) |
| 40 | 66,6 (16,0) | 20,2 (42,0) |
| 50 | 65,5 (17,4) | 20,7 (40,5) |
| W nawiasach podano procent obniżenia poziomu wskaźników w surowicy krwi owiec |
Wzmianki na temat korzystnego działania miodu w miażdżycy tętnic można znaleźć już w publikacjach bułgarskich i rosyjskich pochodzących z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego wieku (12, 14, 21). Miód podawany chorym z miażdżycą tętnic polepszał stan ich zdrowia poprzez rozszerzenie naczyń wieńcowych, obniżenie ciśnienia krwi, usprawnienie krążenia i obniżenie poziomu cholesterolu.
W miażdżycy tętnic zaleca się podawanie miodu chorym w dawkach 100-140 g dziennie przez 1-2 miesiące lub w dawkach 100-120 g dziennie, podzielonych na 6 porcji, przez 2-3 miesiące. Za najodpowiedniejszy do tych celów uznano miód nektarowy rozpuszczony w ciepłej wodzie (12). Według danych rosyjskich (14) w miażdżycy tętnic korzystne jest podawanie miodu w ilości 60-100 g dziennie do słodzenia napojów zamiast cukru. W ten sposób miód może być także przyjmowany jako środek zapobiegający miażdżycy tętnic. Bułgarzy polecają stosowanie zapobiegawcze miodu w ilości 100 g dziennie przez 6 miesięcy, łącznie z dietą lekkostrawną ograniczającą spożycie tłuszczów i sodu (21).
Z kolei Czepurnoj (22) w miażdżycy tętnic poleca przyjmowanie codziennie małych ilości miodu, rzędu 25-50 g w połączeniu z sokiem z cytryny lub grejpfruta w stosunku 1:1. Raz w tygodniu chorzy powinni przyjmować jednorazowo 1-5 dawek probiotyku (z Lactobacillus lub Bifidobacterium). Jednocześnie autor proponuje ograniczenie w codziennej diecie spożywania mięsa, ryb, jajek, mleka i produktów mlecznych, szczególnie twarogu, sera i śmietany, a także mącznych potraw złożonych z mąki pszennej i kaszy manny. W ich miejsce powinno się natomiast zjadać więcej kasz, ziemniaków, warzyw, owoców i produktów z nich otrzymywanych. Taka dieta z czasem przyniesie znaczną poprawę stanu zdrowia, i co najważniejsze, tętnice w znacznym stopniu oczyszczą się ze złogów miażdżycowych.
Według Pieresadina i wsp. (23) we wczesnych etapach rozwoju miażdżycy bardzo skuteczne jest stosowanie naparów lub odwarów z mieszanek ziołowych wzbogaconych miodem. Oto przykład jednej z nich. Należy sporządzić następującą mieszankę z równych części ziół: ziela poziomki pospolitej, liści pokrzywy zwyczajnej, liści melisy lekarskiej, korzenia mniszka pospolitego i rozdrobnionych owoców głogu dwuszyjkowego. Mieszankę w ilości 20 g zalewa się 1 l wrzącej wody, ogrzewa na wrzącej łaźni wodnej przez 3-5 min i pozostawia na 1 godz. pod przykryciem. Napar przyjmuje się na ciepło po pół szklanki trzy razy dziennie na pół godziny przed jedzeniem przez 4-6 tygodni. Każdorazowo napar przed wypiciem wzbogaca się łyżką stołową miodu. Okres leczenia wynosi 2-3 takie cykle rocznie. Autorzy podają także inne przykłady mieszanek ziołowych o działaniu przeciwmiażdżycowym.
Najnowsze badania, z udziałem zdrowych ochotników i ludzi chorych, z wysokim poziomem cholesterolu i lipidów we krwi, potwierdzają przypuszczenia o korzystnym działaniu miodu w miażdżycy tętnic.
Al-Waili (24) podawał 7 zdrowym ochotnikom w wieku 25-45 lat codziennie przez 15 dni 80 g miodu rozpuszczonego w 200 ml wody. Miód podawany był na czczo, a następnie ochotnicy mogli w ciągu dnia odżywiać się normalnie. Krew do badań analitycznych pobierano dwukrotnie na początku i na końcu doświadczenia. Badania wykazały, że po 15 dniach przyjmowania miodu doustnie poziom cholesterolu całkowitego obniżył się średnio o 21,0%, cholesterolu LDL o 18,7%, białka C-reaktywnego o 39,0%, natomiast poziom cholesterolu HDL wzrósł w tym czasie o 5,0%. Średni poziom triglicerydów podwyższył się w trakcie badań nieznacznie, a mianowicie o 1,4%.
