Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 3/2009, s. 204-213
*Lech Baczuk
Nieswoiste choroby zapalne jelit. Dwadzieścia lat doświadczenia klinicznego
Inflammatory bowel diseases. Twenty years of clinical experience
Klinika Chirurgii Ogólnej i Przewodu Pokarmowego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Krzysztof Bielecki**
Streszczenie
Autorzy dokonali retrospektywnej oceny wyników leczenia chirurgicznego u chorych z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit. W latach 1987-2008 operowano 90 chorych z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego (WZJG) i 128 pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna (CHLC). U chorych z WZJG oceniano przebieg kliniczny oraz wyniki odległe leczenia. U pacjentów z CHLC obserwowano przebieg kliniczny oraz liczbę nawrotów (w zależności od pierwotnej lokalizacji i charakteru choroby, oraz od wieku pacjentów). Liczba nawrotów CHLC w latach 1987-2001, po 5, 10 i 15 latach obserwacji, wynosiła odpowiednio 63,5%, 70,8% i 73,3%, podczas gdy u chorych leczonych w latach 2002-2006, po znacznym skróceniu okresu leczenia zachowawczego, liczba nawrotów wynosiła 21,1%.
Wnioski: 1) – Największą liczbę nawrotów chirugicznych choroby Leśniowskiego-Crohna stwierdzono w przypadku pierwotnej lokalizacji choroby w jelicie krętym. 2) – Wczesne leczenie operacyjne może obniżyć liczbę nawrotów w chorobie Leśniowskiego-Crohna. 3) – Powstanie specjalistycznych ośrodków leczenia nieswoistych chorób zapalnych jelit, poprawiło wyniki diagnostyki i leczenia.
Summary
Authors retrospectively reviewed results of the surgical treatment in patients with inflammatory bowel diseases. In years 1987-2008, 90 patients with ulcerative colitis and 128 patients with Crohn´s disease have been treated. In patients with ulcerative colitis, the clinical course and the long-term outcome were observed. In patients with Crohn´s disease, the clinical course and recurrence rates (depending on the location and behaviour of the disease and depending on the age of patients) were noted. Surgical recurrences of Crohn´s disease in years 1987-2001, after 5, 10 and 15 years of observation, was 63,5%, 70,8% and 73,3% respectively, but only 21,1% in years 2002-2006, after shortening of the period of conservative treatment.
Conclusions: 1) – The highest recurrence rate we have observed in the ileal primary location of the Crohn´s disease. 2) – Early surgical treatment can decrease the recurrence rate in Crohn´s disease. 3) – Emerging of specialist centers of the treatment of inflammatory bowel diseases, improved the diagnosis and results of treatment.



W ostatnich latach obserwuje się stały postęp w leczeniu farmakologicznym nieswoistych chorób zapalnych jelit (NCHZJ). Rozwój nowych metod diagnostycznych pozwala na coraz dokładniejsze określenie stadiów zaawansowania oraz lokalizacji tych chorób. Mimo to, leczenie chirurgiczne pozostaje nadal jedyną skuteczną metodą postępowania w ciężkich i powikłanych postaciach NCHZJ. Istotną zdobyczą ostatnich lat jest powszechne zastosowanie staplerów jelitowych, znacznie ułatwiające wykonanie niektórych skomplikowanych zabiegów operacyjnych, a w wielu przypadkach pozwalające na uniknięcie stomii. Niewątpliwym postępem jest również powstanie ośrodków referencyjnych, o dużym doświadczeniu klinicznym, w których prowadzone jest leczenie NCHZJ. O sposobie leczenia farmakologicznego, ustalaniu wskazań do operacji, wyborze odpowiedniego momentu do zabiegu oraz właściwego jego rodzaju, decyduje w nich kompetentny zespół specjalistów – gastrologów, chirurgów, endoskopistów i radiologów. Do grona tych ośrodków zalicza się również nasza Klinika, ściśle współpracująca z kilkoma wiodącymi Klinikami Gastroenetrologicznymi w Warszawie.
