© Borgis - Postępy Fitoterapii 4/2008, s. 197-205
*Przemysław Dudko
Monitorowana terapia zapaleń gruczołu mlekowego ( mastitis) u krów w okresie laktacji i inwolucji prowadzona za pomocą antybiotyków i propolisu
MONITORED THERAPY OF MASTITIS BY COWS IN THE PERIOD OF LACTATION AND INVOLUTION CARRIED OUT WITH ANTIBIOTICS AND PROPOLIS
Katedra Weterynarii Rolniczej Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Jędrzej Jaśkowski
Summary
This work includes the results of 20-years observation on efficacy of healing of mastitis in period of lactation and involution carried out with antibiotics and self-prepared propolis gel. The studies showed that the propolis therapy is more effective as well in clinical forms of mastitis in the period of lactation as in the time of involution by cows than the at present used antibiotics therapy. It was proposed the new method of mastitis therapy consisting on introduction of propolis gel into all lobes of mammary gland and then on the base of microbiological tests of secretion the application of guided antibiotic only into infected parts of mammary gland.
Wprowadzenie
Metody terapii dzieli się na przyczynowe i objawowe. Wdrożenie antybiotyków około 1940 roku do praktyki, a wcześniej sulfonamidów (1), wydawały się przełomowe też w leczeniu klinicznych form mastitis (2). Coraz nowszym i szerszym zastosowaniom tych leków sprzyjała spektakularna poprawa po ich aplikacji. Szeroko, a w pewnych okresach masowo, używano je nie tylko w terapii klinicznych form mastitis, ale i podklinicznych infekcji wymion. Integralnym elementem każdego programu zwalczania mastitis przez prawie ćwierć wieku była antybiotykoterapia wymion będących w okresie inwolucji (3). Jednak o ile wcześniejsze dane potwierdzały ich skuteczność w 75% przypadków (nawet tych wywołanych przez Staphylococcus aureus), to po 20 latach stosowania, wskaźnik wyleczeń netto podobny był jak w nieleczonej grupie kontrolnej (4, 5). Niewykluczone, iż powszechna i niekontrolowana ich aplikacja, nasiliła problem działań ubocznych. Pomimo wielu zalet tych leków, towarzyszący im optymizm wyraźnie obniżał się, gdy coraz więcej zakażeń okazało się na nie niewrażliwych. Aplikacja tych leków do wymienia skuteczniejsza była w likwidowaniu infekcji bakteriami Gram-dodatnimi niż Gram-ujemnymi. Ich efektywność dotyczyła w zasadzie tylko przypadków wywołanych przez Streptococcus agalactiae, gorzej przedstawiała się w zakażeniach spowodowanych przez S. aureus. Należy jednak przyjąć, że przedłużenie kuracji lub skojarzenie jej z antybiotykiem ogólnie może poprawić tę sytuację.
Propolis jest substancją żywiczno-woskową przetwarzaną przez pszczoły, używaną przez nie do uszczelniania ula oraz przytwierdzania ramek. Poza tym propolis odznacza się działaniem przeciwdrobnoustrojowym, co zapewnia higienizację ula. Badania nad jego składem chemicznym rozpoczęli Villanueva i wsp. (6, 7) z Instytutu Pasteur´a. Okazało się, że jest to produkt złożony (ponad 150 składników) i zależny od botanicznego składu zbieranego materiału roślinnego. Jednak badania próbek z różnych części świata wykazały, iż niezależnie od składu chemicznego, wykazują one porównywalną aktywność mikrobiologiczną (8). Wymaga to jednak standaryzacji chemicznej surowca pasiecznego.
Propolis wykazuje wysoką aktywność wobec wielu wirusów, bakterii, grzybów i pierwotniaków, a zwłaszcza wobec gronkowców, paciorkowców, maczugowców oraz zjadliwych prątków gruźlicy. Natomiast słabo wrażliwe na wyciągi z propolisu okazały się atenuowane prątki, nieprzetrwalnikujące bakterie beztlenowe i pałeczki Gram-ujemne. Jednak w przeciwieństwie do antybiotyków (immunosupresyjny wpływ na organizm) wyciągi z propolisu pobudzają regenerację tkanek oraz komórkowe i humoralne procesy immunologiczne.
