Odleżyna jest to uszkodzenie skóry i tkanek głębiej leżących, która powstała pod wpływem ucisku (1, 2, 3, 4).

Odleżyny należą do trudno gojących się ran przewlekłych. Stanowią poważny problem dla osób sprawujących opiekę nad chorymi w podeszłym wieku. Około 70% odleżyn występuje u osób w wieku powyżej 65 roku życia (1, 2). Osoby te są bardziej narażone na powstanie odleżyn ze względu na zmiany w skórze, które są związane z wiekiem. Skóra staje się cieńsza i sucha. Osłabiona jest proliferacja naskórka. Zmniejszone jest odczuwanie bólu i osłabiona jest reakcja zapalna. To wszystko powoduje, że skóra staje się wrażliwa na uszkodzenie. Odleżyny są odpowiedzialne za zwiększoną chorobowość, śmiertelność i znacznie podnoszą koszty leczenia (1, 5).

Nadmierny długotrwały ucisk na tkanki spowodowany brakiem zmiany pozycji ciała, tarcie, rozciąganie tkanek podczas niewłaściwego zmiany ułożenia.

Główną rolę w powstawaniu odleżyn przypisuje się działaniu sił mechanicznych. Siły statyczne – długotrwały i jednostajny nacisk powierzchniowy, powodujący miejscowe niedokrwienie i martwicę tkanek.

Siły dynamiczne – są to siły powstające najczęściej w trakcie zmiany pozycji ciała i wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych. Krótkotrwały ucisk np. podczas sadzania pacjenta na wózku inwalidzkim.

Boczne siły ścinające – następuje przesunięcie płaszczyzn tkanek względem kości i struktur podporowych i zamknięcie naczyń włosowatych – w ten sposób dochodzi do zaburzenia mikrokrążenia.

Siły tarcia – przesuwanie tkanek względem podłoża np. podczas ciągnięcia pacjenta po prześcieradle zamiast podniesienia go do góry.

Uraz – uszkodzenie tkanek wywołane stłuczeniem,do którego doszło podczas upadku.

Zły stan higieniczny skóry. Nietrzymanie moczu i stolca.

Dodatkowy wpływ czynników wewnętrznych nasila i przyspiesza rozwój odleżyny (2, 3, 4, 5, 6).

Unieruchomienie, ograniczenie poruszania się. Zaburzenia neurologiczne – zaburzenia czucia, niedowłady. Porażenia. Choroby takie jak miażdżyca, cukrzyca. Niewydolność krążenia z obrzękami. Nietrzymanie moczu i stolca. Niedożywienie. Długotrwałe stosowanie sterydów (2, 3, 4, 5, 6, 7).

Miejsca najbardziej narażone na powstawanie odleżyn to: okolica potyliczna; okolica łopatek, pośladków i kości krzyżowej oraz kości ogonowej; okolice guzów kulszowych; łokcie; pięty; uszy.

W przypadku długotrwałego leżenia na boku: okolice kości biodrowej, kości ramiennej, kości udowej po stronie bocznej oraz kostki.

Na wymienione miejsca należy zwrócić szczególną uwagę przy pielęgnacji pacjentów zagrożonych powstawaniem odleżyn (1, 6, 7).

Jak ograniczyć ryzyko powstania odleżyny?

Opracowano standardy postępowania dla efektywnego kierowania procesem zapobiegania i leczenia odleżyn – (NPUAP) National Pressure Ulcer Advisory Panel -Pressure Ulcer Prevention Points w USA (3) i (EPUAP) European Pressure Ulcer Advisory Panel w Europie (4). Ocena czynników ryzyka rozwoju odleżyn

1. Czynnikem ryzyka powstania odleżyny jest długotrwałe unieruchomienie pacjenta w łóżku lub w fotelu.

2. Proces identyfikacji osób najbardziej zagrożonych odleżynami ułatwiają punktowe skale oceny ryzyka ich rozwoju np. Skala Doren – Norton, skala Braden.

3. Ustalenie poszczególnych czynników ryzyka w postaci chorób neurologicznych czy metabolicznych, nietrzymania moczu, kału, zaburzenia świadomości i niedożywienie.

1. Ocena skóry codziennie z poszukiwaniem ewentualnych oznak ich uszkodzenia.

2. Higiena ciała. Skóra powinna być myta ciepłą wodą z użyciem delikatnych środków czyszczących, które nie będą jej wysuszały, po umyciu skórę należy delikatnie osuszyć tak, aby jej zbyt mocno nie trzeć. Po umyciu skóry trzeba stosować środki zwiększające jej elastyczność.

3. Omijając wyniosłości kostne należy skórę delikatnie nacierać, oklepywać, unikając nadmiernego masowania i mocnego tarcia. Chronić skórę przed uderzeniami i skaleczeniami.

4. Unikanie wilgoci – wilgotną bieliznę lub pościel trzeba zamieniać na suchą. Prześcieradło powinno być miękkie i niezbyt mocno naciągnięte.

5. W przypadku nietrzymania moczu lub kału konieczne jest zwrócenie uwagi na stałe utrzymanie czystości. Zabezpieczając materac przed zabrudzeniami należy stosować tylko materiały półprzepuszczalne. W koniecznych przypadkach należy stosować cewniki i pampersy.

6. Podczas przenoszenia i przesuwania pacjenta należy zabezpieczyć jego ciało przed urazami z wykorzystaniem łatwoślizgu i podnośnika.

7. Prowadzenie systematycznie zabiegów fizykoterapeutycznych, w tym ćwiczeń ruchowych dla utrzymania prawidłowego zakresu ruchomości w stawach.

8. Zapewnienie dobrego stanu odżywienia z dostarczeniem należytej ilości kalorii, białka – 0,8 g/kg/dobę, mikroelementów i witamin.

9. Leczenie schorzeń towarzyszących – cukrzycy, niewydolności krążenia, niedokrwistości, schorzeń reumatycznych, miażdżycy, obrzęków.

1. Codzienna rehabilitacja ruchowa jest najskuteczniejszą metodą zapobiegania odleżynie. Pacjent musi mieć zapewniony zmienny ucisk, osiąga się to przez zmiany ułożenia ciała co 1-2 godziny. Przy zmianie pozycji chorego należy pamiętać o przygotowaniu poduszek, które służą za podpórki.

2. Uniesienie głowy i klatki piersiowej nie powinno być wyższe niż o 30 stopni i na okres tak krótki, jak tylko jest to możliwe.