© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 6/2009, s. 480-484
*Marzena Wojewódzka-Żelezniakowicz, Sławomir Lech Czaban, Bogusław Poniatowski, Jerzy Robert Ładny
Zatrucia – epidemiologia, diagnostyka i leczenie w oddziale ratunkowym
Poisonings – epidemiology, diagnostics and treatment in the emergency department
Zakład Medycyny Ratunkowej i Katastrof Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku,
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. med. Jerzy Robert Ładny
Szpitalny Oddział Ratunkowy Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Białymstoku
Kierownik Oddziału: dr med. Bogusław Poniatowski
Streszczenie
Szybki postęp cywilizacyjny oprócz wielu wspaniałych zdobyczy służšcych człowiekowi, wywołał także wzrost szkodliwych zjawisk społecznych, do których należy zwiększenie często?ci zatruć zamierzonych jak i niezamierzonych, będšcych skutkiem narażenia na toksyczne substancje chemiczne coraz bardziej wszechobecne. Fakt ten znajduje odzwierciedlenie w ilo?ci chorych hospitalizowanych w Szpitalnym Oddziale Ratunkowym.
Materiał i metody: Badania przeprowadzono w Szpitalnym Oddziale Ratunkowym Klinicznego Szpitala Uniwersyteckiego w Białymstoku. Poddano analizie dokumentację medycznš 415 chorych znajdujšcš się w bazie danych systemu informatycznego szpitala, hospitalizowanych z powodu zatruć w latach 2006-2007. Dane przeanalizowano pod kštem demograficznym (wiek, płeć), epidemiologicznym oraz drogi zatrucia. Ocenę klinicznš chorych przeprowadzono w oparciu o stan układu kršżenia, układu oddechowego. Stan układu nerwowego oceniono przy pomocy skali Glasgow za? do oceny ciężko?ci zatrucia zastosowano skalę ciężko?ci zatrucia (Poisoning Severity Score – PSS). Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej przy pomocy komputerowego programu statystycznego Statistica 7,0. Do oceny istotno?ci statystycznej zastosowano test Chi2 oraz testy nieparametryczne.
Wyniki: Ostre zatrucia stanowiły 28% wszystkich hospitalizacji. Zdecydowanš większo?ć stanowiły zatrucia zamierzone i samobójcze (53%) i dominowały w grupie kobiet (59%). Zatrucia przypadkowe występowały w 67% u chorych>65 r.ż. i dotyczyły najczę?ciej mężczyzn (63%), podobnie jak zatrucia alkoholem etylowym (31%). Najwięcej chorych ulegało zatruciom w wieku pomiędzy 36. a 65. rokiem życia.
Wnioski: Dominujšcš przyczynš zatruć sš zatrucia mieszane lekami i alkoholem etylowym. Najczę?ciej zatruciom zamierzonym i samobójczym ulegały kobiety. Pomimo częstych hospitalizacji z powodu zatruć większo?ć chorych pozostawała w do?ć dobrym stanie klinicznym. Zgony występowały z podobnš często?ciš w grupie zatruć zamierzonych i samobójczych oraz w grupie zatruć przypadkowych.
Summary
Apart from many great developments serving humans, quick progress of civilization brought about an increase of harmful social phenomena as the increase of frequency of intentional as well as unintentional poisonings in consequence of exposure to toxic chemical substances which are more and more omnipresent. The fact is reflected in the number of patients hospitalised in the emergency department.
Material and methods: The research was carried out in the Emergency Department of the Clinical University Hospital in Bialystok. Medical documentation of 415 patients hospitalised because of poisonings in the years 2006-2007, which is available in the database of the hospital´s computer system, was analysed. The data was analysed in respects of demography (age, sex), epidemiology and way of poisoning. Clinical assessment of patients was carried out on the basis of the condition of cardiovascular and respiratory systems. Condition of the nervous system was assessed by use of the Glasgow scale and the poisoning severity by use of the Poisoning Severity Score (PSS). The results obtained were statistically analysed by means of the statistical computer program Statistica 7.0. Statistical significance was assessed by use of the Chi2 test and the nonparametric tests.
Results: Severe poisonings made up 28% of all hospitalisations. Decided majority made up intentional and suicide poisonings (53%) which dominated in the group of women (59%). Accidental poisonings occurred in 67% in patients over 65 and most frequently affected men (63%), like ethyl alcohol poisonings.
Conclusions: The study shows an important problem of poisoned patients in emergency department. Predominant causes of poisoning are mixed drugs and ethanol poisonings. Women were most frequently subject to intentional and suicidal poisonings. In spite of frequent hospitalizations the patients stayed in quite good condition in the majority of cases. Deaths occurred with similar frequency in the group of intentional and suicidal poisonings as in the group of accidental poisonings.
