W ciągu ostatnich lat wzrosło zainteresowanie badaniami układu odpornościowego u osób z padaczką, gdyż wydaje się, że mechanizmy immunologiczne mogą być odpowiedzialne za patogenezę niektórych napadów padaczkowych (25).

Od dawna wiadomo, że u chorych z padaczką występują zmiany w obwodowym układzie immunologicznym. W badaniach układu odpornościowego w padaczce stwierdzono zaburzenia w poziomach immunoglobulin w płynach ustrojowych. U 10-20% osób z tą chorobą stwierdza się obniżony poziom immunoglobulin klasy IgA w surowicy; uważa się, że jest to spowodowane wrodzonym defektem w syntezie tych immunoglobulin (1). U krewnych osób z padaczką i obniżonym poziomem immunoglobulin klasy IgA stwierdzono zaburzenia poziomu immunoglobuliny klasy IgM w surowicy (9). Wydaje się, że predyspozycja do niedoboru immunoglobulin klasy IgA u tych osób związana jest prawdopodobnie z antygenem HLA-B5 lub HLA-A2 (10,13). Zaobserwowano także zaburzenia stosunku lekkich łańcuchów kappa do lambda w immunoglobulinach w surowicy u dzieci z padaczką: obniżenie (14) lub podwyższenie (21).

Cunningham (6) podał, że u osób z napadami padaczkowymi zaburzenia alergiczne występują u 54% (dla porównania – w ogólnej populacji dziecięcej – 34%). U dzieci tych występuje większa liczba limfocytów kwasochłonnych we krwi niż u dzieci z padaczką bez odczynów alergicznych.

U osób z padaczką stwierdzono wzrost poziomu przeciwciał przeciwko różnym bakteriom w porównaniu do populacji osób zdrowych, a także zauważono związek pomiędzy podwyższonym poziomem przeciwciał w surowicy a występowaniem napadów drgawkowych (16).

U chorych z padaczką występuje obniżenie liczby limfocytów we krwi (5). Opisano także zmiany stosunku limfocytów T4 (zmniejszenie liczby limfocytów pomocniczych) do T8 (wzrost liczby limfocytów supresorowych) (8, 23). Zauważono obniżenie aktywności komórek NK (natural killer) u osób z padaczką oraz ich krewnych (23). Badano także zaburzenia w wytwarzaniu cytokin przez komórki jednojądrzaste krwi. Stwierdzono większe wytwarzanie interleukiny 1a, interleukiny 1b oraz interleukiny 6 w odpowiedzi na stymulację mitogenem w porównaniu do osób z grupy kontrolnej (29). Zmiany w poziomie interleukin nie są jednak charakterystyczne dla padaczki. Ichiyama i wsp. (15) uważają, że występowanie zmian w płynie mózgowo-rdzeniowym u dzieci z przedłużającymi się drgawkami gorączkowymi świadczy o ostrym zapaleniu mózgu lub encefalopatii.

Leki przeciwpadaczkowe (fenytoina, fenobarbital, primidon) powodują pogłębienie niedoboru immunoglobulin w surowicy krwi (zwłaszcza klasy IgA) (1, 10), natomiast leczenie karbamizepiną podwyższa poziom immunoglobulin klasy IgG i IgA (31). Z kolei w trakcie leczenia wigabatryną nie obserwowano zmian w poziomie immunoglobulin w surowicy, zauważono natomiast wzrost odsetka komórek NK w trakcie przyjmowania tego leku (29). Zaobserwowano większą produkcję interleukiny 2 u chorych leczonych karbamizepiną w porównaniu do grupy kontrolnej oraz chorych leczonych fenobarbitalem i kwasem walproinowym (28). Stwierdzono wzrost wytwarzania śródtekalnego immunoglobulin klasy IgG u dzieci z napadami padaczkowymi opornymi na terapię lekami przeciwpadaczkowymi (4).

W trakcie obserwacji chorych na padaczkę zauważono występowanie w surowicy przeciwciał przeciwko niektórym strukturom neuronalnym. Bartolomei i wsp. (3) badali obecność przeciwciał klasy IgG i IgM przeciwko monosialogangliozydom (GM1) w surowicy 64 osób z napadami padaczkowymi różnych typów. Kilku pacjentów miało podwyższony poziom przeciwciał klasy IgM lub klasy IgG. U chorych tych występowały napady częściowe wtórnie uogólniające się – oporne na leczenie, zaburzenia psychiatryczne oraz prawidłowy obraz mózgu w badaniu rezonansem magnetycznym. Dodatkowe badania krwi nie wykazały cech choroby układowej. Uważa się, że przeciwciała przeciwko fragmentowi receptora glutaminergicznego (GluR3) mogą powodować lub co najmniej zaostrzać padaczkę (2). Opisano przypadek dziewczynki leczonej plazmaferezą z powodu napadów padaczkowych i wysokiego miana przeciwciał przeciwko GluR3; po kilku miesiącach po tym leczeniu napady wystąpiły ponownie. Nemni i wsp. (26) po raz pierwszy opisali występowanie przeciwciał przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego u niektórych osób z padaczką, podobnie jak w zespole „sztywnego człowieka”.

Nie wiadomo jeszcze jaki jest związek pomiędzy występowaniem przeciwciał przeciwko strukturom neuronalnym a napadami padaczkowymi oraz dlaczego stwierdza się zaburzenia immunologiczne u chorych na padaczkę. Przeprowadzone badania nad zapaleniem móz-gu typu Rasmussena pomogą zapewne w uzyskaniu odpowiedzi na to pytanie. Choroba ta występuje rzadko, ma charakter postępujący, oprócz napadów padaczkowych występują także inne zaburzenia neurologiczne. Ustąpienie napadów można uzyskać poprzez chirurgiczne usunięcie uszkodzonej półkuli mózgu, w której stwierdza się nacieki komórek zapalnych.

Opracowano hipotetyczny schemat powstawania procesu immunologiczno-zapalnego w zespole Rasmussena (7). Uważa się, że nieznany czynnik patalogiczny (uraz, infekcja) powoduje ogniskowe, wybiórcze uszkodzenie bariery krew-mózg i dostęp krążących przeciwciał do środowiska neuronów. W wyniku interakcji przeciwciał z antygenami dochodzi do uszkodzenia komórek nerwowych. U chorego występują napady padaczkowe. W przebiegu choroby postępuje wybiórcze uszkodzenie bariery krew-mózg (mechanizm „błędnego koła”). Badania wykazują, że strukturą neuronalną reagującą z przeciwciałem jest receptor glutaminergiczny (20, 30). Także w innych sytuacjach patologicznych uszkodzone neurony (np. w wyniku napadów padaczkowych) mogą stać się źródłem różnych antygenów neuronalnych transportowanych do najbliższych węzłów chłonnych, rozpoczynając złożone procesy immunologiczne, w wyniku których produkowane są przeciwciała przeciwko tym antygenom.