Wady rozszczepowe w zależności od rozległości są przyczyną zniekształceń wargi, nosa, szkieletu twarzoczaszki oraz zaburzeń, takich funkcji jak: ssanie, połykanie, oddychanie, mówienie, słyszenie.

Złożony charakter następstw tych wad wymaga leczenia zespołowego, w którym winni brać udział chirurg, ortodonta, foniatra i w zależności od potrzeby lekarze innych specjalności.

Zaburzenia spowodowane wadą mają charakter statyczny i dynamiczny. Statyczne zaburzenia morfologiczne w wadzie rozszczepowej są wynikiem przerwania ciągłości tkanek w miejscu rozszczepu i ich ubytków spowodowanych niedorozwojem. Dynamicznie rozwijające się zaburzenia, to zaburzenia kierunku wzrostu na skutek wypadnięcia lub niewłaściwego punktu zaczepienia działania sił mięśniowych. Drugim dynamicznym elementem zaburzenia wzrostu jest upośledzenie przez wadę potencji wzrostowej tkanek miękkich oraz szkieletu w okolicy rozszczepu. Na zakres zaburzeń spowodowanych wadą rozszczepową istotny wpływ ma moment przyłożenia działalności leczniczej, jej rodzaj, czas trwania i siła działania. Wypadkowa ze statycznych i zmieniających się dynamicznie składowych morfologicznych i funkcjonalnych oraz elementów postępowania leczniczego dają ostateczny wynik działalności rekonstrukcyjnej (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10).

Naczelną zasadą postępowania leczniczego w przypadkach wad rozszczepowych jest dążność do anatomicznej rekonstrukcji tkanek miękkich w miejscu rozszczepu z możliwie niewielkim uszkodzeniem punktów wzrostowych szkieletu szczęki.

Czas wykonywania zabiegów chirurgicznych, ich zakres i rozległość powinniśmy dobrać tak, aby działalność rekonstrukcyjna nie była przyczyną pogłębiania się zaburzeń wzrostu, a wpływała pozytywnie na zaburzenia ukierunkowania wzrostu, oraz usuwała w możliwie największym stopniu zaburzenia funkcji.

Wady rozszczepowe za Starkiem dzielimy na trzy zasadnicze grupy (3, 11):

grupa I – rozszczepy podniebienia pierwotnego, w której wyróżniamy rozszczepy wargi jednostronne, rozszczepy wargi obustronne, rozszczepy wargi i wyrostka zębodołowego jednostronne, rozszczepy wargi i wyrostka zębodołowego obustronne oraz inne mieszane formy rozszczepów w zakresie podniebienia pierwotnego,

grupa II – rozszczepy podniebienia wtórnego, w której wyróżniamy rozszczep podniebienia miękkiego i rozszczep podniebienia miękkiego i twardego.

grupa III – rozszczepy podniebienia pierwotnego i wtórnego w której wyróżniamy: rozszczep wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia jednostronny, rozszczep wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia obustronny, oraz inne mieszane formy rozszczepów w zakresie podniebienia pierwotnego i wtórnego.

Rozszczepy podniebienia pierwotnego – jednostronne rozszczepy wargi oraz wargi i wyrostka zębodołowego operujemy między 5-6 miesiącem życia. Obustronne rozszczepy operujemy w dwóch etapach z dwumiesięczną przerwą. Po operacji wskazana kontrola ortodontyczna i ewentualne leczenie rehabilitacyjne.

Rozszczepy podniebienia wtórnego – rozszczepy podniebienia miękkiego oraz rozszczepy podniebienia miękkiego i twardego operujemy w wieku 2-2,5 lat. Uważamy, że w prawie każdym przypadku zachodzi konieczność retro- i mediopozycji podniebienia, a więc konieczność odwarstwienia płatów śluzówkowo-okostnowych z podniebienia twardego. Wcześniejsza ingerencja chirurgiczna może być przyczyną znaczniejszych zaburzeń wzrostu szczęki, w fazie najbardziej dynamicznego wzrostu. Na podstawie naszych spostrzeżeń uważamy, że okres po 2 roku życia jest wystarczający do nauki i prawidłowej wymowy. W każdym przypadku obowiązuje kontrola ortodontyczna i foniatryczna i ewentualne leczenie. W leczeniu operacyjnym obok medio- i retropozycji podniebienia, czasami potrzebna jest pierwotna faryngofiksacja celem uzupełnienia krótkiego i niedorozwiniętego podniebienia miękkiego i zmniejszenia głębokości środkowego gardła, które w tych przypadkach może być znaczne na skutek niedorozwoju mięśni.