Toksykologia (gr. toxicon – trucizna, logos – nauka) jest dyscyplinš naukowš badajšcš aktualne lub potencjalne niebezpieczeństwo zwišzane z działaniem substancji chemicznych na żywe organizmy i ekosystemy, opracowujšcš sposoby zapobiegania, rozpoznawania i leczenia zatruć (1). Pod pojęciem zatrucia okre?la się proces chorobowy z klinicznymi objawami podmiotowymi i przedmiotowymi, wywołany przez substancję chemicznš pochodzenia egzo- lub endogennego. Ze względu na dynamikę, mechanizm oraz działanie trucizny na organizm, zatrucia dzieli się na ostre, podostre i przewlekle (2). Z punktu widzenia medycyny ratunkowej istotne znaczenie majš zatrucia ostre, ponieważ najczę?ciej do oddziałów ratunkowych trafiajš chorzy z ostrymi zatruciami substancjš egzogennš.
W?ród czynników toksycznych, będšcych przyczynš ostrych zatruć, na pierwszy plan wysuwajš się leki (ok. 60% wszystkich ostrych zatruć). Sš to najczę?ciej leki nasenne, psychotropowe i przeciwbólowe (2, 3). Do niedawna stosunkowo duży odsetek ostrych zatruć był spowodowany tlenkiem węgla, obecnie zatruć tych jest mniej (4), natomiast wzrasta często?ć zatruć ?rodkami ochrony ro?lin, rozpuszczalnikami i rozmaitymi artykułami gospodarstwa domowego. W Polsce przyczynš wielu ciężko przebiegajšcych zatruć jest alkoholizm, prowadzšcy do spożywania wysoce toksycznych alkoholi niespożywczych (ze względu na ich niskš cenę) – alkoholu metylowego, glikolu etylenowego, alkoholu izopropylowego lub pochodnych zawierajšcych te alkohole.
Zatrucia przypadkowe zdarzajš się najczę?ciej u małych dzieci i wynikajš z cechujšcej ten okres życia ciekawo?ci, a także podczas zabawy lekami lub artykułami gospodarstwa domowego. Zatrucia przypadkowego mogš doznać także doro?li najczę?ciej wtedy, gdy substancja szkodliwa zostanie umieszczona w opakowaniu czy w miejscu przechowywania ?rodków spożywczych lub leków. Najliczniejszš grupę stanowiš zatrucia zamierzone i samobójcze. Próba samobójcza jest działaniem przemy?lanym, które nie wynika z chwilowej niedyspozycji psychicznej, w przeciwieństwie do zatruć zamierzonych, popełnianych pod wpływem emocji. Zatrucia zamierzone majš na celu zwrócenie uwagi i osišgnięcie okre?lonego celu (1, 2). W wielu przypadkach sš poprzedzone spożyciem alkoholu w celu osłabienia krytycyzmu oraz spotęgowania działania substancji toksycznej.
Postępowanie z chorym zatrutym w dużym stopniu zależy od czasu spożycia ksenobiotyku oraz jego rodzaju. Obowišzek uzyskania tych informacji spoczywa na członkach zespołu ratownictwa medycznego, który jako pierwszy trafia do chorego. Rzadko jednak udaje się uzyskać pełne informacje co do ilo?ci spożytego ksenobiotyku, a czas podawany jest orientacyjnie. Nie powinno się zapominać o zabezpieczeniu substancji toksycznej i zabraniu jej wraz z chorym. Metody diagnostyczne na ogół sprowadzajš się do badań laboratoryjnych oceniajšcych podstawowe parametry wydolno?ci poszczególnych układów i narzšdów (oddechowy, kršżenia, nerki, gospodarka wodno-elektrolitowa i kwasowo-zasadowa). Leczenie w przypadkach ostrych zatruć jest najczę?ciej objawowe. W rozpoznaniu rodzaju zatrucia pomocne mogš być toksydromy, będšce zespołami objawów klinicznych wskazujšcych na zatrucie okre?lonš substancjš. Jednak problemem stajš się coraz szerzej występujšce zatrucia wielolekowe, których według niektórych ?ródeł stwierdza się aż 70% (5). Efekty spożycia mieszanych substancji sš niejednokrotnie trudne do przewidzenia, a leczenie bardziej skomplikowane i przynoszšce gorsze efekty.
Cel pracy
Celem pracy była ocena często?ci występowania oraz profilu chorych hospitalizowanych z powodu zatruć w szpitalnym oddziale ratunkowym.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w Szpitalnym Oddziale Ratunkowym (SOR) Klinicznego Szpitala Uniwersyteckiego w Białymstoku. Poddano analizie dokumentację medycznš 415 chorych znajdujšcš się w bazie danych systemu informatycznego szpitala, hospitalizowanych z powodu zatruć w latach 2006-2007. Chorych podzielono na 3 grupy:
1. zatrucia zamierzone i samobójcze;
2. zatrucia przypadkowe;
3. zatrucia etanolem.
