© Borgis - Postępy Fitoterapii 4/2009, s. 245-247
*Anna Grys
Dzika Róża ( Rosa canina L.) – chemizm i zastosowanie w lecznictwie
DOG ROSE (ROSA CANINA) – CHEMICAL CONTENT AND MEDICAL APPLICATION
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
Dyrektor Instytutu: prof. dr hab. Grzegorz Spychalski
Summary
Wild rose (briar) is a plant, that generally grows in Europe, Asia and Africa. This plant is known for many millenniums, not only because of its esthetical qualities, but also because of its healing properties and body nourishments. Herbal material is fructus of wild rose. The product of wild rose is very rich in vitamin C, carotenes, organic acids, tannins, mineral salts and other compounds. Because of the rich chemical compositions of this raw material, wild rose products are being used in the treatment of different diseases and sicknesses. Generally, known treatment properties are that of the followings; gastroenteritis, laryngitis, conjunctivitis and infectious diseases. Moreover, rose products are valuable in households, and in food processing. As a healing plant, it is ever needed, which is seen in latest informations (bulletins) on the potential treatment properties of this plant.
Wprowadzenie
Róże swym pięknem, zapachem i walorami użytkowymi intrygowały ludzkość od niepamiętnych czasów. Szczególnym uznaniem cieszyły się w Grecji i Rzymie. Grecy kąpali się w wodzie różanej, z owoców sporządzali wino i potrawy (1).
Róże są jednym z najważniejszych krzewów uprawianych we florystyce przemysłowej. Są hodowane na kwiaty cięte, sadzone w przydomowych ogrodach, parkanach (2, 3). Rodzina różowatych obejmuje bardzo liczne gatunki krzewów ozdobnych dziko rosnących i hodowanych do celów dekoracyjnych i leczniczych.
Odmiany ogrodowe wymagają gleby gliniastej, niezbyt suchej i niezbyt wilgotnej, bogatej w wapń. Glebę do hodowli zaleca nawozić się torfem. Różę można rozmnażać w różnoraki sposób: przez mikrorozmnażanie, prowadząc kultury tkankowe, a także z nasion i sadzonek (4). Rozmieszczenie geograficzne tejże rośliny jest bardzo różne (5). Róża dzika występuje w naturalnych siedliskach prawie całej Europy, Azji Mniejszej i Północnej Afryki. W Polsce często spotykana jest w zaroślach, na obrzeżach lasów, zrębach leśnych, miedzach, przy drogach (6, 7).
Charakterystyka owoców dzikiej róży
Róża dzika ( Rosa canina L.) jest krzewem ciernistym o wysokości do 3 m. Pędy główne są łukowato wygięte, a na nich umieszczone grube kolce i liście (6). Pojedyncze listki mają kształt jajowatoeliptyczny o długość od 2 do 4 cm, są nagie lub lekko owłosione pod spodem. Obrzeża zaś są pojedynczo lub podwójnie ząbkowane. Kwiaty dzikiej róży rosną pojedynczo lub zebrane są po kilka. Gdy kwiaty przekwitają odginają się w dół i odpadają przed przebarwieniem owoców. Roślina kwitnie w czerwcu (7). Owoce mają kształt wrzecionowaty lub kulistojajowaty i osiągają około 3 cm długości i 1,5 cm średnicy. Są barwy pomarańczowej lub pomarańczowoczerwonej z resztkami kielicha na szczycie. Owocostany są twarde, błyszczące i przeważnie pomarszczone (8).
Surowcem farmakopealnym mogą być owocostany ( Fructus Cynosbati) różnych gatunków róży. Poza Rosa canina L. surowca mogą dostarczać także inne gatunki róż, np. Rosa cinnamomea L., Rosa gallica L., Rosa centifolia L. oraz ich mieszańce (7). Dojrzałe owoce zbierane są późną jesienią – od września do zimy – ze stanu naturalnego i suszone w temp. 50-60°C, a następnie 40-50°C. Niekiedy owoce poddaje się tak zwanemu drążeniu. W tym celu świeże szupinki róży przepoławia się podłużnie i usuwa znajdujące się wewnątrz drobne owoce (orzeszki) i włoski, otrzymując surowiec zwany Fructus Rosae sine semine (7).
