Streszczenie
Czerniak złośliwy jest jednym z najbardziej agresywnych nowotworów, jego częstość wzrasta gwałtownie w ostatnich latach. Zwiększone ryzyko zachorowania na czerniaka u potomstwa osób chorych na ten nowotwór jak również rodzinne agregacje tego nowotworu sugerują, że predyspozycja genetyczna jest istotnym czynnikiem uczestniczącym w patogenezie czerniaka. Rodzinny czerniak stanowi najprawdopodobniej heterogenną grupę przypadków o różnym typie dziedziczenia, w większości przypadków wielogenowym. Nierzadko obserwuje się jednak rodzinne agregacje wykazujące cechy autosomalnie dominującego typu dziedziczenia, charakterystycznego dla chorób jednogenowych o wysokiej penetracji. Podłoże genetyczne czerniaka jest złożone i zależne od wielu genów. Głównym genem ryzyka jest CDKN2A. Częsta konstytucyjna zmiana tego genu – A148T, zwiększa ryzyko zachorowania na czerniaka niezależnie od nowotworowego wywiadu rodzinnego. Mutacje genów ARF oraz CDK4, związane z wysokim ryzykiem zachorowania na MM, są niezwykle rzadkie i nie mają istotnego znaczenia w praktyce klinicznej. W większości rodzinnych czerniaków mutacje genu CDKN2A nie występują, co wskazuje na potrzebę identyfikacji nowych genów związanych z predyspozycją do tego nowotworu. Poznano kilka genów/mutacji umiarkowanie modyfikujących ryzyko MM. Ich lista obejmuje XPD, MC1R, BRCA2. Wdrożenie odpowiednich programów diagnostyczno- -profilaktycznych oraz leczniczych może zmniejszyć zachorowalność i śmiertelność. Testy genetyczne oraz analizy danych rodowodowo-klinicznych powinny być wykonywane u wszystkich pacjentów z rozpoznanym czerniakiem, także w przypadkach z ujemnym wywiadem rodzinnym.

Summary
Malignant melanoma (MM) represents one of the most aggressive neoplasms and its frequency is increasing rapidly. Increased melanoma risk among relatives of MM patients and familial aggregations of this malignancy point at genetic predisposition as an important factor of MM pathogenesis. Familial MM constitutes most probably a heterogenous group of disorders characterized by occurrence of MM among relatives. The mode of inheritance is controversial and most likely polygenic, however not infrequently, within large families aggregations of MM is consistent with autosomal dominant inheritance.
The genetic basis of MM is complex and appears to involve multiple genes. CDKN2A is regarded as the major MM susceptibility gene. In the Polish population common CDKN2A variant (A148T) increases significantly melanoma risk regardless of the cancer family history. Mutations of other high risk genes, ARF and CDK4 are extremely rare and thus clinically insignificant. In majority of MM cases CDKN2A mutations are not found. It is thus necessary to perform association studies focused on identifying genetic markers that could be used in identifying patients with a high risk of MM. List of other genes that carry mutations, which are believed to be associated with moderate MM risk include XPD, MC1R, BRCA2. The management with individuals being at increased MM risk involves clinical screening according to carefully planned surveillance schedule and early treatment of MM tumour. The appropriate management may reduce morbidity and mortality. Genetic testing and clinical evaluation should be performed, and family history should be obtained in all patients affected with MM, also in those with apparently sporadic tumours.