Dializoterapia jest podstawową formą leczenia nerkozastępczego przy pomocy której w ciągu ostatnich sześćdziesięciu lat uratowano wiele istnień ludzkich. Jak wiadomo z opracowań historycznych, tak pierwsze udane zabiegi hemodializy, jak też dializy otrzewnowej przeprowadzono w latach czterdziestych ubiegłego wieku (36, 37, 50). W ciągu pierwszych dwudziestu lat metod tych używano głównie do leczenia chorych z ostrą niewydolnością nerek. Dopiero opracowanie dostępu naczyniowego, który ułatwiał wielokrotne powtarzanie zabiegów hemodializy umożliwiło szerokie stosowanie dializoterapii u pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek. Początkowo była to przetoka zewnętrzna opracowana przez zespół Scribnera, Quintona i Dillarda (46). Prawdziwy przełom stanowiło opracowanie przetoki tętniczo-żylnej przez Cimino i Brescię (36, 37). Wraz z równolegle postępującym rozwojem technologicznym powodującym stałe doskonalenie aparatów do hemodializy, samych dializatorów oraz techniki prowadzenia zabiegów, dało to podstawy do rozwoju programów leczenia hemodializami w wielu cywilizowanych krajach świata. Dializa otrzewnowa stała się prawdziwie alternatywną metodą dializoterapii dopiero po opracowaniu przez Popovitza,Moncriefa i Nolpha metody ciągłej ambulatoryjnej dializy otrzewnowej w końcu lat siedemdziesiątych (29). Do chwili obecnej ta metoda stale udoskonalana w zakresie używanych płynów dializacyjnych, jak też innych elementów, uzupełniona w ostatnich latach przez automatyczną dializę otrzewnową, jest podstawą programów dializoterapii otrzewnowej rozwijanych z powodzeniem w wielu krajach (7, 11, 17, 26, 39). Równolegle do dializoterapii rozwijała się transplantacja nerek, która w wielu krajach stanowi ważny element leczenia nerkozastepczego. W tabeli 1 przedstawiono aktualny stan leczenia nerkozastępczego na świecie, w porównaniu z Europą i Polską. Oznacza to, że na przełomie wieku XX i XXI żyło na świecie blisko półtora miliona ludzi dzięki temu właśnie rodzajowi terapii. W bardzo wielu krajach, w tym od niedawna w Polsce, tym sposobem schyłkowa niewydolność nerek, czyli mocznica, przestała być zespołem prowadzącym wprost do śmierci pacjenta. W głębokim przekonaniu, piszącego te słowa, jest to jedno z największych osiągnięć nefrologii w XX wieku. Można powiedzieć więcej, że mocznica prawdziwa w tych krajach, w których powszechna dostępność do leczenia nerkozastępczego, praktycznie powinna zniknąć jako zespół chorobowy. Zgodnie bowiem z powszechnie stosowanymi standardami, kwalifikacja do leczenia nerkozastępczego powinno następować zanim dojdzie do rozwoju objawów narządowych mocznicy (36, 41). Mało tego, lansuje się od kilku lat ideę tzw. zdrowszego początku (ang. healthy beginning), w której rozpoczynanie leczenia dializami powinno następować znacząco wcześniej niż wskazują na to klasyczne wskazania biochemiczne i kliniczne (17, 41). Proponuje się aby dializoterapia miała charakter kroczący (ang. increment dialysis), ze zwiększeniem jej dawki w zależności od indywidualnych potrzeb pacjentów (10, 12). W tym zintegrowanym systemie leczenia nerkozastępczego szczególna rola powinna przypadać dializie otrzewnowej oraz tzw. wyprzedzającej transplantacji nerek (ang. preemptive transplantation). Należy jednak zaznaczyć, że powyższe rozważania niestety nie dotyczą wszystkich krajów. W bardzo wielu z nich, szczególnie tych, które leżą w Afryce i Azji wciąż większość pacjentów ze schyłkową niewydolnością nerek umiera bez możności uzyskania dostępu do leczenia nerkozastępczego (8, 23, 26, 40, 45). Dla przykładu przytoczyć warto że na subkontynencie indyjskim leczonych nerkozastępczo jest 14 pacjentów na milion mieszkańców, a w Chinach odpowiednio 30 na milion (26), a mieszkańcy tych dwóch krajów stanowią blisko 30% populacji świata. W kolejnym, bliżej Polski leżącym kraju, w Rosji leczonych jest metodami nerkozastępczymi 55 pacjentów na milion (38,40). Wspomniane kontrasty mają podłoże ekonomiczne i wynikają wprost z wysokości funduszy, jakie można przeznaczyć na ochronę zdrowia w danym kraju. Kwota ta jest natomiast pochodną dochodu narodowego (8, 20, 26). Można zatem stwierdzić, że jedynie ogólna poprawa gospodarcza w krajach gorzej rozwiniętych gospodarczo może dać istotny postęp w tym zakresie. Zjawisko takie jest nam doskonale znane z naszego kraju, w którym dopiero po dokonaniu się przemian politycznych i ekonomicznych doszło do burzliwego rozwoju leczenia nerkozastępczego (32, 38, 39) . Podobnie zresztą w innej nieco skali dzieje się w Chinach, w których jeszcze kilka lat temu leczenie nerkozastępcze praktycznie nie istniało, a w chwili obecnej w takich regionach jak Szanghaj liczba dializowanych na milion przekracza 400 (26, 40) . Problemy finansowe związane z leczeniem nerkozastępczym nie są jednak obce także najbardziej rozwiniętym krajom świata. Mają one oczywiście znacząco inny wymiar, a związane są tak jak w Stanach Zjednoczonych z narastającą populacją chorych w podeszłym wieku poddawanych dializoterapii (22, 23, 38). W perspektywie czasowej stanowić to może znaczące zagrożenie dla budżetu ochrony zdrowia, ze względu na wysokie koszty związane z leczeniem nerkozastępczym.

Przedstawione powyżej dane miały na celu przekazanie w skrótowej formie początków oraz aktualnego statusu dializoterapii. Ma to stanowić podstawę do rozważań nad dalszymi losami tego sposobu leczenia w XXI wieku.