Celem tej pracy była ocena retrospektywna wyników leczenia chorych z NCHZJ, operowanych w Klinice Chirurgii Ogólnej i Przewodu Pokarmowego CMKP w Warszawie w ciągu ostatnich 20 lat.
Materiał
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG). Od 1987 r. do pierwszej połowy 2008 r. operowano w Klinice 90 chorych (55 kobiet i 35 mężczyzn). Średni wiek pacjentów wynosił 37,5 roku. W zależności od rozległości zmian chorobowych oraz stanu ogólnego chorych, wykonywano u nich kolektomię lub proktokolektomię z ileostomią, proktokolektomię odtwórczą lub kolektomię z zespoleniem krętniczo-odbytniczym. W grupie tej oceniano przebieg kliniczny oraz powikłania po typowych zabiegach operacyjnych.
Choroba Leśniowskiego-Crohna (CHLC). W analogicznym okresie operowano 128 chorych (63 kobiety i 65 mężczyzn). Średni wiek pacjentów wynosił 31,5 roku. Pacjentów podzielono na odpowiednie grupy, uwzględniając konieczność dokonywania oceny wyników leczenia w odstępach 5-letnich (tab. 1). Zmieniające się w tym czasie standardy leczenia farmakologicznego oraz wprowadzenie w życie koncepcji wcześniejszego operowania tych chorych, skłoniły nas do wyodrębnienia trzech jednorodnych grup pacjentów. Grupę I – utworzono z 52 chorych operowanych w latach 1987-2001 (często wcześniej leczonych w nieodpowiedni sposób lub wręcz zaniedbanych). Grupę II – stanowi 52 chorych operowanych w latach 2002-2006 (w większości przypadków leczonych prawidłowo, jednak 5-letni okres obserwacji pooperacyjnej nie u wszystkich został ukończony). Grupa III – to 24 pacjentów operowanych w ciągu ostatniego 1,5 roku, u których okres obserwacji dopiero się rozpoczyna – danych tych chorych nie analizowano. Za nawrót choroby uznawano konieczność powtórnej interwencji chirurgicznej.
Tabela 1. Liczba chorych z CHLC operowanych (po raz pierwszy) w kolejnych 5-leciach między 1987 a 2008 rokiem.
Lokalizacja1987-1991
Gr. I
1992-1996
Gr. I
1997-2001
Gr. I
2002-2006
Gr. II
2007-2008
Gr. III
Razem
L1 - jelito kręte-1511320
L2 - jelito grube7459126
L3 - jelito cienkie i grube (odc. kręt.-kątn.)8418322082
Razem159285224128
Analizy nawrotów chirurgicznych CHLC w grupie I i II tych pacjentów dokonano zgodnie z klasyfikacją montrealską tzn. w zależności od lokalizacji zmian pierwotnych, cech charakterystyczych choroby oraz wieku pacjentów (L – Location, B – Behaviour, A – Age). Lokalizacja L1 – oznaczała obecność zmian chorobowych w jelicie cienkim (głównie w jelicie krętym), L2 – zmiany w jelicie grubym, L3 – zmiany w jelicie cienkim i grubym (głównie w odcinku krętniczo-kątniczym). Cechy choroby to: B1 – nie kwalifikujące do grupy B2 ani B3, B2 – choroba powodująca zwężenia/niedrożność jelit, oraz B3 – choroba powodująca przetoki. Wiek chorych: A1 – początek choroby do 16. r.ż., A2 – między 17. a 40. r.ż., oraz A3 – powyżej 40. r.ż. Dodatkowo oceniono wyniki leczenia w wyodrębnionej podgrupie chorych ze zmianami okołoodbytniczymi. Wyniki porównano z danymi dostępnymi w literaturze medycznej.
