>W ostatnich latach można zaobserwować rosnące zainteresowanie młodzieżą, procesami i zjawiskami związanymi z dojrzewaniem oraz funkcjonowaniem tej grupy w różnych sferach życia społecznego. Badania dotyczące zdrowia młodzieży, zachowań prozdrowotnych, występowania nierówności w zdrowiu i dostępie do opieki zdrowotnej dostarczają ważnych informacji, między innymi dla osób zajmujących się planowaniem polityki zdrowotnej. Badanie zachowań zdrowotnych umożliwia projektowanie programów edukacyjnych, uświadamiających młodzież, które elementy ich zachowania stanowią czynniki ryzyka chorób cywilizacyjnych, przez co mogą obniżać stan zdrowia całej populacji. Choroba próchnicowa jest nadal chorobą powszechną, zarówno w krajach wysokorozwiniętych, jak i rozwijających się. Poprawie stanu zdrowia jamy ustnej u dzieci w wielu krajach towarzyszy zjawisko polaryzacji występowania próchnicy – wśród dzieci o bardzo dobrym stanie zdrowia jamy ustnej znajduje się grupa o bardzo dużym nasileniu próchnicy. Stąd konieczność tworzenia zróżnicowanych strategii zdrowotnych (1). Nowe cele zdrowia jamy ustnej do 2020 roku zostały sformułowane w dokumencie WHO „Health21 policy for Europe” (2). Jednym z ważnych celów jest aktywizacja lokalnych jednostek celem opracowania programów profilaktycznych, dostosowanych do lokalnych potrzeb, z uwzględnieniem sytuacji socjalnej, ekonomicznej oraz nasilenia próchnicy. Tworzenie takich programów ma uzasadnienie również w Polsce, gdzie następuje bardzo powolna poprawa stanu zdrowia jamy ustnej dzieci i młodzieży, wraz ze zjawiskiem polaryzacji nasilenia próchnicy (1, 3). Stąd istotne są badania dotyczące poziomu wiedzy na temat choroby próchnicowej i jej zapobiegania oraz ocena nawyków higienicznych w społecznościach lokalnych. W niniejszej pracy przedstawiono wyniki badania ankietowego przeprowadzonego w dwóch szkołach gimnazjalnych – jednej położonej w mieście i jednej na wsi.

>Przeprowadzono badanie ankietowe wśród 170 respondentów obojga płci, w wieku 12-16 lat (Avg. 14+/-1). Respondenci byli podzieleni na 2 grupy – gimnazjalistów szkół miejskich (101 dzieci, 49,5% dziewczynek) oraz gimnazjalistów szkół wiejskich (69 dzieci, 60,9% dziewczynek). Respondenci wypełniali ankiety dobrowolnie i samodzielnie. Ankieta była anonimowa. Składała się z 21 pytań, których celem było sprawdzenie poziomu wiedzy gimnazjalistów na temat profilaktyki próchnicy, zachowań prozdrowotnych i nawyków w zakresie higieny jamy ustnej. Uzyskane wyniki badań zakodowano, a następnie poddano analizie statystycznej za pomocą testu Chi-kwadrat Pearsona. W analizie wzięto pod uwagę dwa czynniki – miejsce zamieszkania oraz płeć respondenta. Analizę wykonano przy użyciu licencjonowanego pakietu statystycznego Statistica 8.0PL.

>Pierwsze pytanie ankiety dotyczyło częstotliwości wizyt u stomatologa – analiza nie wykazała różnic odpowiedzi zależnych od miejsca zamieszkania (p=0,35) czy płci (p=0,24). Ponad połowa gimnazjalistów ze szkół wiejskich (58,0%) i miejskich (58,4%) odwiedza stomatologa kontrolnie co 6 miesięcy. Niepokojący w obu grupach jest fakt, że pewna część dzieci chodzi na wizyty tylko z powodu ostrego bólu – w przypadku dzieci wiejskich taką odpowiedź zakreśliło aż 17,4%, a miejskich 11,9%. Pozostali odpowiadali, że na wizyty chodzą raz do roku.

>Kolejne pytanie dotyczyło zabiegów profilaktycznych wykonywanych w gabinecie stomatologicznym – respondent mógł wybrać kilka odpowiedzi. Większość gimnazjalistów (48%) stwierdziła, że nie wie, jakie zabiegi profilaktyczne były wykonywane, lakowanie deklarowało 33% badanych, lakierowanie zębów 21%, a 13% odpowiedziało, że nie miało żadnych zabiegów w gabinecie stomatologicznym. Odpowiedzi przedstawione są na rycinie 1.

>Rozkład odpowiedzi na pytanie, jak często szczotkujesz zęby, w zależności od miejsca zamieszkania, jest podobny (p=0,13). Przynajmniej dwa razy dziennie szczotkuje zęby 72,7% badanych ze wsi oraz 75,2% pochodzących z miasta, a raz dziennie, odpowiednio 17,4% oraz 18,8%. Odpowiedź 3-4 razy w tygodniu zaznaczyło około 6% ankietowanych ze szkół wiejskich i miejskich, a odpowiedź rzadko lub w ogóle została wybrana przez 3,9% dzieci – tylko ze szkół wiejskich. Stwierdzono natomiast różnice odpowiedzi pomiędzy chłopcami i dziewczynkami (p<0,01). Dziewczynki zdecydowanie częściej myją zęby dwukrotnie w ciągu dnia (83,8% vs. 62,8%). Prawie 27% chłopców i jedynie około 11% dziewcząt myje zęby raz dziennie. Wśród chłopców znalazło się 3,9% takich, którzy przyznali, że wcale nie myją zębów. Odpowiedzi zestawiono na rycinie 2.

>Kolejne pytanie ankiety dotyczyło czasu trwania szczotkowania zębów – odpowiedzi mają podobny rozkład, co potwierdziła analiza statystyczna (p=0,69). Ponad 64% dzieci uczęszczających do gimnazjum miejskiego i 58,0% dzieci uczęszczających do gimnazjum wiejskiego odpowiedziało, że myją zęby przez 2-3 minuty, a 14,1% ogółu dzieci przyznaje się do szczotkowania zębów w czasie nie dłuższym niż 1 minuta. Zastanawiające jest, że ponad 20% ogółu dzieci nie potrafi określić czasu trwania tej czynności, co świadczy, że nie zwraca uwagi na czas mycia zębów (23,2% wieś i 24,7% miasto). Analiza statystyczna nie wykazała również statystycznie znamiennych różnic odpowiedzi w zależności od płci respondentów (p=0,1).

>Ponad 40% ogółu dzieci nie zwraca uwagi na zawartość fluoru w paście do zębów – odpowiedzi dzieci wiejskich i pochodzących z miasta są porównywalne w tym zakresie (p=0,32). Różnice odpowiedzi wykazuje analiza w zależności od płci (p<0,01). Składu używanej pasty do zębów nie zna prawie 49% chłopców i 37% dziewcząt – rycina 3.

>Dzieci zapytano również, czy wiedzą co to jest nitka dentystyczna. Aż 94%, ogółu dzieci odpowiedziało pozytywnie. Niestety posiadana wiedza nie sprawia, że dzieci stosują ten środek higieny jamy ustnej. Tylko 11,6% dzieci wiejskich i podobna ilość, bo 12,9% dzieci z miasta deklaruje używanie nici dentystycznej (p=0,32). Nie stwierdzono również różnic odpowiedzi zależnych od płci (p=0,28).

>Co ciekawe ponad połowa gimnazjalistów zarówno z miasta (56%), jak i ze wsi (51%) deklaruje używanie płukanek do jamy ustnej (p=0,63). Płukanki używają zdecydowanie częściej dziewczęta niż chłopcy (62% vs. 42%, p<0,01).

>W kolejnym pytaniu respondenci zostali zapytani o częstotliwość wymiany szczoteczki na nową. Stwierdzono, że 60,9% uczniów z gimnazjów wiejskich oraz 65,3% uczniów gimnazjów miejskich wymienia szczotki co 3 miesiące, a 18,8% i odpowiednio 12,9% co pół roku. Aż 18,8% respondentów z obu środowisk nie pamięta, jak dawno wymieniło szczoteczkę na nową, a pozostali wymieniają szczotkę raz do roku. Analiza statystyczna nie wykazała różnic odpowiedzi zależnych od miejsca zamieszkania (p=0,69) oraz płci (p=0,17).

>W pytaniu dotyczącym potrzeby mycia języka, porównywalny odsetek dzieci miejskich i wiejskich (79,7% i 83,1%) uważa, że należy myć język (p=0,8). Pozostałe dzieci nie posiadają wiedzy (13,5% ogółu), lub uważają, że ten zabieg jest zbędny (4,7% ogółu). Analiza wykazała natomiast różnice odpowiedzi w zależności od płci – rycina 4. Ponad 90% dziewcząt i prawie 72% chłopców uważa, że należy myć język. Ponad 20% chłopców i jedynie 6,5% dziewcząt nie posiada wiedzy w tym zakresie (p<0,01).

>Dalsze pytanie ankietowe oceniało częstość spożywania słodyczy. Analiza odpowiedzi wykazała, że 43,5% gimnazjów ze wsi i 47,5% codziennie spożywa słodycze. Znaczna grupa respondentów podaje, że spożywa słodycze kilka razy w ciągu tygodnia (39,1% vs. 46,6%). Ponad 17% dzieci ze wsi i jedynie 6% z miasta deklaruje sporadyczne spożywanie słodyczy (p<0,05). Różnice odpowiedzi są bardziej zarysowane (p<0,01), jeżeli rozpatrujemy rozkład w zależności od płci respondentów – rycina 5. Ponad 55% dziewcząt jada słodycze codziennie, a 38% kilka razy w tygodniu. Natomiast chłopcy częściej odpowiadali, że jadają słodycze kilka razy w tygodniu (46,6%) niż codziennie (34,6%).

>Jak wykazało dalsze pytanie, dzieci spożywają chętnie i często słodycze, pomimo faktu, że mają świadomość ryzyka rozwoju choroby próchnicowej. Aż 85,9% ogółu dzieci (p=0,39) uważa, że jedzenie słodyczy sprzyja rozwojowi próchnicy, podobny poziom wiedzy posiadają chłopcy i dziewczęta (p=0,84). Kolejne pytanie ankietowe dotyczyło częstotliwości picia napojów słodzonych. Okazuje się, że odpowiedzi młodzieży ze wsi jak i z miasta w zasadzie nie różnią się (p=0,51). Odpowiednio 71,0% gimnazjalistów wiejskich i 76,2% uczniów z miasta pije słodzone napoje codziennie. Kilka razy w tygodniu słodzone napoje pije 23,5% ogółu badanych i zaledwie 2,4% ogółu nie pije wcale słodkich napojów. Nie znaleziono również różnic analizując odpowiedzi na to pytanie w zależności od płci (p=0,82).