Skład chemiczny, działanie i zastosowanie
Owoc róży jest surowcem witaminowym. Zawiera głównie witaminę C, czyli kwas L-askorbowy. Zawartość tego kwasu zależy od zbioru, sposobu suszenia, a także czasu przechowywania. Długotrwałe suszenie powoduje straty kwasu L-askorbowego (7). Ogólna zawartość witaminy C wynosi 0,3-1,7%, czasem dochodzi do 6%, a nawet 12% (3, 4, 6, 7, 8). Kwas L-askorbowy znajduje się głównie w miękiszu szupinki. Oprócz niego w owocach znajduje się kwas dehydroksyaskorbowy, który jest produktem utleniania kwasu L-askorbowego. W miarę przechowywania zawartość witaminy C szybko się zmniejsza, a zawartość kwasu dehydroksyaskorbowego ulega zwiększeniu (7).
W surowcu występują także inne witaminy, takie jak B1, B2, B3 (PP), A, E i K (7, 9, 10). Ze względu na obecność witaminy C oraz pozostałych witamin, działanie farmakologiczne polega głównie na ogólnym charakterze wzmacniającym (11). Witamina C odgrywa ważną rolę w procesie tworzenia kolagenu, wzmacnia system odpornościowy, chroniąc przed grypą i przeziębieniem, wzmacnia tętnice, obniża ryzyko zachorowania na nowotwory. Owoc dzikiej róży i jego przetwory są stosowane w celu uzupełniania niedoboru witamin. Wskazane jest stosowanie ich przy rekonwalescencji, stanach ogólnego osłabienia, zmęczenia, stresu. Zaleca się także spożywanie przetworów z owoców dzikiej róży kobietom w ciąży i w okresie karmienia piersią (12).
W ostatnich latach w piśmiennictwie pojawiły się doniesienia o działaniu antyoksydacyjnym preparatów zawierających w swym składzie ekstrakt z owoców róży. Owoce dzikiej róży są źródłem antyoksydantów nie tylko ze względu na obecność witaminy C, ale także ze względu na zawartość polifenoli (flawonoidów, proantocyjanidyn) (13, 14, 15). Polifenole jako antyoksydanty mogą działać na różne sposoby: poprzez wymiatanie wolnych rodników, bezpośrednio reagując z wolnymi rodnikami i poprzez hamowanie lub wzmacnianie działania enzymów (16). Należy zwrócić także uwagę na to, że flawonoidom przypisuje się działanie przeciwnowotworowe (17) oraz zapobiegawcze w przypadku chorób układu krążenia (18).
Aktywność przeciwnowotworowa naturalnych substancji roślinnych jest złożona i jeszcze niedostatecznie poznana. Substancje te mogą oddziaływać w dwojaki sposób: pozakomórkowo i wewnątrzkomórkowo. Pozakomórkowe działanie zachodzi głównie podczas przygotowania żywności i później po jej spożyciu, w przewodzie pokarmowym. Działanie wewnątrzkomórkowe zachodzi w komórkach różnych narządów organizmu. Wiele substancji, takich jak barwniki roślinne – działa przeciwutleniająco i wychwytuje wolne rodniki tworzące się podczas przygotowania posiłków oraz w trakcie procesów metabolicznych w organizmie. Wolne rodniki bardzo zwiększają ryzyko zachorowania na choroby nowotworowe i dlatego ich usuwanie odgrywa ważną rolę w profilaktyce nowotworowej. Witamina C obecna w dzikiej róży hamuje tworzenie się związków chemicznych odpowiedzialnych za procesy rakotwórcze, np. nitrozoaminy. Szerokie badania epidemiologiczne wykazały, że witamina C działa ochronnie w przypadku nowotworów żołądka. Do związków o własnościach antyoksydacyjnych zaliczyć należy także flawonole i fenolokwasy. Związki te wykazują własności przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne oraz przeciwwirusowe (19).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Nowak R. Badania fitochemiczne wybranych gatunków z rodzaju Rosa L. Analiza biologiczna aktywnych składników. Praca habilitacyjna. Akad Med Lublin 2006; 11. 