Wyniki
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego. W okresie ostatnich 20 lat z powodu WZJG operowaliśmy 90 chorych (55 kobiet i 35 mężczyzn), w wieku od 17 do 69 lat (średnia wieku ok. 37,5 lat). Czas trwania choroby wynosił średnio 5,5 roku (l mies.-30 lat), jedynie u 10 osób okres między zachorowaniem a leczeniem operacyjnym wynosił poniżej pół roku. Większość chorych leczona była długotrwale preparatami sulfosalazyny, kortykosterydami oraz lekami immunosupresyjnymi. Niemal u 50% chorych stwierdzano w okresie przedoperacyjnym różnego stopnia niedokrwistość, a u osiemnastu osób hypoalbuminemię <3g/dl. U 22 chorych z WZJG operacje wykonano w trybie pilnym (w ciągu 48 godzin od przyjęcia do szpitala). Wskazaniami były ciężkie krwiste biegunki, nie poddające się leczeniu zachowawczemu (Acute Fulrninant Ulcerative Colitis = AFUC, 11 przyp.), megacolon toxicum (7 przyp.), lub przedziurawienie jelita grubego (4 przyp.). U tych pacjentów, operowanych z reguły w ciężkim stanie ogólnym i często obciążonych dodatkowymi powikłaniami, wykonywano kolektomię i ileostomię (C +1) z zachowaniem kikuta odbytnicy (15 przyp.) lub całkowitą proktokolektomię z ileostomią (PC + 1,7 przyp.). W grupie tej zmarło 8 osób (w tym 5 chorych w okresie okołooperacyjnym), kolejne 3 osoby w okresie 2 mies. – 12 mies. (tab. 2). U pozostałych chorych, w drugim etapie operacji wykonano: u trzech pacjentów – usunięcie kikuta odbytnicy z powodu aktywnych zmian chorobowych (chorzy pozostali z definitywną ileostomią), zaś u kolejnych trzech – odtwórczą proktokolektomię (ileal pouch-anal anastomosis = IPAA), w tym w dwu przypadkach wytworzono dodatkowo czasową ileostomię zabezpieczającą zbiornik (tab. 3).
Tabela 2. Zgony w grupie chorych z WZJG w ciągu 1 roku od operacji.
L.p.Wiek, płećRozpoznanieOperacjaCzas i przyczyna zgonu
142 l., KAFUCPC + I7d w OIOM - DIC
245 l., MAFUC + CachexiaPC + IOd w OIOM - ostra niewydolność krążenia
340 l., KAFUC + Cirrhosis hepatisPC + Ild w OIOM - wstrząs septyczny
427 l., MAFUC. Wstrząs hypowolemicznyPC + IOd w OIOM - wstrząs hypowolemiczny
570 l., MCiężki rzut UCC + IRA15 d - rozejście się zespolenia, z.o.
628 l., KUC, sterydozależnośćC + I2 m - przełom nadnerczowy
735 l., KUC + ca. simae + Cirrhosis hepatisC + I6 m - niewydolność wątroby
827 l., MUC + Cirrhosis hepatisPC + I12 m - niewydolność wątroby
944 l., KUC + ca. recto-sigmoidei Carcinosis peritoneiPC + I2 m - rozsiew choroby nowotworowej
Tabela 3. Wykaz operacji wykonanych w trybie pilnym w grupie 22 chorych z WZJG.
Pierwszy etapDrugi etapTrzeci etap
Kolektomia i ileostomią15Proktektomia3 
Proktokolektomia i ileostomią7IPAA3 
 - w tym z zabezpieczającą ileostomią(2)Zamknięcie ileostomii2
2262
Planowo operowano 68 chorych. Najczęstszym wskazaniem do operacji była oporność choroby na leczenie zachowawcze. Nowotwór lub ryzyko powstania nowotworu przewodu pokarmowego był przyczyną operacji jedynie u 5 chorych, z wieloletnim wywiadem WZJG we wszystkich przypadkach (tab. 4).
Tabela 4. Nowotwory układu pokarmowego w grupie chorych z WZJG.
