Europa, według terminologii geograficznej jest częścią Eurazji, ale zajmuje zaledwie 1/5 powierzchni tego kontynentu. Zamieszkuje ją niecałe 750 milionów ludzi. W kategoriach politycznych, a także społecznych, termin „Europa” jest mniej precyzyjny. Składa się na nią wiele państw o różnej zamożności, potencjale ekonomicznym, kulturze, a także o odmiennościach antropologicznych mieszkańców. Od połowy ubiegłego wieku w Europie zaczęły występować tendencje zjednoczeniowe, które objęły 6 najbardziej rozwiniętych państw (Francję, Włochy, Luksemburg, Belgię, Holandię i Republikę Federalną Niemiec). Stały się one zalążkiem obecnej Unii Europejskiej. W kolejnych latach dołączyły do nich dalsze państwa Europy Zachodniej i Północnej, tworząc silną strukturę gospodarczą EU15. Na przełomie wieków doszło do historycznego, kolejnego rozszerzenia Unii Europejskiej o państwa Europy Centralnej i Wschodniej, wchodzące wcześniej w skład przeciwnego do państw Europy Zachodniej bloku polityczno-gospodarczego. Powstała w ten sposób unia 25 państw (EU25). Kilka lat później zakończył się kolejny etap poszerzania Unii Europejskiej – dołączyły do niej Bułgaria i Rumunia. W chwili obecnej Unia Europejska liczy 27 państw o łącznej liczbie pół miliarda mieszkańców (EU27) (ryc. 1). Poza EU27 pozostaje nadal kilka państw europejskich – jedne z własnego wyboru (Norwegia, Islandia, Szwajcaria), a inne oczekują na przyjęcie do wspólnoty (m.in. Ukraina i państwa bałkańskie). Tak więc pojęcie „Unia Europejska”, wbrew oczekiwaniom orędowników zjednoczonej Europy, jeszcze nie w pełni pokrywa się z terminem geograficznym „Europa”.

Między członkami Unii Europejskiej istnieją znaczne różnice w zamożności, co bardzo rzutuje na poziom opieki zdrowotnej. Również wskaźniki epidemiologiczne wielu chorób, w tym także chorób wątroby są zróżnicowane, w zależności od regionu EU27. Musi to być uwzględniane we wszelkich ocenach i analizach, bowiem mimo wysiłków w kierunku wyrównywania różnic wewnątrz Unii, dysproporcje między państwami Europy Zachodniej i Północnej (EU15), a pozostałymi członkami EU27 są znaczne i prawdopodobnie będą istnieć przez wiele lat. Widać to bardzo wyraźnie na przykładzie czułego wskaźnika zdrowotności populacji, jakim jest przewidywana długość życia w chwili urodzenia (ryc. 2). W ostatnich latach wskaźnik ten poprawia się we wszystkich państwach EU27, ale w 2006 roku kraje Europy Wschodniej nie osiągnęły jeszcze poziomu, jaki miały kraje EU15 w roku 1990 (1).

Do przewlekłych chorób wątroby zalicza się wszystkie stany patologiczne tego narządu trwające dłużej niż pół roku. Najczęstszą przewlekłą chorobą wątroby jest marskość, bowiem niezależnie od przyczyny, końcową fazą większości dłużej trwających chorób wątroby jest przebudowa marska. W analizach obejmujących całą Unię Europejską w ostatnich latach umieralność z powodu przewlekłych chorób wątroby wyraźnie spada (ryc. 3). Gdy jednak porównuje się ten wskaźnik między krajami EU15 a Unią rozszerzoną o kraje Europy Wschodniej (EU27), to widać wyraźne różnice. Już w połowie ostatniej dekady ubiegłego wieku w rozwiniętych krajach Europy Zachodniej tworzących EU15 liczba zgonów z powodu przewlekłych chorób wątroby nie przekraczała 15 na 100 000 mieszkańców i w kolejnych latach systematycznie się zmniejszała. Ten sam wskaźnik dla EU27 jest znacznie wyższy, chociaż także wykazuje tendencje spadkowe. Wykres na rycinie 3 wyraźnie wskazuje, że w krajach Europy Wschodniej i Centralnej umierało i nadal umiera z powodu przewlekłych chorób wątroby więcej osób niż w Europie Zachodniej i Północnej. Należy zwrócić uwagę, że we wszystkich krajach EU15, z wyjątkiem Wielkiej Brytanii, spada śmiertelność z powodu przewlekłych chorób wątroby, natomiast w krajach Europy Wschodniej i Centralnej, które dołączyły do EU15 wskaźnik ten wzrasta (ryc. 4). Zwraca również uwagę niezwykle wysoka śmiertelność z powodu chorób wątroby na Węgrzech i w Rumunii w porównaniu z pozostałymi krajami europejskimi. W Polsce liczba zgonów na przewlekłe choroby wątroby utrzymuje się w ostatnich latach na stałym poziomie i wynosi około 15 na 100 000 mieszkańców (ryc. 4).

Główne czynniki etiologiczne chorób wątroby na całym świecie przedstawia tabela 1. Ich oddziaływanie jest zmienne w zależności od kontynentu i regionu. W Europie, spośród przyczyn chorób wątroby najważniejsze znaczenie mają:

a) wirusy zapalenia wątroby B oraz C i w mniejszym stopniu wirus zapalenia wątroby A,

b) alkohol etylowy,

c) zaburzenia metaboliczne związane z otyłością. Wszystkie wymienione przyczyny, z wyjątkiem zapalenia A, mogą być przyczynami przewlekłych chorób wątroby.

Zapalenie wątroby A w krajach EU15 występuje znacznie rzadziej niż w krajach Europy Wschodniej. Jak wykazały badania w ramach projektu EUROHEP.NET (3), w ostatnich latach w większości krajów EU27 rejestruje się znaczny spadek hospitalizacji z powodu ostrego zapalenia wątroby typu A (ryc. 5). Na zakażenie wirusem hepatitis A są szczególnie narażeni Europejczycy, którzy nie przebyli zakażenia tym wirusem (dotyczy regionu EU15), podróżujący do krajów rozwijających się.

Rozkład częstości zakażeń wirusem hepatitis B (HBV) w Europie jest wybitnie niejednolity. W krajach Europy Zachodniej liczba zakażonych HBV nie przekracza 2% populacji, natomiast w krajach Europy Wschodniej i Południowej liczbę zakażonych szacuje się na 2-7% (4). Od ostatniej dekady ubiegłego wieku, w większości krajów europejskich obserwuje się wyraźny spadek częstości zakażeń HBV (ryc. 6). Należy zwrócić uwagę, że ten trend, choć jednakowy w EU27, w krajach Europy Wschodniej rozpoczyna się od znacznie wyższych wartości wskaźników częstości zakażeń w porównaniu z EU15 (5).

Na całym świecie do głównych dróg zakażenia HBV zalicza się:

a) wstrzyknięcia dożylne (głównie dotyczy to narkotyków),

b) wielopartnerskie kontakty seksualne i stosunki seksualne między osobnikami tej samej płci,

c) pracę w jednostkach ochrony zdrowia.

W krajach Europy Wschodniej ważnymi drogami zakażenia, już niespotykanymi w EU15, są zabiegi i operacje chirurgiczne oraz sprzęt medyczny. Duża częstość zakażeń HBV w całej populacji europejskiej, a szczególnie w krajach, które dołączyły do EU15, ma niewątpliwy wpływ na wzrost śmiertelności z powodu przewlekłych chorób wątroby, a szczególnie na wzrastającą częstości raka wątrobowo-komórkowego na naszym kontynencie.