Kości i stawy są czwartą co do częstości lokalizacją pozapłucnej gruźlicy w Polsce. W 2005 roku zarejestrowano 87 przypadków co stanowiło 10,6% wśród wszystkich przypadków gruźlicy pozapłucnej (5). W krajach Europy Zachodniej i USA gruźlica kości i stawów stanowi 10-20% przypadków gruźlicy o lokalizacji pozapłucnej (6, 7, 10, 11). W przeszłości była uważana za chorobę głównie osób młodych oraz dzieci i tendencja ta utrzymuje się nadal w krajach o dużym rozpowszechnieniu gruźlicy, w krajach rozwiniętych częściej dotyczy osób starszych (3, 10, 14, 15). Gruźlica kości i stawów jednakowo często występuje u mężczyzn i kobiet, nie stwierdza się większej predyspozycji do zachorowania wśród nosicieli wirusa HIV. Równie często na gruźlicę o tej lokalizacji chorują osoby różnych ras (6, 13, 14).

Chorobę wywołuje Mycobacterium tuberculosis, rzadko M. bovis. U pacjentów z zaburzeniami odporności może wystąpić zakażenie prątkami nietypowymi, głównie M. avium-intracellulare (15). W Szwecji opisano osteomyelitis u dzieci wywołany prątkami BCG w wyniku szczepienia (2).

Do zajęcia układu kostno-stawowego dochodzi zwykle drogą krwi lub chłonki z ogniska pierwotnego w płucach, węzłach chłonnych czy przewodzie pokarmowym. Tą drogą dochodzi do zajęcia kręgosłupa. Zakażenie może szerzyć się również bezpośrednio z narządów przylegających (8). U dzieci choroba jest zwykle wynikiem zakażenia pierwotnego. Pewne znaczenie w rozwoju gruźlicy narządu ruchu przypisuje się przebytym urazom (6, 9, 15). Prątki mogą pozostawać w stanie uśpienia przez wiele lat (średnio 6-24 miesiące) zanim dojdzie do uaktywnienia się choroby (9, 14).

Procesem gruźliczym mogą być dotknięte wszystkie kości i stawy, ale w praktyce najczęstszą lokalizacją jest kręgosłup (choroba Potta) 40-70% przypadków gruźlicy kostno-stawowej. Podczas gdy u dorosłych zmiany umiejscowione są przede wszystkim w odcinku piersiowym dolnym i lędźwiowym, u dzieci zajęty jest górny odcinek kręgosłupa piersiowego oraz kręgosłup szyjny. Często procesem gruźliczym zajęte są również stawy o największym obciążeniu tzn. biodrowe 13-20%, kolanowe 10-24%, znacznie rzadziej łokciowe, nadgarstkowe, skokowe. Rzadką lokalizacją są żebra (8) lub czaszka (16). Zwykle zmiany dotyczą jednego stawu bądź kości, ale u dzieci, osób starszych i z obniżoną odpornością może to być proces wieloogniskowy (6, 11, 15).

Szczególna predyspozycja do osadzania się prątków w nasadach i przynasadach kości długich oraz trzonach kręgowych jest tłumaczona ich bogatym ukrwieniem oraz małą ilością komórek żernych w tej okolicy. W początkowym etapie ognisko gruźlicze lokalizuje się w tkance kostnej pod powierzchnią chrząstki, następnie infekcja szerzy się na chrząstkę stawową i błonę maziową obejmując cały staw. Proces chorobowy, który prowadzi do zniszczenia struktur kostnych i stawowych polega na tworzeniu się ziarniny z ogniskami martwicy i serowacenia, które ulegają upłynnieniu i przebiciu z wytworzeniem ropnia okołostawowego (6, 9). W kręgosłupie ogniska gruźlicze lokalizują się u dorosłych na brzegach a u dzieci w środkowych częściach trzonów. Stąd infekcja szerzy się za pośrednictwem więzadeł przednich i podłużnych na krążek międzykręgowy i na sąsiednie kręgi. U dzieci krążek międzykręgowy jest unaczyniony i jego zajęcie może nastąpić w wyniku zakażenia pierwotnego. Po upłynnieniu się mas serowatych powstaje ropień opadowy (1, 3, 4, 7, 9).