Lp.Wiek, płećCzas trwaniaRozpoznaniePrzebieg
143 l., Kod 13 latCa. sigmae in situ11 lat bez wznowy
235 l., Kod 10 latCa. sigmae + Cirrhosis hepatisZgon po 6 miesiącach od operacji
344 l., Kod 17 latCa. mucocellulare partim adenoca. rect et sigmaeZgon po 2 miesiącach od operacji
459 l., Kod 8 latCarcinoid ilei7 lat bez wznowy
536 l., Mod 20 latDysplasia multifocalis + Cholangitis sclerosans1 rok
W grupie pacjentów operowanych planowo, w pierwszym etapie wykonano: kolektomię z ileostomią (43 przyp.), całkowitą proktokolektomię z ileostomią (5 przyp.), kolektomię z zespoleniem krętniczo-odbytniczym (C + ERA, 6 przyp.), oraz odtwórczą proktokolektomię (14 przyp. – w tym 9 z czasową odbarczającą ileostomią). W kolejnych etapach wykonano u tych chorych proktektomię (18 przyp.) z powodu aktywnych zmian w kikucie odbytnicy, IPAA (14 przyp. – w tym 6 z czasową ileostomią), oraz zamknięcie zabezpieczającej ileostomii u 12 chorych ze zbiornikami jelitowymi wykonanymi w poprzednich etapach leczenia. Wytwarzano wyłącznie zbiorniki jelitowe typu „J”, stosując technikę staplerową. Ogółem przeprowadzono w tej grupie pacjentów 112 zabiegów planowych. Sumaryczny wykaz wykonanych operacji planowych zawiera tabela 5.
Tabela 5. Wykaz operacji planowych wykonanych w grupie 68 chorych z WZJG.
Pierwszy etapDrugi etapTrzeci etap
Kolektomia z ileostomią43Proktektomia18 
Proktokolektomia izileostomią5IPAA14 
Kolektomia i zespolenie krętniczo-odbytnicze6- w tym z zabezpieczającą ileostomią(6)Zamknięcie ileostomii3
Proktokolektomia + zbiornik typu "J" = (IPAA):14  
- w tym z zabezpieczającą ileostomią(9)Zamknięcie ileostomii9 
68413
Ponadto, z powodu powikłań pooperacyjnych, u 34 (37,7 %) chorych konieczne było przeprowadzenie kolejnych zabiegów operacyjnych (tab. 6 i 7). Największą liczbę powikłań, wymagających powtórnej operacji, odnotowano w grupie pacjentów po odtwórczej proktokolektomii – u 15/31 chorych (48,4%). U pacjentów po usunięciu niemal całkowitym oraz całkowitym jelita grubego z wytworzeniem ileostomii, odsetek powikłań wymagających powtórnej interwencji chirurgicznej wynosił odpowiednio 24,1% (u 14/58 chorych) oraz 33,3% (u 4/2 chorych). W grupie 6 pacjentów po kolektomii i zespoleniu krętniczo-odbytniczym, zanotowano jedno powikłanie w postaci rozejścia się zespolenia (16,6%), niestety zakończone śmiercią chorego.
Tabela 6. Powikłania pooperacyjne w WZJG, w tym wymagające leczenia chirurgicznego. Po wycięciu jelita grubego z wytworzeniem ileostomii.
Po operacji: C + 1Liczba powikłańPo operacji: PC + ILiczba powikłań
Ropienie rany4Krwotok wewnętrzny1
Ropień jamy brzusznej4Przepuklina pooperacyjna1
Rozlane zapalenie otrzewnej1Martwica ileostomii1
Wypadanie ileostomii4Wypadanie ileostomii1
Przepuklina okołostomijna2 
Niedrożność zrostowa2 
Inne4 
Liczba chorych reoperowanych/Liczba wykonanych operacji14/584/12
Tabela 7. Powikłania pooperacyjne w WZJG, w tym wymagające leczenia chirurgicznego. Po wycięciu jelita grubego i wykonaniu zbiornika jelitowego lub zespoleniu z odbytnicą.
Po operacji: IPAALiczba powikłańPo operacji: C + IRALiczba powikłań
Ropienie rany4Rozejście się zespolenia1
Ropień jamy brzusznej4 
Nieszczelność zbiornika/zespolenia5 
Przetoki zbiornikowe6 
Zwężenie zespolenia6 
Niedrożność zrostowa1 
Pouchitis6 
Liczba chorych reoperowanych/Liczba wykonanych operacji15/311/6
IPAA = Ileal Pouch – Anal Anastomosis
C + IRA = Colectomy + Ileo-Rectal Anastomosis
W grupie chorych operowanych ze wskazań planowych odnotowano 1 zgon – po 2 miesiącach od zabiegu operacyjnego – spowodowany rozsiewem choroby nowotworowej. W sumie, po operacjach wykonanych u chorych z WZJG zmarło 9 osób (10%), w tym dwoje chorych z zaawansowanymi nowotworami jelita grubego (tab. 2).
