Cervical carcinoma treatment depends on its grade of clinical progression. Two main methods are applied in the treatment: 1. Surgical treatment (sparing or radical), 2. Radiotherapy, 3. In certain cases combined treatment is applied: e.g. radiotherapy + surgery, or surgery + radiotherapy, 4. In recent years cytostatic treatment has been introduced (chemotherapy).

Therapeutic results in early stages of carcinoma progression I or II are similar when surgery or radiotherapy are applied as sole methods. The patients require follow up after the operation for the rest of their lives.

Polska zajmuje pod względem zachorowalności na r.sz.m. średnią pozycję wśród innych państw na świecie. Zachorowalność i umieralność na r.sz.m. w Polsce od lat 80-tych utrzymuje się na niezmiennym poziomie z zaznaczającą się niewielką tendencją spadkową. Umieralność z powodu tego nowotworu w Polsce jest bardzo wysoka z najniższymi odsetkami 5-letnich względnych przeżyć spośród krajów europejskich (dane Eurocare).

W 1995 r. zarejestrowano w Polsce 3856 nowych zachorowań, z tej liczby zmarło około 60% chorych. Przyczynę tego stanu rzeczy należy upatrywać po pierwsze w braku zorganizowanego skryningu r.sz.m, po drugie w niekorzystnej strukturze stopni klinicznego zaawansowania raka (około 60% stanowią chore w II i III stopniu klinicznego zaawansowania, a jedynie 25% przedinwazyjnego w 100% wyleczalnego).

Chore na nowotwory złośliwe narządów płciowych kobiecych, w tym raka szyjki macicy, powinny być leczone przez specjalistów w wysoko wyspecjalizowanych ośrodkach ginekologiczno-onkologicznych z możliwością stosowania leczenia interdyscyplinarnego.

Z doświadczeń ośrodków polskich i światowych (Europa, USA) wiemy, że u wielu kobiet przed leczeniem nie zostaje ustalone właściwe rozpoznanie – należyta kwalifikacja klinicznego stopnia zaawansowania – z czego wynika nieoptymalne leczenie.

Rak szyjki macicy występuje rzadko przed 20 r. życia ale wraz z wiekiem szybko wzrasta osiągając szczyt zachorowalności w grupie wiekowej 45-55 lat.

Od ponad 200 lat panuje przekonanie, współcześnie uznawane przez wielu autorów jako pewnik, że rak szyjki macicy ma cechy choroby przenoszonej drogą płciową.

Znane są dobrze czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy określane jako: główne i prawdopodobne.

Do głównych czynników należą:

– wiek (25-55 lat)– r.sz.m. rzadko występuje przed 20 rokiem życia,

– infekcje wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV),

– wczesne rozpoczęcie życia seksualnego – im wcześniej następuje inicjacja seksualna (< 16 r. życia) tym większe ryzyko wystąpienia raka szyjki macicy w młodym wieku,

– duża liczba partnerów seksualnych,

– duża liczba porodów,

– palenie papierosów i to zarówno przez kobietę jak i jej partnera,

– niski status socjo-ekonomiczny,

– stwierdzona wcześniej patologia w badaniu cytologicznym,

– partnerzy podwyższonego ryzyka (niemonogamiczni, z infekcją HPV).

Do czynników sprzyjających należą:

– wieloletnie stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych,

– niewłaściwa dieta (np. brak vit. C),

– zakażenie HIV,

– stany zapalne narządu płciowego przenoszone drogą płciową inne niż HPV– np. chlamydia, rzęsistek, wirus opryszczki HSV-2.

Bardzo ważnym czynnikiem jest tak zwany „czynnik męski”!

Zwiększone ryzyko zachorowania występuje u kobiet, których partnerem jest mężczyzna, którego partnerka zmarła z powodu raka szyjki macicy – ryzyko zachorowania zwiększa się 20-krotnie jeśli u mężczyzny stwierdzono na prąciu brodawki (HPV).

Profilaktyka ma na celu rozpoznanie stanów przedrakowych i wczesnych postaci raka, ale aby była skuteczna musi być często powtarzana, rozpoczynać się wkrótce po inicjacji seksualnej i być prowadzona do późnej starości, a przede wszystkim musi obejmować jak najwięcej kobiet – najlepiej wszystkie !!!.

Inaczej ujmując – powinny to być stałe, zorganizowane, badania przesiewowe kobiet bez objawów choroby w całej populacji kobiet przeprowadzone co najmniej w ciągu 3 lat.

Istnieją kontrowersje co do częstości wykonywania badań cytologicznych. Do niedawna przeważał pogląd, że badanie to należy powtarzać co rok. Obecnie jednak uznano, że tak częste badania nie zmniejszają liczby zachorowań na postać inwazyjną raka szyjki macicy a zwiększają za to znacznie koszty programu. W populacyjnych badaniach przesiewowych przyjęto w Polsce, wzorem krajów skandynawskich okres trzech lat między badaniami, jako czas w którym nie powinna rozwinąć się choroba inwazyjna.

