© Borgis - Nowa Pediatria 1/2010, s. 2-14
*Daria Sawaryn, Emilia Kocjan
Otyłość prosta u dzieci w wieku gimnazjalnym w świetle przeprowadzonych badań w mieście Rzeszowie i w Baszni Dolnej
Children's obesity at the age of grammar school based on research carried out in Rzeszow city and in Basznia Dolna
Katedra Fizjoterapii, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Kierownik Katedry: dr Helena Bartyzel-Lechforowicz
Summary
Childhood overweight is now a major worldwide health care problem. Appearance of excessive body mass in childhood and adolescence can have serious health consequences during a developmental age as well as in adulthood. Frequency of overweight and obesity still increases and is defined as an epidemic.
Obesity is defined as a chronic disease with excessive accumulation of the fatty tissue and body mass index (BMI) ≥ 30 kg/m2 which results in worse quality of life, decreasing physical fitness, lower immunity to diseases and disability. It contributes also to the occurrence of cardiovascular and metabolic diseases as well as faulty posture and increases the risk of earlier death.
Aim. The aim of this study is to present the problem of obesity in teenagers as well as determine and compare the incidence of overweight and obesity in urban and rural children. I would like also to research the level of the awareness of the obesity of the children and their parents in city and country.
Material and method. The study involved 261 children aged 13-14 years including 124 girls and 137 boys from a grammar school in Rzeszow and from a grammar schools in Basznia Dolna. Data of their body height and mass were taken from the medical school documentation, which enabled the calculation of their body mass index (BMI). Overweight and obesity were determined according to the criteria of the Institute of Mother and Child in Warsaw, developed by I. Palczewska and Z. Niedźwiedzka. In addition, a questionnaires were carried out among children and their parents, to obtain information on their knowledge level about the obesity. The outcomes from Rzeszow (urban area) and from Basznia Dolna (rural area) were compared.
Results. Body mass (including obesity) occurred usually in the children from urban area – it was observed in 26.9% of children in Rzeszow (including 12.6% of the boys and 14.4% of the girls), whereas the obesity – in 13.2% of children (including 7.2% of the boys and 6% of the girls). The occurrence of excessive body mass (including obesity) was observed in 20.2% of children in Basznia Dolna (8.5% of the boys and 11.7% of the girls), whereas the obesity – in 9.6% of children (6.4% of the boys and 3.2% of the girls).
Conclusions. Excessive According to the outcomes from the questionnaires the children's and their parents' knowledge level is the same in urban and in rural area.
Cel pracy
Celem pracy jest przedstawienie problemu otyłości prostej u dzieci i młodzieży, a przede wszystkim zbadanie i porównanie świadomości dzieci w wieku gimnazjalnym oraz ich rodziców w mieście i na wsi, dotyczącej zagrożeń związanych z otyłością, jak również przedstawienie i ocena skali występowania problemu nadmiernej masy ciała wśród dzieci, w zależności od miejsca zamieszkania.
Materiał i metody
W poniższych badaniach wykorzystano badania kwestionariuszowe.
Badaniami ankietowymi objęto 229 uczniów, w tym 108 dziewcząt i 121 chłopców z klas pierwszych i drugich Gimnazjum nr 8 im. Armii Krajowej w Rzeszowie oraz Publicznego Gimnazjum nr 2 im. Henryka Sienkiewicza w Baszni Dolnej.
Badaniu poddano także 141 rodziców dzieci z tychże klas. W Baszni Dolnej wszyscy uczniowie obecni w dniu przeprowadzania badania otrzymali kwestionariusze ankiet dla rodziców, którzy wypełnili je w domach, po czym zebrano 48 prawidłowo wypełnionych ankiet. W Rzeszowie 93 rodziców odpowiedziało na pytania ankietowe w czasie wywiadówki szkolnej.
Ponadto przeprowadzono analizę szkolnej dokumentacji medycznej – danych antropometrycznych (masa i wysokość ciała) z bilansu trzynastolatka dla 261 dzieci z wyżej wymienionych klas, w tym dla 124 dziewczynek oraz dla 137 chłopców. Na podstawie uzyskanych danych, korzystając z aplikacji Microsoft „Excel”, określono wskaźnik masy ciała BMI badanych dzieci wg wzoru:
BMI = masa ciała [kg]/wzrost2 [m2]
Następnie dokonano analizy rozkładów centylowych z uwzględnieniem wieku kalendarzowego oraz płci, korzystając z polskich siatek centylowych autorstwa I. Palczewskiej i Z. Niedźwieckiej z Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie.
Hipotezy badawcze
1. Świadomość dotycząca przyczyn i skutków otyłości jest większa wśród rodziców dzieci mieszkających w mieście niż wśród rodziców na wsi.
