W zakresie zadań dla lekarza rodzinnego i w wykazie dostępnych dla niego badań diagnostycznych (1, 2) reprezentowane są badania obrazowe i laboratoryjne oceniające morfologię i czynność narządów układu pokarmowego oraz badania wykrywające czynniki etiologiczne jego chorób (tab. 1). Zwraca uwagę brak w katalogu testów do diagnostyki zakażenia H. pylori, najbardziej rozpowszechnionego zakażenia u człowieka na świecie, chociaż nałożono na lekarza rodzinnego zadanie profilaktyki choroby wrzodowej (1).

Zgodnie z wytycznymi Konferencji w Maastricht z 2000 roku diagnostyka zakażenia H. pylori i leczenie eradykacyjne powinny być prowadzone przez lekarza rodzinnego (3). Lekarz rodzinny powinien zdiagnozować zakażenie i eradykować H. pylori u zgłaszających się do niego pacjentów w wieku poniżej 45 lat ze stałą dyspepsją, jeśli nie mają objawów alarmowych, dominujących objawów choroby refluksowej ani nie przyjmują niesterydowych leków przeciwzapalnych (NSAID) (strategia „test and treat”), a także u pacjentów z chorobą wrzodową przyjmujących przewlekle leki antysekrecyjne (strategia „search and treat”). Natomiast do specjalisty powinni trafiać pacjenci w wieku powyżej 45 lat ze stałą dyspepsją oraz, bez względu na wiek, pacjenci z objawami alarmowymi, powikłaniami choroby wrzodowej, objawami choroby refluksowej, leczeni NSAID, z nawrotami dyspepsji po eradykacji lub pacjenci po nieskutecznej eradykacji. Wszyscy oni będą wymagać gastroskopii i/lub zindywidualizowanego postępowania.

Do wykrycia zakażenia H. pylori mogą służyć testy inwazyjne, które wymagają wykonania gastroskopii z pobraniem wycinka błony śluzowej żołądka, i testy nieinwazyjne bez gastroskopii, które wykorzystują krew lub surowicę, powietrze wydychane i kał pacjenta (4). Do testów inwazyjnych należą badanie histologiczne bioptatu z barwieniem np. metodą Giemzy, posiew bioptatu w kierunku H. pylori i test ureazowy wykorzystujący zdolność bakterii do wytwarzania enzymu rozkładającego mocznik. Testy nieinwazyjne obejmują testy serologiczne wykrywające przeciwciała przeciwko H. pylori w krwi lub surowicy, test kałowy wykrywający antygen H. pylori w kale i test oddechowy wykrywający w powietrzu wydychanym znakowany CO₂, powstały z mocznika pod wpływem ureazy H. pylori. Należy przypomnieć, iż poza testami inwazyjnymi tylko test kałowy i oddechowy wykrywają aktualne zakażenie H. pylori i nadają się do kontroli skuteczności eradykacji. Przegląd testów podano w tabeli 2 (5). Do diagnostyki zakażenia H. pylori na poziomie opieki podstawowej zalecany jest test oddechowy lub test na antygen H. pylori w kale, ale w krajach rozwijających się, gdzie dostępność tych testów jest mała, a koszt wykonania wysoki, podobnie jak w Polsce, dopuszcza się testy serologiczne (6). Testy serologiczne wykonywane w gabinecie lekarskim z pełnej krwi mają nieco niższą czułość i swoistość niż wykonywane w laboratorium testy ELISA z surowicy (5). W tabeli 3 przedstawiono wskazania do eradykacji H. pylori rekomendowane na Konferencjach Maastricht (3, 6), polskie zalecenia uwzględniają dodatkowo polipy żołądka, dyspepsję czynnościową i chorobę Ménétriera (7). Kontrolę skuteczności eradykacji można przeprowadzić testem kałowym najwcześniej po tygodniu, a testem oddechowym po 4 tygodniach od zakończenia leczenia eradykacyjnego (4). Testy serologiczne nie nadają się do kontroli skuteczności eradykacji z powodu długiego utrzymywania się przeciwciał po leczeniu H. pylori (4). Należy pamiętać o możliwości fałszywie ujemnych wyników wszystkich testów – z wyjątkiem serologicznych – u pacjentów przyjmujących antybiotyki, inhibitory pompy protonowej lub H₂ blokery i przerwać ich stosowanie na odpowiedni okres. W tabeli 4 przedstawiono zalecane testy diagnostyczne dla poszczególnych sytuacji klinicznych u chorych z dyspepsją i chorobą wrzodową (5).

class="tab_tyt"Tabela 2. Diagnostyka zakażenia H. pylori.