Za aktywność propolisu wobec drobnoustrojów odpowiadają głównie flawonoidy i kwasy fenolowe o potwierdzonym działaniu bakteriostatycznym i bakteriobójczym. Poznano skład chemiczny propolisu i stwierdzono, że jego aktywność wobec drobnoustrojów wynika głównie z synergizmu pomiędzy wymienionymi związkami chemicznymi.
Badania weterynaryjne nad propolisem skupiły się głównie nad jego zastosowaniem w terapii mastitis i metritis u krów oraz otitis externa u psów. Trudno jednak porównać ich wyniki, ponieważ w dawniejszych pracach oceniano wyłącznie efekt kliniczny (ustąpienie organoleptycznych zmian mleka), natomiast terminy badań kontrolnych zastosowane w nowszych badaniach (ustępowanie zmian w mleku między 8 a 11 dojem i ujemny posiew bakteriologiczny po 23 dojach, czyli 12 dniach) wydają się za krótkie, ze względu na to, że nie ujawniają one zakażeń wtórnych po antybiotykoterapii.
Celem pracy było uporządkowanie danych z dwudziestoletnich obserwacji nad oceną skuteczności terapii mastitis w okresie laktacji i inwolucji, przeprowadzonych za pomocą własnego leku propolisowego, w porównaniu z leczeniem tej choroby w tych samych warunkach przy użyciu antybiotyków.
Materiał i metody
Opis doświadczenia
Do I etapu obserwacji wybrano krowy z 3 stad, przy czym tylko w 1 stadzie realizowano profilaktyczne metody zaradcze programu zwalczania mastitis. Wymiona tych zwierząt badano raz w miesiącu, a wykryte przypadki mastitis leczono w okresie laktacji lub inwolucji. Efektywność terapii klinicznych form mastitis oceniano na 75 krowach w okresie laktacji i 324 w okresie inwolucji, które leczono ze względu na stwierdzenie, na 2 tygodnie przed inwolucją zmian organoleptycznych w ich mleku (niezależnie od wyniku posiewu) lub w mleku wykryto obecność drobnoustrojów. W każdym stadzie dobrano zbliżoną liczbę podobnych przypadków klinicznych form mastitis, które poddawano celowanej (na podstawie antybiogramów) antybiotykoterapii (grupa kontrolna), względnie kuracji z użyciem emulsji wodnej etanolowego ekstraktu z propolisu (grupa doświadczalna). Krowom w okresie inwolucji podawano leki po ostatnim wydojeniu jedynie do zakażonych płatów (wariant minimum), dobierając antybiotyki jak w okresie laktacji (grupa kontrolna) lub żel dowymieniowy z propolisem (grupa doświadczalna) sporządzony w Jeleniogórskich Zakładach Farmaceutycznych „Polfa”. Zgodnie z tymi kryteriami, w II etapie powtórzono na krowach monitorowaną terapię klinicznych form mastitis, w okresie laktacji. Leczenie 49 krów polegało na trzykrotnych wlewach dowymieniowych (po 4 doju wieczornym) emulsji wodnej etanolowego ekstraktu z propolisu (grupa doświadczalna), natomiast 23 podobne przypadki poddano równocześnie celowanej antybiotykoterapii gotowymi środkami dowymieniowymi (grupa kontrolna). Różnica między I a II etapem polegała na tym, że w latach 1970-1986 podstawą cytologicznej oceny mleka był TOK, z którego wyników wyliczano IDR. Natomiast w latach (1999-2004) wykonywano elektroniczne pomiary LKS (aparat Fossomatic firmy Foss-Electric).
Badanie zdrowotności wymion
W badaniach uwzględniano wywiad, ocenę morfologiczną, zmiany organoleptyczne mleka na płytce Schalm´a, TOK (Mastirapidem) oraz ocenę kliniczną, a także pobierano próbki mleka do testów laboratoryjnych. U zdrowych krów badano mleko wymieniowe, a u zwierząt z klinicznymi formami mastitis próbki płatowe. Próbki pobierano bezpośrednio po udoju, odkażając uprzednio kopuły strzyków za pomocą 70% etanolu. Najpierw odkażano strzyki płatów bardziej odległych od badającego, a czynność kończono na strzykach bliżej położonych. W tym czasie jałowe probówki trzymano poziomo lub pod kątem 45° i w momencie pobierania mleka otwierano je. Kliniczną ocenę wymion prowadzono metodą Udall´a, zapisując wyniki symbolami Kantony-Schulz´a. Badania bakteriologiczne i mykologiczne mleka prowadzono testami opisanymi w biuletynie FIL-IDF (9) i Laboratory Handbook NMC (10), a także instrukcjach Ministerstwa Rolnictwa i Instytutu Weterynarii, trzykrotnie powtarzając je w odstępie 12 godzin (11). W II etapie korzystano z gotowych testów API do identyfikacji drobnoustrojów (API 20 STREP, API STAPH, API 20 E, API 20 C i API 20 C AUX).