W późniejszych badaniach Al-Waili (25) podawał miód chorym z podwyższonym poziomem cholesterolu całkowitego (powyżej 200 mg/dl), cholesterolu LDL (powyżej 130 mg/dl), triglicerydów (powyżej (200 mg/dl) i białka C-reaktywnego (powyżej 5 mg/dl). W doświadczeniu brało udział 11 pacjentów w wieku 35-60 lat, którzy na czczo otrzymywali napój złożony z 75 g miodu rozpuszczonego w 250 ml wody. W doświadczeniu trwającym 3 godz. wykazano (tab. 2), że poziom cholesterolu obniżył się w tym czasie nieznacznie (o 1,8%), natomiast poziom cholesterolu LDL i triglicerydów obniżył się w trakcie doświadczenia wyraźnie i był niższy odpowiednio o 6,6 i 18,8% w porównaniu do wartości wyjściowych.
Tabela 2. Wpływ jednorazowego podania miodu na poziom cholesterolu i triglicerydów w surowicy krwi chorych z podwyższonym poziomem tych wskaźników (wg 24).
| Wskaźniki biochemiczne | Poziom wskaźników |
| 0 godz. | 1 godz. | 2 godz. | 3 godz. |
| Cholesterol całkowity (mg/dl) | 224 (0,0) | 220 (1,8) | 217 (3,1) | 220 (1,8) |
| Cholesterol LDL (mg/dl) | 151 (0,0) | 147 (2,6) | 143 (5,3) | 141 (6,6) |
| Triglicerydy (mg/dl) | 213 (0,0) | 203 (4,7) | 182 (14,6) | 173 (18,8) |
| W nawiasach podano procent obniżenia wskaźników w porównaniu do wartości początkowych |
Jeszcze lepiej wpływ miodu na poziom cholesterolu i białka C-reaktywnego na chorych z podwyższonym poziomem tych wskaźników widoczny jest po podawaniu miodu przez dłuższy okres czasu, a mianowicie przez 2 tygodnie (tab. 3). Badania wykazały, że codzienne podawanie chorym po 75 g miodu rano, na czczo, obniżało u nich po 2 tygodniach poziom cholesterolu całkowitego o 8,0%, cholesterolu LDL o 10,9% i białka C-reaktywnego o 42,5% (tab. 3). Wskazuje to na wyraźne działanie przeciwmiażdżycowe miodu pszczelego.
Tabela 3. Wpływ długotrwałego podawania miodu (15 dni) na poziom cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i białka C-reaktywnego w surowicy krwi chorych z podwyższonym poziomem tych wskaźników (wg 24).
| Wskaźniki biochemiczne | Poziom wskaźników |
| przed doświadczeniem | po 16 dniach podawania miodu |
| Cholesterol całkowity (mg/dl) | 212 (0,0) | 195 (8,0) |
| Cholesterol LDL (mg/dl) | 138 (0,0) | 123 (10,9) |
| Białko C-reaktywne (mg/dl) | 10,6 (0,0) | 4,5 (42,5) |
| W nawiasach podano procent obniżenia wskaźników w porównaniu do wartości początkowych |
Interesujące dane publikują także Yaghoobi i wsp. (26). Podawali oni 55 pacjentom z nadwagą 70 g miodu przez miesiąc. Okazało się, że miód powodował u nich obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego o 3,3%, cholesterolu LDL o 4,3%, triglicerydów o 19,0% oraz białka C-reaktywnego o 3,3%. Poza tym autorzy ci wyraźnie podkreślają, że miód pszczeli podawany osobom z nadwagą i osobom otyłym, nie powoduje u nich wzrostu masy ciała i odkładania się tłuszczu w organizmie, jak to sugeruje wielu autorów różnych poradników i podręczników dietetycznych. W związku z powyższym można przyjąć, że miód zabezpiecza układ sercowo-naczyniowy przed ryzykiem powstania zmian miażdżycowych.
Według Frank (27) dzieje się tak dlatego, że znajdujące się w miodzie substancje przeciwutleniające (głównie flawonoidy), chronią nienasycone kwasy tłuszczowe przed ich zniszczeniem pod wpływem wolnych rodników tlenowych, jak i zabezpieczają przed nimi cholesterol, który nie ma wówczas możliwości odkładania się w ścianach naczyń krwionośnych.