Szeroka edukacja społeczna odgrywa podstawową rolę w zwiększaniu liczby kobiet poddających się profilaktycznym badaniom cytologicznym. W działaniach skłaniających kobiety do regularnego badania cytologicznego szyjki macicy konieczne jest zaangażowanie zarówno lekarzy jak i placówek ochrony zdrowia. Wykazano, że znaczną rolę w badaniach profilaktycznych odgrywają lekarze rodzinni (np. doświadczenia Wielkiej Brytanii) a ich działania powinny obejmować wszystkie kobiety ze szczególnym uwzględnieniem grup podwyższonego ryzyka.

Badanie cytologiczne, dzięki któremu można wykryć stany przed– i wczesne nowotworowe, należy uznać za badanie ratujące życie i jako takie zaliczyć do największych osiągnięć medycyny prewencyjnej drugiej połowy XX wieku

Wyniki wielu badań wskazują, że ponad 50% przypadków r. sz. m. występuje u kobiet, u których nigdy nie badano rozmazu cytologicznego, zaś ponad 60% u kobiet, które nie miały wykonywanego rozmazu w ciągu 5 lat przed ujawnieniem się choroby.

Można wyróżnić dwa rodzaje objawów raka szyjki macicy – wczesne i późne.

Objawy wczesne:

– nieregularne krwawienia międzymiesiączkowe,

– krwawienia pomenopauzalne,

– krwawienia pourazowe (po stosunkach i irygacjach),

– cuchnące, ropne upławy.

Objawy późne:

– bóle w dole brzucha,

– bóle w okolicy lędźwiowej (o charakterze kolki nerkowej),

– obrzęk kończyn/y,

– objawy ze strony pęcherza moczowego (częste oddawanie moczu, parcie na mocz, zaleganie moczu w pęcherzu moczowym),

– objawy ze strony odbytnicy (zaparcie stolca, parcie na stolec, trudności w oddawaniu stolca).

Rak szyjki macicy rozwija się na tarczy części pochwowej bądź w jej kanale (przejście nabłonka płaskiego w gruczołowy) a następnie nacieka tkanki otaczające włączając pęcherz moczowy i rectum. Proces ten może być powolny. Wiele badań wykazało, że u chorych nie leczonych z rozpoznanym rakiem przedinwazyjnym (brak zgody chorej na leczenie) u 30% do 70% rozwinął się rak inwazyjny w ciągu 10-12 lat. Chociaż u ok. 10% chorych proces postępował od raka in situ do inwazyjnego poniżej roku. Rozprzestrzenienie nacieku w szyjce może manifestować się jako owrzodzenie (forma raka endofityczna) lub w postaci egzofitycznego guza.

Poza miejscowym naciekaniem rak rozprzestrzenia się drogami limfatycznymi regionalnymi do węzłów chłonnych oraz drogą krwionośną powodując przerzuty odległe – płuca, kości, śródpiersie. Przerzuty obserwowane są również u chorych, u których zmiana pierwotnajest mała, dlatego w każdym przypadku należy dokładnie poszukiwać przerzutów.

Rozpoznanie raka szyjki macicy dzielimy na ustalenie rozpoznania i ustalenie stopnia klinicznego zaawansowania raka.

Podstawą dla rozpoznania raka szyjki macicy jest wywiad, ogólne badanie kliniczne i ginekologiczne przez pochwę i przez odbytnicę. Badania te powinny być przeprowadzone zespołowo przez doświadczonego ginekologa i onkologa radioterapeutę (zasada często nie respektowana!). We wczesnych stopniach klinicznego zaawansowania (I, II) wskazane jest przeprowadzenie badania w krótkim znieczuleniu ogólnym. W Instytucie Onkologii w Warszawie dane z takich badań wykazały różnicę w ocenie zaawansowania raka w około 30% przypadków. Przy istniejących wątpliwościach odnośnie stopnia zaawansowania zaliczamy przypadek do stopnia niższego.

Poza badaniem klinicznym w celu ustalenia zaawansowania stosowane są następujące uzupełniające badania dodatkowe: kolposkopia, wyłyżeczkowanie kanału szyjki macicy, histeroskopia, cystoskopia, proktoskopia, rentgenogramy klatki piersiowej i kośćca.

Podejrzane zmiany w pęcherzu moczowym i odbytnicy powinny być potwierdzone histologicznie.

Konizacja lub amputacja szyjki (jeśli wskazane) są zaliczane do badań rozpoznawczych – chociaż mogą okazać się zabiegami leczniczymi. Badania takie jak: limfografia, arteriografia, laparoskopia, USG, KT i MR oraz punkcja cienkoigłowa węzłów chłonnych i przymacicz mają znaczenie dla planowania leczenia, ale z uwagi na różną ich interpretację i brak możliwości powszechnego stosowania nie mogą stanowić podstawy dla zmiany stopnia klinicznego zaawansowania raka.