Konferencja odbywała się w dniach 22-24 września 2005 roku w południowej dzielnicy Aten – Glyfadzie, położonej nad Zatoką Sarońską Morza Śródziemnego i zgromadziła badaczy nie tylko z Europy, ale i ze Stanów Zjednoczonych. Konferencję poprzedził dwudniowy kurs metodyczny cytometrii przepływowej, a zakończyły „Warszaty cytometryczne”.

Przedstawiane referaty i prace były oparte przede wszystkim o metodykę analizy cytofluorometrycznej, która w ostatnich latach przechodziła dynamiczny i wielostronny rozwój.

Główna tematyka demonstrowanych referatów plenarnych, doniesień ustnych oraz sesji wybranych plakatów dotyczyła:

– oznaczania choroby resztkowej w białaczkach ostrych i przewlekłych

– oznaczania immunofenotypu komórek w zespołach mielodysplastycznych

– oznaczania komórek śródbłonka w krwi obwodowej, jako wskaźnika angiogenezy w rozwoju nowotworów oraz jako wskaźnika uszkodzeń naczyń krwionośnych w chorobach układu krążenia

– oznaczania populacji komórek o niskiej liczebności, np. subpopulacji limfocytów T zróżnicowanych funkcjonalnie, poprzez określenie ekspresji receptorów chemokin czy komórek dendrytycznych w krwi obwodowej

– oznaczania kinazy ZAP-70, jako czynnika rokowniczego w przewlekłej białaczce limfocytowej

– oznaczanie granulocytów zasadochłonnych w rozwoju alergii

– uściślania metod (tzw. protokołów) oznaczania komórek macierzystych/progenitorowych w transplantacji.

Oznaczanie choroby resztkowej (MRD- minimal residual disease) było omawiane w ostrej białaczce szpikowej (OBS), w ostrej białaczce limfoblastycznej (OBL) oraz w szpiczaku plazmocytowym (Multiple myeloma – MM).

W pracy pochodzącej z ośrodka w Amsterdamie stwierdzono, że oznaczanie choroby resztkowej w OBS powinno następować po wszystkich cyklach chemioterapii, a jako granicę krytyczną uznano obecność 0,1% komórek białaczkowych. Powyżej tej granicy zachodzi wysokie prawdopodobieństwo wznowy, a u części chorych wznowa pojawiała się bardzo szybko. Niestety, jeśli poziom MRD jest mniejszy niż wartość graniczna nie oznacza to wykluczenia wznowy, bowiem u 20% chorych wystąpiły jej objawy.

Identyfikacja komórek białaczki szpikowej w poszukiwaniu MRD metodą cytometrii przepływowej jest ułatwiona w przypadku występowania tzw. aberrantnych ekspresji molekuł powierzchniowych, która w prawidłowej mielopoezie nie występuje. Ostatnio opisano nową molekułę powierzchniową typu lektyny: C-type lectin like molecule-1 (CLL-1), która jest specyficzna dla komórek linii mieloidalnej w ostrej białaczce szpikowej i być może stanie się ona przydatnym elementem identyfikacji białaczkowych mieloblastów.

Pomocne może być także oznaczanie receptora CD184 dla chemokiny – SDF-1 (czynnika podścieliska), którego ekspresja na komórkach białaczkowych towarzyszy wysokiej liczebności mieloblastów, a zwłaszcza monoblastów w szpiku chorych na białaczkę mielomonocytową lub monoblastyczną, co było przedmiotem przedstawianej pracy z Instytutu Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie.

W poszukiwaniu choroby resztkowej w ostrej białaczce limfoblastycznej pre-B OBL badacze węgierscy zaproponowali włączenie do procesu identyfikacji limfoblastów białaczkowych, poza rutynowym oznaczeniem cyTdt/CD19/CD10, analizy wewnątrzkomórkowej ekspresji czynnika XIII krzepnięcia krwi, jako ekspresji aberrantnej obecnej w licznych przypadkach.

W szpiczaku plazmocytowym prof. Orfao (Hiszpania) przedstawił zastosowanie czterokolorowej fluorocytometrii w badaniu szpiku u chorych po leczeniu w celu odróżnienia plazmocytów szpiczaka od prawidłowych i oznaczeniu choroby resztkowej:

CD19-/CD56++/CD38+/CD45-+ vs CD19+CD56-/CD38++/CD45+.

