W 1938 roku na VI Zjeździe Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego i Traumatologicznego Gruca podał definicję złamania śródstawowego: „Złamaniami śródstawowymi nazywamy złamania, w których linia przełomu dochodzi do stawu, a odłamana część wchodzi w zakres czynnościowy względnie anatomiczny stawu.”

W piśmiennictwie rodzimym w licznych pracach, a także podręcznikach istnieje duża dowolność w nazewnictwie złamań w obrębie stawów. Określane są one jako złamania stawowe, dostawowe, śródstawowe, wewnątrzstawowe, przezstawowe, a także jako złamania wewnątrztorebkowe. Zarówno w literaturze angielskiej (intraarticular fractures) jak i w języku łacińskim (fractura intraarticularis) obowiązuje wyraźna jednolita nazwa – złamania wewnątrzstawowe, dlatego też w przedstawionych referatach uwzględniliśmy tę nazwę.

Wspomnieć również należy, że w złamaniach wewnątrztorebkowych, takich jak w złamaniu szyjki kości udowej, a także w większości złamań bliższego końca kości ramiennej, powierzchnia stawowa pozostaje nieuszkodzona, dlatego też autorzy nie uwzględnili tych złamań w niniejszym opracowaniu.

Ze względu na fakt, że w złamaniach wewnątrzstawowych zawsze uszkodzeniu ulega bardzo istotny składnik stawu jakim jest chrząstka stawowa (szpara złamania obejmuje powierzchnię stawową), a także często współistnieją uszkodzenia struktur miękkich (torebka stawowa, więzadła, łąkotki), cechuje je pewna specyfika gojenia.

Istotnym elementem warunkującym prawidłową funkcję stawu jest chrząstka stawowa, zaliczana do chrząstek szklistych.

Gładkość powierzchni stawowej i współudział płynu stawowego powoduje, że ruch poślizgowy odbywa się przy minimalnym oporze powierzchni stawowych.

Chrząstka stawowa ma dużą wytrzymałość mechaniczną i pełni rolę amortyzatora stawu. Wytrzymuje bardzo duże obciążenia, ale nie posiada zdolności regeneracyjnych nawet niewielkich uszkodzeń.

Jej grubość wynosi przeciętnie od 2 do 4 mm – najgrubsza jest w centralnej części rzepki, gdzie może dochodzić nawet do 6,5 mm.

Chrząstka stawowa zbudowana jest z istoty podstawowej, tzw. zrębu, w skład którego wchodzą włókna kolagenowe i substancja kitowa z siarczanem chondroityny oraz ze struktury komórkowej. Chrząstka stawowa nie posiada naczyń ani nerwów, a więc odżywianie jej odbywa się od strony stawu przez płyn stawowy na zasadzie dyfuzji uwarunkowanej różnicą ciśnień osmotycznych, oraz z warstwy podchrzęstnej. W odżywianiu przez płyn stawowy duże znaczenie ma naprzemienny nacisk i odciążenie (ang. pumping), co ma miejsce podczas chodu i ruchów stawu. Dlatego też każde unieruchomienie np. w opatrunku gipsowym jest szkodliwe dla stawu.

Komórki chrzęstne (chondrocyty) stanowią 2-10% objętości tkanki. W zależności od morfologii chondrocytów, ułożenia włókien kolagenowych i zawartości proteoglikanów wyróżnia się 4 warstwy chrząstki stawowej (ryc. 2) (wg Collinsa):

a. warstwa powierzchowna (styczna),

b. pośrednia,

c. głęboka (promienista),

d. wapniejąca.

W warstwie powierzchownej włókna ułożone są stycznie do powierzchni stawowej. Tak samo ułożone są owalne komórki chrzęstne – długą osią stycznie do powierzchni stawowej. W warstwie głębokiej włókna kolagenowe wykazują promienisty układ w stosunku do powierzchni stawowej. W warstwie wapniejącej zarówno komórki jak i macierz wykazują inkrustację solami wapnia (ryc. 3).

Komórki chrzęstne biorą udział w fizjologii zrębu i są konieczne do syntezy istoty podstawowej, jak również do jej fizjologicznej degradacji i odnowy. Istota podstawowa składa się z siatki włókien kolagenowych i substancji kitowej, która wypełnia przestrzeń między tymi włóknami. Włókna kollagenowe razem z substancją kitową tworzą sztywny żel chrząstki. Zawartość wody w chrząstce dochodzi do 75% (ryc. 4).

Podstawową zasadą leczenia złamań wewnątrzstawowych jest odtworzenie warunków biomechanicznych stawu poprzez anatomiczne ustawienie powierzchni stawowej i stworzenie możliwości do natychmiastowego ruchu w stawie.

A zatem leczenie operacyjne polega na:

a. ewakuacji krwiaka i usunięciu drobnych fragmentów chrzęstnych i kostnych,

b. anatomicznym nastawieniu powierzchni stawowych,

c. mocnym zespoleniu odłamów (często z podparciem przeszczepem kostnym),

d. rekonstrukcji współistniejących uszkodzeń tkanek miękkich: łąkotek, więzadeł, torebki stawowej,

e. wczesnym podjęciu ruchów w stawie i ćwiczeniach usprawniających.

Wprawdzie w leczeniu złamań wewnątrzstawowych istnieją poszerzone wskazania do leczenia operacyjnego, to jednak wspomnieć należy również o innych możliwościach leczenia, a mianowicie:

a. w pęknięciach i złamaniach bez przemieszczenia stosuje się jak najkrótsze unieruchomienie w opatrunku gipsowym lub ortezie,

b. w złamaniach zmiażdżeniowych, w których nie ma możliwości operacyjnego odtworzenia powierzchni stawowych i zespolenia odłamów kostnych stosuje się leczenie czynnościowe na wyciągu, które stwarza szansę zachowania pewnej ruchomości stawu.

Zespolenie odłamów kostnych (osteosynteza) może być wykonane jako:

1. zespolenie stabilne – umożliwiające dalsze leczenie bez konieczności unieruchomienia zewnętrznego i podjęcie ćwiczeń czynnych stawu,

2. szew kostny – wymagający ochrony zespolenia dodatkowym unieruchomieniem zewnętrznym (opatrunkiem gipsowym lub ortezą),

3. leczenie zespoleniem szwem kostnym z podjęciem wczesnego leczenia czynnościowego na wyciągu.

Do zespalania złamań wewnątrzstawowych najczęściej używa się śrub gąbczastych, płytek i bardzo rzadko implantów śródszpikowych, np. gwoździ Rusha lub Endera.