Rozszczepy podniebienia pierwotnego i wtórnego – rozszczepy podniebienia pierwotnego i wtórnego należą do najcięższych wad rozszczepowych i leczenie ich stwarza największe trudności. W jednostronnych rozszczepach wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia leczenie rozpoczynamy od operacji zeszycia rozszczepu wargi w wieku 5-6 miesięcy. Przyspieszenie terminu operacji wydaje się być wskazane z uwagi na to, że odtworzenie ciągłości mięśnia okrężnego ust i zbliżenie przemieszczonych tkanek miękkich po obu stronach rozszczepu byłoby korzystne dla właściwego ukształtowania wzrostu szczęki i nosa w okresie dynamicznego wzrostu. Stąd wielu chirurgów wykonuje operację zeszycia rozszczepu wargi w wieku 3-4 miesięcy życia. Rozszczep podniebienia w przypadkach jednostronnych rozszczepów wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia operujemy w wieku 2-2,5 lat. Pierwszy zabieg na wardze i podniebieniu powinien być ostatnim. Powtarzanie zabiegów chirurgicznych prowadzi do zbliznowaceń, szczególnie w zakresie podniebienia i ujemnych następstw funkcjonalnych.

Zamknięcie pierścienia mięśniowego w zakresie wargi i podniebienia – operacja Schwekendicka – w czasie jednej operacji, stwarza prawidłowe ukierunkowanie wzrostu i daje wczesne odtworzenie funkcji podniebienia miękkiego. Wydaje się, przedstawione założenia teoretyczne operacji Schwekendicka są słuszne. Jednak zeszycie podniebienia miękkiego bez rozległego rozwarstwienia tkanek miękkich jest możliwe jedynie w wąskich rozszczepach, a w przypadkach niepowodzeń może dojść do znacznego i nieodwracalnego uszkodzenia funkcji podniebienia miękkiego. Wielu chirurgów stosuje ten sposób postępowania, ale dopiero porównanie odległych wyników różnych odmian postępowania leczniczego, może dać potwierdzenie lub wykazać błędy stosowanego leczenia lub jego elementów. Czas potrzebny do obiektywnych obserwacji wyników leczenia wad rozszczepowych trwa co najmniej jedno pokolenie, stąd konieczność właściwego prowadzenia tych obserwacji, duży obiektywizm i krytycyzm w ocenie wyników oraz stosowaniu modyfikacji w postępowaniu leczniczym w miarę nabywania doświadczenia. Obustronny rozszczep wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia jest najcięższą wadą rozszczepową. Zeszycie rozszczepu wargi wykonujemy w dwóch etapach, celem pełnego wykorzystania jej środkowej części. W pierwszym etapie zeszywamy szerszy rozszczep, drugi po upływie 2 miesięcy. Zeszycie obustronnego rozszczepu podniebienia wykonujemy w wieku 2-2,5 lat, używając do rekonstrukcji śluzówki nosowej śluzówkę z lemiesza.

Postępowanie chirurgiczne w leczeniu rozszczepów wargi – wszystkie rozszczepy wargi operujemy w znieczuleniu ogólnym dotchawiczym, oraz w znieczuleniu miejscowym 0,25% roztworem ksylokainy z dodatkiem adrenaliny w ilości 8 kropli roztworu 1/1000 na 100 ml roztworu znieczulającego. W trakcie zabiegu operacyjnego staramy się wykonać:

– wydłużenie wargi w miejscu rozszczepu,

– wydłużenie śluzówki i środkowej części wargi,

– rozwinięcie mięśnia okrężnego ust w pasmo szerokości odpowiadającej wysokości wargi.

– przesunięcie podstawy skrzydełka nosa ku górze, środkowi i przodowi,

– przesunięcie ramienia bocznego chrząstki skrzydełkowej ku środkowi i górze,

– połączenie odpowiadających sobie punktów anatomicznych po obu stronach wargi.