2. Baj T. Dzika róża i jej znaczenie prozdrowotne. Herbarium 2009; 35/13. 3. Mikołajczyk K, Wierzbicki A. Zioła źródłem zdrowia. Ofic Wyd, Warszawa 1999; 272-4. 4. Strzelecka H, Kowalski J i wsp. Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. Wyd Nauk PWN, Warszawa 2000; 488-90. 5. Zieliński J. Atlas rozmieszczenia drzew i krzewów w Polsce. PWN, Warszawa-Poznań, 1981. 6. Rumińska A, Ożarowski A. Leksykon roślin leczniczych, PWRiL, Warszawa 1990; 433. 7. Kohlműnzer S. Farmakognozja. Wyd Lek PZWL, Warszawa 2000; 536-7. 8. Matławska I. Farmakognozja. Wyd Nauk AM, Poznań 2006; 72-5. 9. Burchacka I. Sekrety roślin Wyd ADAM, Warszawa 1992; 61. 10. Cmar I, Colakoglu. Potential heath benefis of rose hip products Acta Hort 2005; 690:253-7. 11. Błach-Olszewska Z, Długosz A, Kowal-Gierczak B i wsp. Fitoterapia i leki roślinne. Wyd Lek PZWL, Warszawa, 2007; 387-8. 12. Winter K, Rein E, Kharazmi A. The anti-inflammatory properties of rose-hip. Inflammopharmacol 1999; 7:63-8. 13. Trovato A, Monforte MT, Forestieri AM. In vitro anti-mycotic activity of some medicinal plants containing flavonoids. Boll Cim Farmac 2000; 139:225-7. 14. Hvattum E. Determination of phenolic compounds in rose hip ( Rosa canina) using liquid chromatography coupled to electrospray ionization tandem mass spectrometry and diode – array detection. Rapid Comm Mass Spectrom 2002; 16:655-62. 15. Böhm V, Fröhlich K, Bitsch R. Rosehip – a "new” source of lycopene? Moll Asp Med 2003; 24:385-9. 16. Constantino L, Rastelli G, Rossi T i wsp. Composition, superoxide radicals scavenging and antilipoperoxidant activity of some adible fruits. Fitoterapia 1994; 65:44-7. 17. Hertog MGL, Hollman PCH, Venema DP. Optimalization of a quantitative HPLC determination of potentially anticarcinogenic flavoniods in vegetables and fruits. J Agric Food Chem. 1992; 40:1591-8. 18. Budzianowski J, Korzeniowska K, Chmara E i wsp. Microvascular protective activity of flavonoid glucuronides fraction from Tulipa gesneriana. Phytother Res 1999; 13:166-8. 19. Lamer-Zarawska E. Zioła w geriatrii. Wyd Astrum, Wrocław 1997; 222-4. 20. Xu HX, Lee SF. Activity of plant flavonoids against antibiotic – resistant bacteria. Phyother Res 2001; 15:39-43. 21. Rein E, Kharazmi A, Winther K. A herbal remedy, Hyben Vital (stand. Powder of a subspecies of Rosa canina fruits), reduces pain and improves general wellbeing in patients with osteoarthritis – a double-blind, placebo controlled, randomized trial. Phytomedicine 2004; 11:383-91. 22. Warholm O, Skaar S, Hedman E. The effects of a standardized herbal remedy made from a subtype of Rosa canina in patients with osteoarthritis: a double-blind, randomized, placebo – controlled clinical trial. Curr Ther Res 2003; 64:21-31. 23. Nowak R. Chemical composition of hips essential oil of some Rosa L. species. Z Naturforch 2005; 60c:369-78. 24. Salch A. Chemical compositon of Rosa hybrida oil as a function of location and storage in Saudi Arabia. Am-Euras J Sust Agric 2009; 3:24-8. 25. Jabłońska-Trypuć A, Czerpak R. Surowce kosmetyczne i ich składniki. MedPharm Wrocław 2008; 11. 26. Szentmihályi K, Winkler P, Kalatos B i wsp. Rose hip ( Rosa canina L.) oil obtained from waste hip seeds by different extraction methods. Biores Techn 2002; 82:195-201. 27. Özcan M. Nutrient composition of Rose ( Rosa canina L.) seed and oils. J Medi Food, 2002; 5:137-40. 28. Nowak R. Fatty acid composition in fruits of wild rose species. Acta Soc Bot Pol 2005; 74:229-35. 29. Mizerski W i wsp. Tablice biologiczne. Wyd Adamantan, Warszawa 2004; 12-4.
