Incydentaloma przysadki to najczęściej całkowicie asymptomatyczny nieczynny hormonalnie guz przysadki, niemy klinicznie i biochemicznie. Wzrost częstości rozpoznań incydentaloma jest wynikiem rozwoju i dostępności technik obrazowania, szczególnie tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego, a także coraz szerszych wskazań do ich stosowania. Narastająca liczba urazów, szczególnie w wyniku wypadków komunikacyjnych, padaczka, bóle głowy, udary i stany zapalne OUN stanowią wskazania do diagnostyki obrazowej. Problem incydentaloma dotyczy wszystkich gruczołów wydzielania wewnętrznego, również nadnerczy, tarczycy, przytarczyc, i jest związany z coraz wyższą jakością i powszechną dostępnością badań ultrasonograficznych (1). Proponowana dla incydentaloma nazwa „przypadkowiak” nie doczekała się szerszego upowszechnienia w środowisku medycznym w Polsce. Autorzy amerykańscy proponują określenie guz „przypadkowo znaleziony” (1).

Incydentaloma przysadki, szczególnie mikrogruczolaki (o<10 mm) w badaniach autopsyjnych występują z częstością 10-20%, makrogruczolaki przysadki (o ≥ 10 mm) obserwowane są rzadko (2). Inne zestawienia badań autopsyjnych rozszerzają zakres częstości występowania incydentaloma przysadki obserwowanych w 4,8-27% autopsji (3). Analiza szeregu badań opartych na ocenie rezonansu magnetycznego wykazuje obecność incydentaloma przysadki w 10-37% (3,4). Ponad 80% tych patologii to mikrogruczolaki, makroincydentaloma występują rzadko. Wśród chorych z makroincydentaloma przeważają mężczyźni (5), guzy te rzadko są spotykane u dzieci (6).

Częste aktualnie, przypadkowe znalezienie patologicznej, niemej endokrynologicznie zmiany w przysadce jest przedmiotem wielu opracowań w aspekcie oceny naturalnego przebiegu takich guzów (7). Donovan i Corenblum obserwując 31 chorych z incydentaloma przez średnio 6,4 roku monitorowali ich stan kliniczny i profil hormonalny, wyniki tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego przysadki oraz pole widzenia po 6 miesiącach i co rok od rozpoznania guza. Jedynie u 3 pacjentów z makrogruczlakami przysadki stwierdzili oni bezobjawową progresję guza. U jednego chorego z progresją guza i zaburzeniami w polu widzenia poddanego operacji stwierdzono całkowitą niedoczynność przysadki po zabiegu, w 4 przypadkach makroincydentaloma zaobserwowano zmniejszenie wielkości guza, a pozostałe gruczolaki w okresie obserwacyjnym były stabilne. Autorzy udowadniają konieczność okresowej obserwacji chorych z przypadkowo wykrytymi guzami przysadki, podkreślają łagodny charakter incydentaloma, szczególnie mikrogruczolaków. Wskazania do interwencji neurochirurgicznej istnieją jedynie w guzach o charakterze makrogruczolaków. Operacje makroincydentaloma przysadki zalecają również autorzy japońscy (8). Analizując 42 pacjentów z przypadkowo znalezionymi klinicznie nieczynnymi guzami przysadki stwierdzili, że u 40% chorych guz średnicy początkowej średnio 18,3 ± 7 mm zwiększył się przynajmniej o 10% w ciągu 4 lat obserwacji i w połowie tych przypadków wystąpiły zaburzenia endokrynologiczne i neurologiczne. U 4 chorych wystąpił udar krwotoczny przysadki z silnym bólem głowy, ostrymi zaburzeniami widzenia i całkowitą niedoczynnością przysadki w wyniku martwicy tego gruczołu. Operacji przezklinowej poddano 12 chorych z progresją guza, włączając tych z udarem przysadki, uzyskując, z jednym wyjątkiem udaru przysadki, normalizację pola widzenia. Bazując na obserwacji stosunkowo częstego udaru krwotocznego przysadki (9,5%) autorzy proponują wczesną interwencję neurochirurgiczną, szczególnie u młodych osób z makroincydentaloma. Opracowanie Sanno i wsp. (9) z wiodącego ośrodka neurochirurgicznego w Tokio, oparte na analizie przebiegu choroby u 506 pacjentów z incydentaloma przysadki, potwierdza słuszność zasady operacyjnego leczenia makrogruczolaków (258 operacji). Wśród nieoperowanych 248 chorych w około połowie przypadków stwierdzono powiększenie mikrogruczolaka w okresie 5 lat obserwacji. W tej grupie pacjentów udar przysadki wystąpił tylko w jednym przypadku (0,4%). Autorzy podkreślają łagodny przebieg mikroincydentaloma przysadki oraz konieczność stałego monitorowania obrazowego zmiany co 6 miesięcy w ciągu pierwszych dwóch lat, a następnie corocznie. Dekkers i wsp. (10) preferują monitorowanie wielkości guza również w przypadkach makrogruczolaków niemych klinicznie. Obserwując w ciągu 10 lat 28 chorych z makroincydentaloma przysadki, w połowie przypadków stwierdzili wzrost wielkości guza, 6 chorych zoperowano ze względu na zaburzenia pola widzenia, uzyskując jego normalizację po zabiegu. Spontaniczną redukcję objętości guza stwierdzono natomiast u 1/3 obserwowanych chorych. W oparciu o powyższe fakty autorzy postulują monitorowanie makrogruczolaków, jako bezpieczną alternatywę przezklinowej operacji guza, bez groźby nieodwracalnych zaburzeń widzenia u tych chorych.