2. Rodzice dzieci mieszkających w mieście przywiązują większą wagę do zdrowego stylu życia, niż rodzice dzieci wiejskich.
3. Świadomość dotycząca przyczyn i skutków otyłości jest porównywalna u dzieci na wsi i w mieście.
4. Problem nadmiernej masy ciała (w tym otyłości) u dzieci w wieku gimnazjalnym występuje częściej w mieście niż na wsi.
Wyniki badań
Wiedza rodziców dzieci na temat form spędzania przez dziecko wolnego czasu
Najczęściej udzielaną odpowiedzią było spędzanie przez dziecko czasu wolnego przed komputerem. W obu grupach rodziców odsetek tej odpowiedzi był dominujący i wyniósł w Rzeszowie 51,67%, a w Baszni Dolnej 37,5%. Oglądanie telewizji i słuchanie muzyki to – w opinii rodziców – kolejna popularna forma spędzania przez dzieci wolnego czasu. Częściej odpowiedź ta padała wśród ankietowanych w Baszni Dolnej (35,4%), niż w Rzeszowie (33,3%).
Z powyższych danych wynika również, że dzieci w mieście chętniej podejmują aktywność ruchową (36,6%), niż dzieci na wsi (16,7%). Nasuwa się zatem wniosek, że w opinii rodziców, dzieci na wsi preferują raczej bierne spędzanie czasu wolnego, podczas gdy dzieci w mieście, oprócz gier komputerowych, zainteresowane są sportem.
Opinie rodziców na temat form spędzania wolnego czasu przez dzieci w Rzeszowie i w Baszni Dolnej w przedziałach procentowych przedstawiono na wykresie 1.
Wykres 1. Formy spędzania czasu wolnego przez dzieci w Rzeszowie i w Baszni Dolnej w opinii ich rodziców.
Źródło: opracowanie własne.
Pytanie „Jaki rodzaj sportu dziecko uprawia poza lekcjami wychowania fizycznego?”
Na wykresie 2 przedstawiono opinie rodziców na temat częstości podejmowania przez dzieci poszczególnych form aktywności ruchowej.
Wykres 2. Formy rekreacji ruchowej uprawiane przez dzieci w Rzeszowie i w Baszni Dolnej w opinii ich rodziców.
Źródło: opracowanie własne.
Wśród najczęściej wybieranych przez dzieci form aktywności fizycznej rodzice wymieniali jazdę na rowerze lub rolkach (Rzeszów – 72%, Basznia Dolna – 62,5%) oraz gry zespołowe (Rzeszów 47,3%, Basznia Dolna – 56,3%). Ankietowani rodzice w Rzeszowie często wskazywali również pływanie – 30,1%.
Pytanie „Czy dziecko korzysta z obiektów sportowych (np. pływalnia, hala sportowa, boisko)?”
W Baszni Dolnej 33,3% rodziców odpowiedziało, że dziecko w ogóle nie korzysta z obiektów sportowych (16 odpowiedzi); 29,2% uważa, że dziecko korzysta z nich sporadycznie (14 odpowiedzi), 16,7% – raz w tygodniu (8 odpowiedzi), a 20,8% ankietowanych odpowiedziało, że dziecko korzysta z obiektów sportowych częściej niż raz w tygodniu (10 odpowiedzi).
Częstotliwość korzystania z obiektów sportowych przez dzieci w mieście i na wsi przedstawia wykres 3.
Wykres 3. Częstotliwość korzystania przez dzieci w Rzeszowie i w Baszni Dolnej z obiektów sportowych w opinii ich rodziców.
Źródło: opracowanie własne.
Z przeprowadzonej analizy wynika, że z obiektów sportowych, w opinii rodziców, częściej korzystają dzieci w Rzeszowie. Aż 57% rodziców odpowiedziało, że dziecko korzysta z obiektów sportowych raz w tygodniu lub częściej, podczas gdy w Baszni Dolnej odpowiedzi tych udzieliło w sumie 37,5% badanych.
Pytanie o przyczyny niskiej aktywności ruchowej dzieci
W Rzeszowie najczęściej wymienianą przez rodziców przyczyną niskiej aktywności ruchowej dzieci był brak chęci (36,6%), natomiast w Baszni Dolnej – brak dostępu do obiektów sportowych (35,4%). Rodzice dzieci na wsi wskazywali także, podobnie jak w Rzeszowie, na brak chęci (31,3%), a ponadto na brak środków finansowych (25%).
Opinie rodziców w Rzeszowie i w Baszni Dolnej na temat niskiej aktywności fizycznej dzieci przedstawiono na wykresie 4.
Wykres 4. Przyczyny małej aktywności ruchowej dzieci w Rzeszowie w opinii rodziców.
Źródło: opracowanie własne.