Kryteria oceny zakażenia
Pobrane klasyczną metodą próbki poddawano w ciągu 3-5 godzin obróbce laboratoryjnej. Wymiona krów uważano za zakażone, gdy z 2 kolejnych badań izolowano te same drobnoustroje, a za wyleczone, gdy w 2 kolejnych testach nie stwierdzono ich obecności (11). Diagnozę różnych form mastitis oparto na zasadach opisanych przez Neave (12), uzupełniając je danymi zawartymi w Laboratory Handbok on Bovine Mastitis (11). Przy odróżnianiu kolonizacji przewodu strzykowego od zakażenia wymion, stosowano kryteria opisane przez Giesecke i van den Heever (13). Określano też następujące wskaźniki dynamiki zakażeń wymion: indeks Drury-Reeda (IDR) (14), indeks wymieniowy (UI – udder index) (11), poziomy zakażenia (LI – the level of infections), osobno wyliczając je dla krów (LIw – percentage of infected cows) lub ich płatów (Lip – level of quarters infected). Określano też tempo przyrastania (NIR – rate at which nev infections occur), przetrwania (PIR – persistence of infections rate) i eliminowania (IER – the infection-elimination rate) zakażeń oraz oczyszczania się płatów (QCR – quarter clearing rate) i czas trwania ich zakażenia (DI – the mean duratin of infections).
Analiza matematyczna wyników
Porządkując dane statystyczne korzystano z testu Gauss´a i hipotezy o różnicy frakcji (odsetek), weryfikując je na poziomie p<0,005 (15). Porównując względne (frakcje) wartości, analizowano ułamki (n=udział we frakcji/wielkość frakcji), na następujących poziomach istotności (p<0,01, p<0,02, p<0,05, p<0,001 i p<0,0001), weryfikując różnice statystyczne (16, 17). Najpierw stosowano analizę wariancji, obliczając wartość F° i weryfikując ją testem F Fischera. Gdy średnie arytmetyczne różniły się znamiennie (F°>F), weryfikowano je testem t-Studenta (17). Zależność między zmiennymi jakościowymi oceniano testem niezależności c2 (18).
Omówienie wyników
Wstępne efekty leczenia mastitis u krów za pomocą celowanej antybiotykoterapii i przy użyciu własnego preparatu propolisowego oceniano na podstawie obrazu cytologicznego i mikrobiologicznego wymion u krów. Z przeprowadzonych badań wynika, że stan cytologiczny wymion u krów leczonych antybiotykami zarówno w stanie laktacji, jak i inwolucji był wyraźnie gorszy niż po leczeniu propolisem (tab. 1). Świadczy o tym większa liczba całkowitego wyleczenia wymion oraz mniejsza liczba postaci klinicznej wymion po leczeniu propolisem w porównaniu do antybiotykoterapii. Wskazują na to także badania mikrobiologiczne (tab. 2). Brak drobnoustrojów w wymionach po leczeniu propolisem stwierdzono u znacznie większej liczby krów niż po leczeniu antybiotykami. Poza tym brak poprawy po leczeniu wymion był wyraźnie niższy po leczeniu propolisem niż po leczeniu antybiotykami.
Tabela 1. Obraz cytologiczny leczenia mastitis za pomocą antybiotyków i propolisu w okresie laktacji i inwolucji wymion u krów1.
Stan wymienia po zakończeniu leczenia | Efektywność leczenia |
| laktacja | inwolucja |
| antybiotyki | propolis | antybiotyki | propolis |
Całkowite wyleczenie
Zakażenie utajone
Postać podkliniczna
Postać kliniczna | 1
9
19
5 | 5
15
17
4 | 6
19
9
4 | 11
25
5
0 |
| Łącznie | 34 | 41 | 38 | 41 |
| 1Zakażenia paciorkowcowe, gronkowcowe, innymi bakteriami oraz zakażenia mieszane. |
Tabela 2. Obraz mikrobiologiczny leczenia mastitis za pomocą antybiotyków i propolisu w okresie laktacji i inwolucji wymion u krów1.