Choroba Leśniowskiego-Crohna. Grupę 128 pacjentów z CHLC stanowili zarówno chorzy leczeni chirurgicznie od początku w naszej Klinice, jak i chorzy leczeni – z reguły we wstępnej fazie choroby – w innych szpitalach. Poza naszą Kliniką wykonano u nich 41 drobnych zabiegów (głównie z powodu zmian okołoodbytniczych) oraz 20 dużych operacji brzusznych. W Klinice przeszli oni kolejnych 95 operacji z powodu choroby podstawowej, 53 operacje z powodu jej nawrotów, oraz 30 operacji z powodu powikłań pooperacyjnych lub planowych kolejnych etapów leczenia (np. likwidacja stomii). W sumie wykonano u tych chorych 239 dużych operacji oraz drobnych zabiegów chirurgicznych.
Średni wiek pacjentów z grupy I wynosił 36 lat, a średni czas od momentu zachorowania do interwencji chirurgicznej wynosił 7,5 roku. Średni wiek pacjentów z grupy II wynosił 29 lat, a czas od chwili zachorowania do pierwszej operacji wynosił 2,9 roku) (tab. 8.) Liczba nawrotów chirurgicznych CHLC w ciągu 5, 10 i 15 lat od pierwszej operacji u pacjentów z grupy I wynosiła odpowiednio: 63,5%, 70,8% i 73,3%. U chorych z grupy II (nie u wszystkich upłynął 5-letni okres obserwacji), dotychczasowa liczba nawrotów wynosi 21,1% (tab. 9).
Tabela 8. Średni wiek operowanych z rozpoznaniem choroby Leśniowskiego-Crohna, oraz czas leczenia farmakologicznego przed pierwszą operacją.
 Średni wiek chorych w czasie pierwszej operacjiŚredni czas leczenia farmakologicznego
Grupa I, 52 chorych, 1987-200136 lat7,5 lat
Grupa II, 52 chorych, 2002-200629 lat2,9 lat
Grupa III, 24 chorych, 2007-200831 lat3,8 lat
Tabela 9. Porównanie liczby nawrotów CHLC w grupie I (okresy 5-, 10- i 15-letniej obserwacji) oraz w grupie II (okres obserwacji 2-5 lat).
Okres obserwacji pooperacyjnejLiczba nawrotów/liczba operowanych pacjentówOdsetek nawrotów
Grupa I: - do 5 lat33/5263,5 %
- do 10 lat17/2470,8 %
- do 15 lat11 / 1573,3 %
Grupa II:11/5221,1 %
Liczba nawrotów w przypadku umiejscowienia CHLC w jelicie krętym (L1) wynosiła 83,3% po 5 latach od operacji. Dotychczas nie upłynął wystarczający czas aby ocenić wyniki odległe u tych chorych. W przypadku umiejscowienia ogniska pierwotnego CHLC w jelicie grubym (L2), liczba nawrotów chirurgicznych po 5, 10 i 15 latach obserwacji wynosiła odpowiednio: 71,4%, 77,8% i 100,0%. Liczba nawrotów CHLC u pacjentów z lokalizacją krętniczo-kątniczą (L3) wynosiła 28,1%, 38,5% i 44,4%, odpowiednio po 5, 10 i 15 latach od pierwotnej operacji (tabl. 10). W grupie II dotychczas nie stwierdzono różnic w liczbie nawrotów CHLC w zależności od pierwotnej lokalizacji choroby. Liczba nawrotów CHLC w zależności od jej fenotypu u pacjentów z grupy I wynosiła:
Tabela 10. Nawroty w chorobie Leśniowskiego-Crohna w zależności od lokalizacji zmian pierwotnych (Grupa I).
