Na przestrzeni ostatniej dekady można odnotować rosnące zainteresowanie zależnością między małą masą urodzeniową ciała a rozwojem nadciśnienia tętniczego w późniejszym okresie życia (5, 6, 13, 15, 20, 24). Niektóre badania wykazały również zależność między małą masą urodzeniową a występowaniem choroby niedokrwiennej serca, zaburzeniami tolerancji glukozy i dyslipidemią (2, 3, 4, 17, 32, 34).

Pierwsze doniesienia dotyczące wpływu masy urodzeniowej na rozwój nadciśnienia tętniczego pochodzą z końca lat 80., były one jednak oparte na stosunkowo nielicznych grupach chorych. Następne lata przyniosły potwierdzenie odwrotnej zależności między masą ciała noworodków a wysokością ciśnienia krwi w późniejszym życiu. Warto podkreślić, że zjawisko to było także obserwowane w różnych strefach geograficznych, m.in. w Indiach, Południowej Afryce i Brazylii (7, 14). Szczególnie wartościowa okazała się ogłoszona w ubiegłym roku analiza dokonana przez Huxleya i wsp., obejmująca łącznie 80 badań liczących ogółem 444 000 osób w wieku od 0 do 84 lat (19). Ze względu na dużą liczbę analizowanych badań, szeroki zakres wieku oraz wnikliwą ocenę statystyczną, opracowanie to wzbudziło szeroki oddźwięk. Potwierdzono w nim, ponad wszelką watpliwość, zależność między masą urodzeniową a ciśnieniem skurczowym, przy czym szczególnie interesująca okazała się obserwacja o największym wzroście skurczowego ciśnienia krwi u osób z niską masą urodzeniową, charakteryzujących się szybkim wzrostem masy ciała w okresie dzieciństwa. Ostatnio opublikowana praca autorów brytyjskich i szwedzkich, oparta o analizę 165 136 mężczyzn powołanych do służby wojskowej w 18 roku życia w latach 1990-1996, z których 88% nadawało się do ostatecznego opracowania, dostarczyła nowych interesujących danych o zależności między masą urodzeniową ciała a ciśnieniem krwi (26). Różnica wartości ciśnienia skurczowego, mierzonego w wieku 18 lat, a najniższym kwintylem urodzeniowej masy ciała wynosiła 1,61 mm Hg, najciekawsze jednak było stwierdzenie – poza masą ciała – wpływu wieku ciąży na późniejsze ciśnienie, co nie było na ogół uwzględniane w dotychczasowych badaniach. Autorzy omawianej analizy wykazali mianowicie, że z każdym tygodniem trwania ciąży ciśnienie tętnicze obniżało się o 0,25 mm Hg. Nie stwierdzono natomiast zależności między długością ciała odpowiednią dla danego wieku urodzeniowego a ciśnieniem krwi. Spośród ostatnio ogłoszonych prac zasługują także na uwagę badania autorów szwedzkich, które wykazały, że wśród 438 kobiet z niską masą urodzeniową urodzonych o czasie, wzrost ciśnienia był bardziej wyrażony w 60. niż w 50. roku życia (1).

Mimo wielu badań, mechanizm wpływu masy urodzeniowej na ciśnienie tętnicze krwi pozostaje niewyjaśniony; istnieją jednak na ten temat liczne hipotezy. Jedna z nich postuluje ważną rolę nerek w powstaniu tego zjawiska. Zgodnie z tą hipotezą, mniejsza masa urodzeniowa związana jest z upośledzeniem prawidłowego rozwoju nerek, co wyraża się zmniejszeniem liczby czynnych nefronów (9, 10). Powoduje to wzrost ciśnienia w kłębuszkach nerkowych, prowadzący do ich stwardnienia. Zmiany te mogą przyczynić się do rozwoju nadciśnienia tętniczego, zwłaszcza sodowrażliwego. Ważnych danych dostarczyły też badania eksperymentalne i kliniczne, które wykazały, że niedobory żywieniowe i zaburzenia metaboliczne podczas ciąży powodują wzrost ciśnienia skurczowego krwi u potomstwa (23, 27, 28, 29). Inna teoria tłumacząca zależność między małą masą urodzeniową a nadciśnieniem tętniczym postuluje nadmierny wpływ glikokortykoidów na płód, co zależy od zahamowania syntezy enzymu dehydrogenazy 11-beta-hydroksysteroidowej, która katalizuje szybką przemianę kortyzolu i kortykoidów do nieaktywnych metabolitów. U szczurów z małą masą urodzeniową aktywność tego enzymu jest mniejsza. Można więc przypuszczać, że mechanizmy hormonalne – w tym przypadku związane z przemianą glikokortykoidów – mogą również odgrywać rolę w rozwoju nadciśnienia tętniczego (8, 12, 22, 35). Warto w tym miejscu dodać, że u osób urodzonych z małą masą urodzeniową w późniejszych okresach życia stwierdza się zwiększone stężenie kortyzolu we krwi.