| Stan wymienia po zakończeniu leczenia | Efektywność leczenia |
| laktacja | inwolucja |
| antybiotyki | propolis | antybiotyki | propolis |
Brak drobnoustrojów
Zmniejszenie liczby bakterii chorobotwórczych
Eliminacja jednego drobnoustroju chorobotwórczego
Wtórne zakażenie grzybami
Zakażenie grzybami po wyeliminowaniu jednego drobnoustroju chorobotwórczego
Zakażenie bez zmian | 2
2
1
8
3
4 | 6
0
0
11
0
4 | 6
1
0
24
1
5 | 13
1
0
24
0
0 |
| Łącznie | 20 | 21 | 29 | 38 |
| 1Zakażenia paciorkowcowe, gronkowcowe, innymi bakteriami oraz zakażenia mieszane. |
Badania cytologiczne
W dalszych badaniach stwierdzono, że w mleku pobieranym z poddawanych leczeniu płatów systematycznie spadała zawartość LKS, co można uznać za wskaźnik ustępowania w nich reakcji zapalnej. Odnosiło się to do I i II etapu badań oraz dotyczyło zarówno płatów będących w laktacji (tab. 3), jak i w inwolucji (tab. 4), ponieważ wartości IDR rejestrowane w badaniach kontrolnych (4 tygodnie po leczeniu w laktacji lub w 6 tygodni po wycieleniu) były nie tylko znamiennie niższe od wyjściowych, ale i wyraźnie lepsze w drugim badaniu. Jeszcze wyraźniej widać to na rycinie 1 ilustrującej wyniki II etapu badań. Dane przedstawione na rycinie 1 świadczą, że najlepszy efekt leczniczy występował po 6 tygodniach leczenia i dotyczył on zarówno terapii antybiotykami, jak i propolisem. Nawet liczba komórek somatycznych w próbkach mleka po 4 tygodniach leczenia szybciej powróciła do normy po propolisie, niż po 6 tygodniach u zwierząt poddanych antybiotykoterapii. Co więcej, wartość LKS powróciła do normy w mleku pobieranym od wszystkich krów leczonych propolisem, natomiast w niektórych próbkach mleka pobranego od krów poddanych antybiotykoterapii miała podwyższoną wartość jeszcze w ostatnim badaniu kontrolnym (po 10 tygodniach).
Ryc. 1. Liczba komórek somatycznych (LKS) w próbkach mleka pobieranych od krów, leczonych antybiotykami i propolisem w okresie laktacji.
Tabela 3. Ocena cytologiczna leczenia klinicznych postaci mastitis w okresie laktacji za pomocą antybiotyków i propolisu.
| Wyniki badania wymion i płatów | Krowy leczone w laktacji |
| antybiotykami (34 krowy) | propolisem (41 krów) |
| przed leczeniem | po 2 tyg. leczenia | po 4 tyg. leczenia | przed leczeniem | po 2 tyg. leczenia | po 4 tyg. leczenia |
| Zmiany organoleptyczne wydzieliny z wymion | 34 | 17 | 4 | 41 | 8 | 4 |
| Zmiany kliniczne wymion | 29 | 16 | 8 | 30 | 10 | 7 |
| Poziom zakażenia wymion (LI) (%) | 100,0 | 76,5*** | 94,1 | 100,0 | 58,6*** | 85,4*** |
| Indeks Drury-Reeda wymion (IDR) | 10,3 | 8,0* | 6,2** | 9,1 | 6,1** | 3, 6*** |
| Indeks zakażenia wymion (UI) | 1,5 | 1,0** | 1,4 | 1,5 | 0,9*** | 1,2* |
| Poziom zakażenia płatów (LI) (%) | 80,9 | 54,8*** | 71,2 | 70,1 | 32,9*** | 42,1*** |
| Szybkość oczyszczania płatów (QCR) | 0,02 | 0,84*** | 0,10 | 0,03 | 0,32** | 0,06 |
| *p ≤ 0,001; **p ≤ 0,005; *** ≤ 0,0001. |
Tabela 4. Ocena cytologiczna leczenia klinicznych postaci mastitis w okresie inwolucji za pomocą antybiotyków i propolisu.