Grupa I5 lat10 lat15 lat
L1 - j. kręte (6 chorych)5/6 chorych
83,3 %
1/1 chory
100,0 %
-
L2 - j. grube (14 chorych)10/14 chorych
71,4%
7/9 chorych
77,8 %
5/5 chorych
100,0 %
L3 - j. cienkie i grube* (32 chorych)9/32 chorych
28,1 %
5/13 chorych
38,5 %
4/9 chorych
44,4 %
* głównie odcinek krętniczo-kątniczy.
– w grupie B1 – 25,0%, 50,0% i 50,0%;
– w grupie B2 – 33,3%, 50,0% i 100,0%;
– w grupie B3 – 60,0%, 100,0% i 100,0% – odpowiednio po 5, 10 i 15 latach obserwacji. Szczegółowe dane zawiera tabela 11. Tendencję do większej liczby nawrotów w grupie B3 obserwujemy również w grupie chorych leczonych w ostatnich latach.
Tabela 11. Nawroty w chorobie Leśniowskiego-Crohna w zależności od fenotypu choroby (Grupa I).
Grupa I5 lat10 lat15 lat
B1 - nie B2, nie B3 12 chorych3/12
25,0%
2/4
50,0%
1/2
50,0%
B2 - zwężenie/niedrożność 15 chorych5/15
33,3%
2/4
50,0%
2/2
100,0%
B3 - przetoka 25 chorych15/25
60,0%
6/6
100,0%
6/6
100,0%
Na troje pacjentów, u których CHLC rozpoczęła się poniżej 16 r.ż. (A1), nawrót chirurgiczny choroby wystąpił u dwojga z nich w okresie 10 lat od pierwszej operacji. W grupie A2 odsetek nawrotów wynosił 25,0%, 34,2% i 38,1% – odpowiednio po 5, 10 i 15 latach obserwacji. W grupie A3 – nawroty choroby wymagające powtórnej interwencji chirurgicznej odnotowano u 20,4% chorych po 5-ciu latach i u 20,8% chorych po 10 latach od pierwszego zabiegu (tab. 12.) Większość chorych z grupy II mieści się w przedziale wiekowym A2.
Tabela 12. Nawroty w chorobie Leśniowskiego-Crohna w zależności od wieku pacjenta w czasie pierwszej operacji (Grupa I).
Grupa I5 lat10 lat15 lat
A1 - do 16 r.ż. (3 chorych)1
33,3%
2
66,6%
-
A2 - 17 - 40 r.ż. (76 chorych)19
25%
26
34,2%
29
38,1%
A3 - > 40 r.ż. (25 chorych)6
20,4%
7
20,8%
-

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

29

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

69

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

129

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Pardi DS, Sandborn WJ: Systematic review: the management of pouchitis. Aliment Pharmacol Ther, 2006; 23, 8; 1087-1096.
2. Metcalf AM: Elective and emergent operative management of ulcerative colitis. Surg Clin North Amer, 2007; 87; 633-641.
3. Itzkowitz SH, Harpaz N: Diagnosis and management of dysplasia in patients with inflammatory bowel diseases. Gastroenterology, 2004; 126: 1634-1648.
4. Camilleri-Brennan J, Munro A, Steele RJ: Does an ileoanal pouch offer a better quality of life than a permanent ileostomy for patients with ulcerative colitis? J Gastrointest Surg, 2003; 7; 814 -819.
5. Saito Y et al.: Total colectomy and ileorectal anastomosis in ulcerative colitis. J Gastroenterol, 1995; 30 (Suppl.8); 131-134.
6. Fazio VW et al.: Ileal pouch-anal anastomosis complications and function in 1005 patients. Ann Surg, 1995; 222: 120-127.
7. Meagher AP et al.: J ileal pouch – anal anastomosis for chronic ulcerative colitis: complications and long-term outcome in 1310 patients. Br J Surg, 1998; 85: 800-803.
8. McGuire BB, Brannigan AE, O´Connell PR: Ileal pouch – anal anastomosis. Br J Surg, 2007; 94; 812-823.
9. Shen B et al.: Endoscopic and histologic evaluation together with symptom assessment are required to diagnose pouchitis. Gastroenterology, 2001; 121: 261-267.