W zarostowym zapaleniu tętnic kończyn dolnych Sinjakow (28) podaje przykłady leczenia, z użyciem ziół i produktów pszczelich, oparte na własnym doświadczeniu lekarskim. Opisuje między innymi sposób leczenia jednego z pacjentów (w wieku 43 lat), cierpiącego z powodu skurczów mięśni nóg, drętwienia palców oraz bolesnych, niegojących się ran zlokalizowanych na palcach i stopach. Autor zlecił choremu picie odwaru z następujących ziół: strąków perełkowca japońskiego (40 g), ziela łubinnika lancetowatego (20 g), ziela dziurawca zwyczajnego (20 g) i kwiatów nagietka (20 g). Dwie stołowe łyżki suchej, rozdrobnionej mieszanki ziołowej należało zalać 0,5 l wrzącej wody, gotować na słabym ogniu 7-10 min, zaparzać przez 0,5-1 godz. i po przesączeniu pić po pół szklanki ciepłego odwaru, wzbogaconego łyżką stołową miodu, trzy razy dziennie. Jednocześnie (w odstępie 15-20 min) pacjent przyjmował po jednej łyżeczce od herbaty obnóża pszczelego oraz stosował apifitobalsam do nacierania chorych miejsc, złożony z propolisu, wosku i nalewki z szaroty błotnej. Leczenie, trwające 6 miesięcy, z 10-dniowymi przerwami po każdym miesiącu terapii, zakończyło się pełnym wyzdrowieniem.
Stangaciu i Hartenstein (29) stosują do tego celu u swoich pacjentów miód kasztanowy, mniszkowy, ze spadzi jodłowej, eukaliptusowy, lawendowy lub melisowy w ilości 30 g dziennie. Miód przyjmuje się na czczo rano i przed ostatnim posiłkiem wieczorem, biorąc go bezpośrednio do ust (jest to praktycznie łyżka stołowa miodu), trzymając go pod językiem przez 2-3 min.
Pucek (19) podaje przepis na mieszaninę soków warzywnych (z marchwi, chrzanu i buraków, zmieszanych w równych ilościach) z miodem. Do 100 ml mieszaniny soków dodaje się 30 g miodu (2 łyżki stołowe) i pije się przed posiłkami 2-3 razy dziennie przez 2 miesiące.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Herold E. Heilwerte aus dem Bienenvolk. Ehrenwirth Verlag. München 1975; 72-83. 2. Zander E, Koch A. Der Honig. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart 1975; 166. 3. Gonciarz Z. Choroby wątroby. W: Choroby wewnętrzne (red. A. Wojtczak). Wyd Lek PZWL, Warszawa 1995; 341-7. 4. Traczyk WZ, Trzebski A. Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej. Wyd Lek PZWL, Warszawa 2004; 790-2. 5. Maśliński S, Ryżewski J. Patofizjologia. PZWL, Warszawa 1992; 261. 6. Murray RK, Granner DK, Mayes PA i wsp. Biochemia Harpera. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 1998; 243-57. 7. Danysz A, Gryglewski R. Farmakologia. PZWL, Warszawa 1977; 319. 8. Crane E. (red.): Honey. A comprehensive survey. Heinemann, London 1976; 173-4. 9. Kokot F. (red.): Choroby wewnętrzne. PZWL, Warszawa 1991; 125-127. 10. Brühl W, Brzozowski R. (red.) Vademecum lekarza ogólnego. PZWL, Warszawa 1990. 11. Korewicki J. Nowoczesne zasady farmakoterapii niewydolności mięśnia sercowego. W: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii klinicznej (red. W Kostowski i P Kubikowski). PZWL, Warszawa 1991; 922-31. 12. Slastenskij JW. Pczeły: mied i drugije produkty. Lenizdat, Petersburg 1987. 13. Sinjakow AF. Mied - szediewr prirody. Pczełowodstwo 1989; Nr 7:45-7. 14. Kriwczanskij IJ, Indriczany WN. Ljubitelskoie pczełowodstwo. Kartja Mołodowenjaske, Kisziniew 1987. 15. Tichonow OI, Muraszko AM. Zastosuwannja miedu w narodnij ta naukowij medicini. Materiali III Zizdu Apiterapiwtiw Ukraini. Wyd. NFaU, Charków 2006; 358-66. 16. Kandil A, El-Banby MA, Gamil WM. Protective properties of floral and nonfloral honeys against digoxin overdose toxicity. J Drug Res Egypt 1987; 17:247-52. 17. Iojrisz NP. Produkty pczełowodstwa i ich isledowanie. Rosselchozdat, Moskwa 1976. 18. Dobrovoda I. Včelie produkty a zdravie. Priroda, Bratislava 1986. 