Wydzielono chorych zatrutych alkoholem etylowym ponieważ chorzy ci ?wiadomie spożywali ksenobiotyk lecz bez intencji zatrucia. Dane przeanalizowano pod kštem demograficznym (wiek, płeć), epidemiologicznym, a także drogi zatrucia. Ocenę klinicznš chorych przeprowadzono w oparciu o stan układu kršżenia i układu oddechowego. Wydolno?ć układu kršżenia oceniano na podstawie konieczno?ci stosowania co najmniej jednej aminy presyjnej za? układu oddechowego w oparciu o potrzebę wentylacji mechanicznej. Stan układu nerwowego oceniono przy pomocy skali Glasgow. Do oceny stopnia ciężko?ci zatrucia zastosowano skalę ciężko?ci zatruć (Poisoning Severity Score – PSS) stosowanš w toksykologii klinicznej.
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej przy pomocy komputerowego programu statystycznego Statistica 7.0. Do oceny istotno?ci statystycznej zastosowano test Chi2 oraz testy nieparametryczne.
Wyniki
Hospitalizacje z powodu zatruć stanowiły 28% wszystkich hospitalizacji w SOR. Najwięcej chorych hospitalizowano z powodu zatruć zamierzonych i samobójczych, co stanowiło 53%. Zatrucia alkoholem etylowym zdarzały się czę?ciej w porównaniu z zatruciami przypadkowymi jednak nie stwierdzono istotnych różnic pomiędzy grupami. Przypadkowe zatrucia zdarzały się najczę?ciej w populacji chorych powyżej 65. roku życia. Ostre zatrucia przypadkowe oraz zatrucia etanolem dotyczyły w większo?ci mężczyzn, natomiast w grupie kobiet czę?ciej dochodziło do zatruć zamierzonych i samobójczych (tab. 1).
Tabela 1. Zatrucia zamierzone i samobójcze oraz przypadkowe w zależno?ci od wieku i płci.
| Rodzaj zatrucia |
Liczba chorych |
Wiek (lata)
(% chorych) |
Płeć
(% chorych) |
| 18-35 |
36-65 |
> 65 |
M |
K |
| Zatrucia zamierzone i samobójcze |
#220 (53%) |
36 |
48 |
16 |
41% |
59% |
| Zatrucia przypadkowe |
#91 (22%) |
*16 |
*17 |
*67 |
63% |
37% |
| Zatrucia etanolem |
128 (31%) |
31 |
45 |
24 |
77% |
33% |
| p |
< 0,05 |
<0,05 |
|
|
M – mężczy?ni, K – kobiety.
*p<0,05 w przypadku zatruć przypadkowych dla wieku>65 r.ż vs 18-65 r.ż.
#p<0,05 zatrucia zamierzone i samobójcze vs zatrucia przypadkowe.
Najczęstszš drogš przyjęcia ksenobiotyku we wszystkich rodzajach zatruć było spożycie postaci płynnej lub stałej (tab. 2). Mieszkańcy miast znacznie czę?ciej ulegali zatruciom w sposób zamierzony i samobójczy. Zatrucia przypadkowe również czę?ciej występowały w?ród mieszkańców miast 64% vs 36%. Zbliżona liczba mieszkańców wsi i miast była hospitalizowana z powodu zatrucia alkoholem etylowym 54% vs 46% (tab. 2).
Tabela 2. Podział zatruć w zależno?ci od drogi podania ksenobiotyku i miejsca zamieszkania chorych.
| Rodzaj zatrucia |
Droga zatrucia (% chorych) |
Miejsce zamieszkania (% chorych) |
| doustna |
inhalacyjna |
dożylna |
miasto |
wie? |
| Zatrucia zamierzone i samobójcze |
***82 |
***5 |
***3 |
*78 |
*22 |
| Zatrucia przypadkowe |
78 |
22 |
0 |
64 |
36 |
| Zatrucie etanolem |
100 |
0 |
0 |
54 |
46 |
| p |
< 0,001 |
< 0,05 |
p<0,001droga doustna vs inhalacyjna i dożylna.
p<0,05 miasto vs wie?.
Dominujšcš przyczynš zatruć w?ród chorych hospitalizowanych było mieszane zatrucie alkoholem etylowym i lekami. Chorzy ci stanowili aż 64% wszystkich zatrutych. Izolowane zatrucie etanolem stwierdzono u 31% chorych przyjętych do SOR z powodu zatruć. Odsetek zatruć lekami był nieznacznie wyższy niż alkoholem i wynosił 42%. ?rodki odurzajšce były przyczynš zatruć w 12%, a przyjmowane łšcznie z lekami w 21%. Najrzadziej występowały zatrucia substancjami wziewnymi (3%) i na ogół dochodziło do nich przypadkowo (ryc. 1). W?ród chorych hospitalizowanych z powodu zatrucia alkoholem etylowym u 51% chorych jego stężenie wynosiło>3 g/l, u 31% mie?ciło się w granicach 1,1-2,9 g/l. Najrzadziej byli przyjmowani do SOR chorzy ze stężeniem etanolu we krwi do 1 g/l.