| Wyniki badania wymion i płatów | Krowy leczone w okresie inwolucji |
| antybiotykami (160 krów) | propolisem (164 krowy) |
| pod koniec laktacji | 2 tyg. po porodzie | 6 tyg. po porodzie | pod koniec laktacji | 2 tyg. po porodzie | 6 tyg. po porodzie |
| Zmiany organoleptyczne wydzieliny z wymion (%) | 12,5 | 7,5 | 12,5 | 14,6 | 0*** | 0*** |
| Zmiany kliniczne wymion (%) | 12,5 | 7,5 | 12,5 | 19,5 | 7,3** | 17,7 |
| Poziom zakażenia wymion (LI) (%) | 100,0 | 95,0 | 85,0*** | 100,0 | 22,0*** | 73,2*** |
| Indeks Drury-Reeda wymion (IDR) | 4,5 | 1,8*** | 3,1* | 4,5 | 1,7*** | 0,8*** |
| Indeks zakażenia wymion (UI) | 0,9 | 1,0 | 1,0 | 1,0 | 0,4*** | 0,8*** |
| Poziom zakażenia płatów (LI) (%) | 35,0 | 37,5 | 36,3 | 43,9 | 5,5*** | 23,8*** |
| Szybkość oczyszczania płatów (QCR) | 1,14 | 1,07 | 1,10 | 0,73 | 5,83*** | 1,61*** |
| *p ≤ 0,001; **p ≤ 0,005; *** ≤ 0,0001. |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Kędzia W. Antybiotyki w praktyce lekarskiej. Wydawnictwo Medix Plus. Poznań 1994. 2. Haman J. Möglichkeiten und Grenzen des Einsatzes von Arzneimitteln zur Mastitis bekampfung. Die Milch Praxis 1988; 2:90-4. 3. Ziv G. Treatment of mastitis. Proc. 3rd Inter. Mastitis Seminar, Tel-Aviv, 1995; 5:3-12. 4. Nickerson SC. Clinical mastitis to treat or not to treat. Proceedings for International Symposium on Mastitis. Canada pp. 1988; 186-206. 5. Nickerson SC. Clinical mastitis to treat or not to treat. Journal of Dairy Science 2000; 62:168-76. 6. Villanueva VR, et al. Sur l´isolement et l´identification de la 3,5,7-trioxy flavons (galangina) a partir de la propolis. Ann Inst Pasteur 1964; 106:292-302. 7. Villanueva VR, et al. Les flavonoides de la propolis isolement d´une noveille substance bacteriostatique: la pinocembrine (dihydroxy-5,7 flavone). Ann Inst Pasteur 1970; 118:84-7. 8. Tichonov AL, Jarnych TG. Czarnych WP. Teoria i praktyka wytwarzania leczniczych preparatów propolisowych. Wyd Apipol Farma 2007. 9. FIL-IDF.: Laboratory methods for use in mastitis work. Doc nr 132/1981. 10. Hogan JS, et al. Laboratory Handbok on Bovine Mastitis. National Mastitis Council INC 1999. 11. Rainard P, Poutrel B. Effect of enhancing intra-mammary infections by minor pathogens a new infections by major pathogens in cattle. Am J Vet Res 1988; 49,3:327-31. 12. Neave FK. Diagnosis of mastitis by bacteriological method alone. Annu Bull Int Dairy Fed 1975; 85:19-36. 13. Giesecke WH, Van Den Heever LW. The diagnosis of bovine mastitis with particular reference to subclinical mastitis: a critical review of relevant literature. Onderstepoort J V Res 1974; 41:169-212. 14. Drury AR, Reed SW. A herd irritation index using the California Mastitis Test. Vet Med Small Anim Clin 1961; 50, 147:16-20. 15. Fisz M. Rachunek prawdopodobieństwa i statystyka matematyczna. Warszawa PWN 1969. 16. Floegel E. Statistic in basic. Singapore – Los Angeles. Hofacker Holzkirchen 1984. 17. Szwabe E. Opracowanie programów komputerowych i obliczenia matematyczno-statystyczne. Sharp PC-1350 Gdańsk-Gdynia. 1987. 18. Zieliński R. Tablice statystyczne. PWN Warszawa 1976. 19. Rainard P, Poutrel B. Dynamics of nonclinical bovine intramammary infections with major and minor pathogens. The American Journal of the Veterinary Research 1982; 43, 12:2143-46. 20. Rainard P, Poutrel B. Effect of enhancing intramammary infections by minor pathogens an new infection by major pathogens in cattle. Am J Vet Res 1988; 49, 327-30.