19. Pucek R. Leczenie miodem. Wyd. Baobab, Warszawa 2007. 20. Al-Waili N.S. Intravenous and intrapulmonary administration of honey solution to healthy sheep: effects on blood, renal and liver function tests, bone morrow function, lipid profile, and carbon tetrachloride-induced liver injury. J Med Food 2003; 6:231-47. 21. Popova D. Oszcze wednijż za mieda. Pčelarstvo (Sofia) 1986; Nr 10:29-31. 22. Czepurnoj IP. Mied i serdeczno-sosudnistyje zabolewania. Pczełowostwo 2000; Nr 3:54-6. 23. Pieresadin NA, Djaszczenko TW, Birjukowa JK. Wasze zdrowje - w waszych rukach. Pczełowodstwo 2002; Nr 4:61-2. 24. Al-Waili NS. Effect of honey on blood cholesterol, HDL, LDL, triglyceride and C-reactive protein. FASEB J 2003; 17(Supl.):A340. 25. Al-Waili NS. Natural honey lowers plasma glucose, C-reactive protein, homocysteine, and blood lipids in healthy, diabetic, and hyperlipidemic subjects: comparison with dextrose and sucrose. J Med Food 2004; 7:100-7. 26. Yaghoobi N, Al-Waili N, Ghayour-Mobarhan M i wsp. Natural honey and cardiovascular risk factors; effects on blood glucose, cholesterol, triacylglycerole, CRP, and body weight compared with sucrose. Sci World J 2008; 8:463-469. 27. Frank R. Miód. Odżywia, leczy, pielęgnuje. Wyd. RM, Warszawa 2008. 28. Sinjakow AF. Obliterirujuszczij endarteriit: api + fito. Pczełowodstwo 2003; Nr 4:46-7. 29. Stangaciu S, Hertenstein E. Leki z pszczelej apteki. Bauer - Weltibild Media, Warszawa 2007; 76-9. 30. Frenkiel MM. Dlja waszego zdorowja. Pczełowodstwo 1988; Nr 12:29. 31. Ljusow WA, Dudajew WA. Produkty pczełowodstwa i iszemiczeskaja bolezn serdca. Pczełowodstwo 1995; Nr 4:51-2. 32. Górkiewicz-Kot I. Prezentacja badań nad pozytywną rolą miodu w redukcji niekorzystnych objawów towarzyszących chorobom układu krążenia. Opracowanie wykonane w Klinice Chirurgii Serca, Naczyń i Transplantologii IK CMUJ w Krakowie dla firmy Huzar w Nowym Sączu, Kraków 2004. 33. Chodakowska J, Januszewicz W. Nadciśnienie tętnicze. W: Choroby wewnętrzne (red. A. Wojtczak). Wyd Lek PZWL, Warszawa 1995; 699-723. 34. Ali AFM, El-Banby MA, Mohamed AAW. The effect of pure honey on the hypertensive disorders in pregnancy. XXXIV Int Apicult Congr Apimondia. Lousanne 1995; 369. 35. Sołdatow JS. Produkty pczełowodstwa pri gipertonii. Pczełowodstwo 2001; Nr 8:54. 36. Ljusow WA, Zimin JW. Eksperimentalnoje obosnowanie i opyt leczebnogo primienienija produktow pczełowodstwa pri serdeczno-sosudistych zabolewanijach. Kardiologija 1983; 23:105-10. 37. Szemietkow MF, Szapiro DK, Danusewicz JK. Produkty pczełowodstwa i zdorowie czełowieka. Uradżaj, Minsk 1987. 38. Czernigow WD. Mied. Uradżaj, Minsk 1979. 39. Rjachowskij WJ. Mied, wosk i propolis. Kajnar. Ałma-Ata 1983. 40. Tichonow OI, Muraszko AM. Zastosuwannija miedu w narodnij ta naukowij medicini. Materiali III Zizdu Apiterapewtiw Ukraini. wyd. NFaU, Charkiw 2006; 358-66. 41. Milczarek-Szałkowska H. Nagietek lekarski z miodem. Pszczel Pol 1999; Nr 2:27. 42. Al-Waili N. Intrapulmonary administration of natural honey solution, hyperosmolar dextrose or hypoosmolar distill water to normal individuals and to patients with type-2 diabetes mellitus hypertension: their effects on blood pressure and peaked expiratory flow rate. Eur J Med Res 2003; 8:295-303. 43. Jośko F. Produkty pszczele i ich zastosowanie w lecznictwie. Wyd Pol Zw Pszczel, Kamianna 1985. 44. Mladenov S. Woprosy miedoterapii. W: Produkty pczełowodstwa - piszcza, zdorowje, krasota (red. V Harnaj). Izd Apimondii Bucharest 1988; 133-5. 45. Milczarek-Szałkowska H. Wzmacniające i lecznicze właściwości miodku i nalewki winno-miodowej z pączków sosny. Pszczel Pol 1999; Nr 3:29. 46. Milczarek-Szałkowska H. Aronia czarnoowocowa z miodem. Pszczel Pol 1999; Nr 6:29.