10. Gionchetti P et al.:Diagnosis and treatment of pouchitis. Best Practice & Research Clinical Gastroenterology, 2003; 17: 75-87.
11. Madiba TE, Bartolo DC: Pouchitis following restorative proctocolectomy for ulcerative colitis: incidence and therapeutic outcome. J R Coll Surg Edinb, 2001; 46: 334-337.
12. Das P et al.: Quality of life after indefinite diversion/pouch excision in ileal pouch failure patients. Colorectal Disease, 2007; 9: 718-724.
13. Tulchinsky H, Hawley PR, Nicholls J: Long-term failure after restorative proctocolectomy for ulcerative colitis. Ann Surg, 2003; 238: 229-234.
14. Farrell RJ, Peppercorn MA: Ulcerative colitis. The Lancet, 2002; 359, Jan 26; 331-340.
15. Scarpa M et al.: Systematic review of dysplasia after restorative proctocolectomy for ulcerative colitis. Br J Surg, 2007; 94: 534-545.
16. Eaden J et al.: Colorectal cancer prevention in ulcerative colitis: a case-control study. Aliment Pharmacol Ther, 2000, 14; 145-153.
17. Steele SR: Operative Management of Crohn´s Disease of the Colon Including Anorectal Disease. Surg Clin North Amer, 2007; 87; 611-631.
18. Hancock L, Windsor AC, Mortensen NJ: Inflammatory bowel disease: the view of the surgeon. Colorectal Disease, 2006, 8 (Suppl.1); 10-14.
19. Bernell O, Lapidus A, Hellers G: Risk factors for surgery and postoperative recurrence in Crohn´s disease. Ann Surg, 2000, 231; 38-45.
20. Gardiner KR, Dasari VM: Operative management of small bowel Crohn´s disease. Surg Clin North Amer, 2007; 87; 587-610.
21. Keh C et al.: Jejunal Crohn´s disease is associated with a higher postoperative recurrence rate than ileocecal Crohn´s disease. Colorectal Disease, 2005; 7; 366-368.
22. Borley NR et al.: Recurrence after abdominal surgery for Crohn´s disease. Relationship to disease site and surgical procedure. Dis Colon Rectum, 2002; 45; 377-383.
23. Fichera A et al.: Patterns and operative treatment of recurrent Crohn´s disease: a prospective longitudinal study. Surgery, 2006, 140; 649-654.
24. Aeberhard P et al.: Surgical recurrence of perforating and nonperforating Crohn´s disease: a study of 101 surgically treated patients. Dis Colon Rectum, 1996, 39; 80-87.
25. Lautenbach E, Berlin JA, Lichtenstein GR: Risk factors for early postoperative recurrence of Crohn´s disease. Gastroenterology, 1998, 115; 259-267.
26. Fearnhead NS et al.: Long-term follow-upof strictureplasty for Crohn´s disease. Br J Surg, 2006, 93; 475-482.
27. Egan LJ, Sandborn WJ: Advances in the Treatment of Crohn´s Disease. Gastroenterology, 2004, 126; 1574-1581.
28. Galandiuk S et al.: Perianal Crohn´ Disease. Predictors of Need for Permanent Diversion. Ann Surg, 2005, 241; 796- 802.
29. Baert F et al.: Influence of immunogenicity on the long-term efficacy of infliximab in Crohn´s disease. N Eng J Med, 2003, 348; 601-608.
30. Beets-Tan RG et al.:. Preoperative MR imaging of anal fistulas: does it really help the surgeon? – Radiology, 2001; 218: 75-84.
otrzymano: 2008-11-03
zaakceptowano do druku: 2009-01-14

Adres do korespondencji:
*Lech Baczuk
Klinika Chirurgii Ogólnej i Przewodu Pokarmowego CMKP
SPSK im. Prof. W. Orłowskiego
ul. Czerniakowska 231, 00-416 Warszawa
tel.: (0-22) 629-00-04
e-mail: baczuk@poczta.onet.pl

Postępy Nauk Medycznych 3/2009
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych