Liszaj lśniący, uważany przez niektórych autorów za odmianę liszaja płaskiego, jest rzadko występującą, zapalną dermatozą o niewyjaśnionej etiologii i przewlekłym przebiegu. Znacznie częściej pojawia się u dzieci niż u pacjentów dorosłych. Choroba charakteryzuje się występowaniem licznych drobnych, monomorficznych, lśniących grudek o zabarwieniu cielisto-różowym do brunatnego, najczęściej zlokalizowanych na brzuchu, klatce piersiowej, powierzchniach zgięciowych kończyn. Istnieją nieliczne doniesienia o występowaniu postaci uogólnionej, według naszej wiedzy nie był dotychczas opisywany przypadek rozsianych zmian zajmujących kończyny dolne i górne u dorosłego pacjenta.

Pacjentka lat 67 zgłosiła się do NZOZ Med.-Laser w kwietniu 2009 r. z powodu mnogich wykwitów grudkowych ułożonych linijnie na ramionach, przedramionach i skórze kończyn dolnych oraz nieznacznego świądu skóry (ryc. 1, 2, 3). W badaniu fizykalnym stwierdzono obecność licznych połyskujących grudek o płaskiej powierzchni i średnicy 1-2 mm. Błony śluzowe, podeszwy stóp, dłoniowe powierzchnie rąk, płytki paznokciowe nie wykazywały obecności zmian patologicznych. Pierwsze objawy chorobowe pacjentka zauważyła 2 lata wcześniej. W wywiadzie, chora przyjmowała znaczne ilości leków przeciwbólowych z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Ponadto pacjentka leczy się z powodu nadciśnienia tętniczego. W wykonanych badaniach dodatkowych poza podwyższonym OB 24 mm/h, nie stwierdzono odchyleń od stanu prawidłowego. Pobrano wycinek skóry z przedramienia lewego do badania histopatologicznego. Obraz mikroskopowy odpowiadał zmianom w przebiegu liszaja lśniącego. Podczas leczenia pacjentka otrzymywała leki działające antagonistycznie na receptory histaminowe H₁ – clemastin i H₂ – ranitydynę. W czerwcu 2009 r. rozpoczęto naświetlania UVB311 (18 ekspozycji, dawka sumaryczna 14,95 J/cm²), uzyskano wyraźną poprawę stanu klinicznego i prawie całkowite ustąpienie zmian skórnych. W sierpniu 2009 r. obserwowano nawrót choroby i zaostrzenie zmian skórnych. Po wykonaniu badań laboratoryjnych (bez odchyleń od normy) pacjentka otrzymała iniekcję kortykosteroidu (betametazon) oraz ponownie została poddana fototerapii UVB311 (20 ekspozycji, dawka sumaryczna 17,18 J/cm²). W trakcie naświetlań chora stale otrzymywała ranitydynę oraz leki antyhistaminowe (clemastin). Po zakończeniu serii naświetlań zmiany całkowicie ustąpiły. W listopadzie 2009 r. ponowny wysiew zmian grudkowych na kończynach z towarzyszącym niewielkim świądem. Ponownie pobrano wycinek skóry do badania histopatologicznego, które potwierdziło wcześniejsze rozpoznanie. Pacjentka została skierowana na fototerapię PUVA, zakończoną w marcu 2010 r. Po otrzymaniu łącznej dawki 111 J/cm² u chorej stwierdzono wyraźną remisję zmian skórnych (ryc. 4).

Pierwszy przypadek liszaja lśniącego został opisany w 1901 r. przez Felixa Pinkusa. W 1907 r. dokonał szczegółowej charakterystyki zmian skórnych w przebiegu tej dermatozy. Obraz kliniczny liszaja lśniącego wiąże się z obecnością niewielkich, mnogich grudek o spłaszczonej bądź kopulastej powierzchni, zróżnicowanym zabarwieniu, wyraźnie połyskujących. Zlokalizowane w obrębie skóry o fototypie II i III przybierają kolor cielisto-różowy, aż do brunatnego, natomiast na skórze (fototyp IV, V) widoczne są jako jaśniejsze wykwity. W większości przypadków obserwowany jest objaw Koebnera (ryc. 5). Lichenoidalne grudki mogą pojawiać się w każdej okolicy ciała, jednak najczęściej lokalizują się na szyi, klatce piersiowej, brzuchu, przedramionach oraz w obrębie narządów płciowych, przede wszystkim na trzonie i żołędzi prącia. Istnieją niezbyt liczne doniesienia o występowaniu zmian uogólnionych (1). Rzadko dochodzi do zajęcia dłoniowej powierzchni rąk i podeszewowej stóp, płytek paznokciowych, błony śluzowej jamy ustnej. Paznokcie w przebiegu liszaja lśniącego ulegają zniekształceniu, z poprzecznym pobruzdowaniem i zagłębieniami powierzchni, zmiany na śluzówkach policzków przypominają szare, spłaszczone grudki (2). Zmiany skórne w przebiegu liszaja lśniącego zazwyczaj są bezobjawowe, nie dają żadnych dolegliwości, czasem opisywany jest świąd skóry o niewielkim nasileniu (3).

W obrazie histopatologicznym liszaja lśniącego stwierdza się obecność ogniskowego, gęstego, heterogennego nacieku z komórek nabłonkowatych, limfocytów, histiocytów i komórek olbrzymich w warstwie brodawkowatej skóry właściwej oraz zwyrodnienie wodniczkowe komórek warstwy podstawnej. Pogrubiała warstwa kolczysta naskórka ( rete ridges) zstępując bocznie do granicy nacieku tworzy obraz „szponów chwytających piłkę” ( claw clutching a ball). Jest to typowa lichenoidalna reakcja tkankowa, stwierdzana także w liszaju płaskim. Choroby te uważane są przez niektórych autorów za pokrewne. Istnieją doniesienia o ich współwystępowaniu, a także progresji liszaja lśniącego w postać płaską (4). Wczesne zmiany skórne w przebiegu liszaja płaskiego mogą być trudne do odróżnienia od wykwitów liszaja lśniącego. Badania immunohistochemiczne, przeprowadzone przez Smollera & Flynna, wskazują jednak na odmienny charakter nacieku zapalnego – w przebiegu liszaja płaskiego dominującymi komórkami są limfocyty T-helper, w odróżnieniu od heterogennego nacieku w liszaju lśniącym. Sugeruje to różne mechanizmy immunologiczne, odpowiadające za powstawanie obu dermatoz i wskazuje, że liszaj lśniący nie jest zlokalizowaną, grudkową odmianą liszaja płaskiego (5).