Ryc 1. Rodzaje ksenobiotyków będšcych przyczynš zatruć w SOR. A – alkohol, A+L – alkohol+leki, L – leki, S.O. – ?rodki odurzajšce, S.O.+ L – ?rodki odurzajšce+ leki, S.W. – substancje wziewne.
Ocena często?ci zatruć wg skali PSS wykazała, że stopień III zatrucia uważany za najcięższy nie przekraczał 20% zatruć we wszystkich grupach chorych. Najwięcej chorych w grupie zatruć zamierzonych i samobójczych (49%) oraz zatruć etanolem (41%) zaklasyfikowano do grupy II (zatrucie ?rednie). W grupie zatruć przypadkowych większo?ć chorych wykazało I stopień zatrucia (lekki), jednak odsetek zgonów był równy grupie zatruć zamierzonych i samobójczych (3%). Najmniej zgonów odnotowano w?ród chorych zatrutych etanolem (tab. 3).
Tabela 3. Ocena ciężko?ci zatrucia wg skali PSS (Poisoning Severity Score). W tabeli pominięto stopień 0 – brak objawów.
| Rodzaj zatrucia |
PSS (% chorych) |
(% chorych) |
| 1 lekkie |
2 ?rednie |
3 ciężkie |
zgon |
| Zatrucia zamierzone i samobójcze |
68 (31) |
108 (49) |
37 (17) |
7 (3) |
| Zatrucia przypadkowe |
54 (60) |
22 (24) |
12 (13) |
3 (3) |
| Zatrucia etanolem |
49 (38) |
53 (41) |
25 (20) |
1 (1) |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Krechniak J: Toksykologia – zakres działania i kierunki rozwoju. Seńczuk W. (red.): Toksykologia współczesna. Wydanie I. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2005; p. 24-6.
2. Jodynis-Liebert J: Trucizny, zatrucia i ich przyczyny. Seńczuk W. (red.): Toksykologia współczesna. Wydanie I. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2005; p. 28-37.
3. Lee HL et al.: Etiology and outcome of patients presenting for poisoning to the emergency department in Taiwan: a prospective study. Hum Exp Toxicol 2008; 27: 373-9.
4. Salameh S et al.: Carbon monoxide poisoning in Jerusalem: epidemiology and risk factors. Clin Toxicol (Phila) 2008; 8: 1-5.
5. Hałas J i wsp.: Zatrucie wielolekowe u pacjentów leczonych w Klinice Medycyny Ratunkowej Collegium Medium UMK. Piętna?cie zim Medycyny Ratunkowej w Polsce. Jakubaszko J. (red.) Wrocław, Polskie Towarzystwo Medycyny Ratunkowej 2006; p. 267-70.
6. Pach J et al.: Comparison between the poisoning severity score and specific grading scales used at the Department of Clinical Toxicology in Krakow. Przegl Lek 1999; 56: 401-8.
7. Chrostek-Maj J: Wybrane czynniki socjodemograficzne i kliniczne jako predykatory prób samobójczych u pacjentów leczonych w Klinice Toksykologii CM UJ. Suicydologia 2006; 2: 94-9.
8. Wojewódzka-Żelezniakowicz M et al.: Społeczny i ekonomiczny aspekt leczenia w Szpitalnym Oddziale Ratunkowym chorych zatrutych alkoholem. Polish Journal of Emergency Medicine 2008; 1: 13-6.
9. Hartington K, Hartley J, Clancy M: Measuring plasma paracetamol concentrations in all patients with drug overdoses; development of a clinical decision rule and clinicians willingness to use it. Emerg Med J 2002; 19: 408-11.
10. Ciszowski K, Gomółka E, Jenner B: Wpływ dawki, czasu od zażycia i stężenia ksenobiotyku na stan kliniczny i stopień uszkodzenia wštroby u pacjentów zatrutych paracetamolem. Przegl Lek 2005; 62: 456-61.
11. Persson HE et al.: Poisoning severity score. Grading of acute poisoning. J Toxicol Clin Toxicol 1998; 36: 205-13.
12. Cevik AA et al.: Interrelation between the Poisoning Severity Score, carboxyhaemoglobin levels and in-hospital clinical course of carbon monoxide poisoning. Int J Clin Pract 2006; 60: 1523-4.
13. Davies JO, Eddleston M, Buckley NA: Predicting outcome in acute organophosphorus poisoning with a poison severity score or the Glasgow coma scale. QJM 2008; 101: 371-9.