Stwierdził ponadto, że u chorych na szpiczaka (od 20% do 33% przypadków) aberrantna ekspresja molekuł: CD20, CD28, CD33 i CD117 ułatwia monitorowanie leczenia i oznaczanie choroby resztkowej, ale wiąże się z krótszym okresem wolnym od choroby.

Problem zastosowania cytometrii przepływowej w diagnozowaniu MDS interesująco omówiła dr Stetler-Stevenson z Narodowego Instytutu Raka (NCI) w Bethesda (USA), która wymieniła najważniejsze odchylenia immunofenotypu komórek mieloidalnych w MDS w porównaniu do prawidłowego dojrzewania granulocytów. I tak zwróciła uwagę na asynchronię ekspresji CD11b i CD16, zmienioną intensywność ekspresji CD13 i CD71 w porównaniu do prawidłowo różnicujących się komórek oraz częsty brak ekspresji CD33 na komórkach linii mielomonocytarnej w MDS lub dodatkowe występowanie ekspresji CD56.

Liczne aberracje immunofenotypu komórek linii mieloidalnej w MDS pozwalają zatem odróżnić MDS od innych procesów chorobowych, jednakże warunkiem określenia tych specyficznych odchyleń jest zastosowanie dużej liczby przeciwciał w panelu diagnostycznym.

Możliwość oznaczania w krwi obwodowej komórek śródbłonka opiera się na stosowaniu cytometrii przepływowej panelu przeciwciał przeciw markerom tych komórek, tj. CD45-, CD146+, CD105+. Liczebność komórek śródbłonka w krwi u chorych z nowotworami jest wyższa aniżeli u chorych z remisją a także u ludzi zdrowych. Ma to związek z angiogenezą w rozwoju nowotworu, bowiem stwierdzono, że po podaniu talidomidu - uznanego czynnika antyangiogennego – maleje liczba komórek śródbłonka i wzrasta gwałtownie liczebność śródbłonkowych komórek apoptotycznych. Według badaczy z Europejskiego Instytutu Onkologii w Mediolanie oznaczanie liczebności komórek śródbłonka w krwi obwodowej wykazuje dużą przydatność w monitorowaniu terapii antyangiogennej i określaniu odpowiedzi klinicznej na leczenie nowotworu.

W chorobach układu krążenia np. po zawale lub w zaawansowanej w chorobie wieńcowej ważne jest oznaczenie liczebności progenitorowych komórek śródbłonka; chodzi w tym przypadku o określenie możliwości regeneracyjnych uszkodzonego śródbłonka ścian naczyń krwionośnych. Obecnie uważa się, że immunofenotyp komórek progenitorowych śródbłonka charakteryzuje ekspresja: CD34, CD133 i receptora dla czynnika wzrostu śródbłonka (Vascular Epithelium Growth Factor) – VEGR2. Jak podsumował McCoy z Narodowego Instytutu Zdrowia w Bethesda, jest to analiza trudna metodycznie, ze względu na konieczność zagęszczania badanej próbki krwi i brak szczegółowo uzgodnionego protokołu badania.

Obecnie można różnicować limfocyty T krwi obwodowej, poza limfocytami pomocniczymi CD4+ i cytotoksycznymi CD8+, na wiele subpopulacji w zależności od ich stopnia dojrzałości, a także odmienności funkcjonalnych. Stadia dojrzewania limfocytów T charakteryzuje zróżnicowana ekspresja molekuł kostymulacyjnych (np. CD28) oraz receptorów chemokin, co wiąże się ze specyficznymi drogami migracji tych komórek podczas odpowiedzi immunologicznej. Limfocyty T naiwne (CD27++CD28+) wykazują ekspresję receptora CCR7 dla chemokiny CCL21 (obecnej w węzłach limfatycznych) i CXCR4 dla chemokiny SDF-1(czynnika podścieliska), co wskazuje na ich recyrkulację pomiędzy węzłami chłonnymi a krwią obwodową. Ostatecznie zróżnicowane limfocyty T (CD27-CD28-), zwłaszcza cytotoksyczne CD8+, mają receptory CXCR1 i CXCR2 dla chemokiny CXCL8 (tj. cytokiny IL-8) i chemokiny CXCL3, związanej z rozwojem nowotworu.