Znajomość sposobu odżywiania się dziecka
Pytanie „Jak często dziecko je śniadanie przed wyjściem do szkoły? ”
Z wykresu wynika, że największa liczba badanych rodziców deklaruje, że dziecko spożywa śniadanie w domu każdego dnia. W mieście odsetek ten jest większy (81,7%), niż na wsi (64,6%). Liczba dzieci spożywających śniadania w domu rzadziej niż raz w tygodniu jest porównywalna w mieście (7,5%) i na wsi (6,3%).
Wykres 5. Częstość spożywania śniadań w domu przez dzieci w Rzeszowie i w Baszni Dolnej w opinii rodziców.
Źródło: opracowanie własne.
Pytanie o liczbę posiłków spożywanych przez dziecko w ciągu dnia
W Rzeszowie 1,1% rodziców twierdzi, że dziecko spożywa dwa posiłki dziennie (1 odpowiedź). Trzy posiłki spożywane w ciągu dnia przez dziecko deklaruje 17,2% rodziców (16 odpowiedzi), cztery posiłki – 63,4% (59 odpowiedzi), pięć posiłków – 18,3% (17 odpowiedzi).
W Baszni Dolnej trzy posiłki dziennie spożywane przez dziecko zaznaczyło 18,8% badanych rodziców (9 odpowiedzi), cztery posiłki – 33,3% (16 odpowiedzi), pięć posiłków – 41,7% (20 odpowiedzi), a 6,3% rodziców odpowiedziało, że dziecko spożywa więcej niż pięć posiłków w ciągu dnia (3 odpowiedzi).
Ilość spożywanych przez dzieci w Rzeszowie i Baszni Dolnej posiłków w ciągu dnia, w opinii rodziców, obrazuje wykres 6.
Wykres 6. Ilość spożywanych posiłków w ciągu dnia przez dzieci w Rzeszowie i w Baszni Dolnej w opinii rodziców.
Źródło: opracowanie własne.
Według rodziców, dzieci w mieście najczęściej spożywają w ciągu dnia cztery posiłki (63,4%), podczas gdy na wsi – pięć posiłków (41,7%).
Pytanie o cele, na jakie dzieci wydają kieszonkowe
Cele, na jakie w opinii rodziców dzieci wydają swoje kieszonkowe, w zależności od miejsca zamieszkania, przedstawia wykres 7.
Wykres 7. Cele, na jakie dzieci w Rzeszowie i w Baszni Dolnej wydają kieszonkowe w opinii rodziców.
Źródło: opracowanie własne.
W opinii rodziców, większość dzieci – zarówno w Rzeszowie (38,7%), jak i w Baszni Dolnej (54,2%) – wydaje swoje kieszonkowe na słodycze, chrupki, chipsy. Dzieci na wsi (22,9%), częściej niż dzieci miejskie (17,2%) wydają kieszonkowe na owoce, warzywa oraz soki owocowe i/lub warzywne. Według rodziców dzieci te w ogóle nie wydają kieszonkowego na jedzenie typu „fast food”, co może być związane z mniejszą jego dostępnością na terenie przez nie zamieszkałym.
Poziom wiedzy dotyczącej przyczyn, powikłań i zapobiegania otyłości
Pytanie „Co według Pana/Pani wpływa na powstawanie otyłości?”
Zdecydowana większość rodziców zarówno w mieście, jak i na wsi, jako przyczyny otyłości wymienia brak aktywności fizycznej (Rzeszów – 78,5%; Basznia Dolna – 79,2%) i/lub nieprawidłowe nawyki żywieniowe (Rzeszów – 73,1%; Basznia Dolna – 81,3%). Rodzice dzieci rzeszowskich stosunkowo często wskazywali również na czynniki genetyczne (10,8%), a rodzice dzieci w Baszni Dolnej – na lenistwo (6,3%).
Wykres 8. Przyczyny powstawania otyłości w opinii rodziców dzieci w Rzeszowie i w Baszni Dolnej.
Źródło: opracowanie własne.
Rodzice odpowiedzieli również na pytanie dotyczące powikłań otyłości
Odpowiedzi „nie wiem” udzieliło 2,1% badanych rodziców w Baszni Dolnej (1 odpowiedź). Procentowy rozkład odpowiedzi na niniejsze pytanie przedstawia wykres 9.
Wykres 9. Powikłania otyłości w opinii rodziców dzieci w Rzeszowie i w Baszni Dolnej.
Źródło: opracowanie własne.
Ankietowani rodzice, jako powikłanie otyłości wskazywali przede wszystkim choroby serca i układu krążenia – w Rzeszowie odpowiedzi takiej udzieliło 54,8% rodziców, a w Baszni Dolnej aż 93,8%. Wśród innych wymienianych konsekwencji nadmiernej masy ciała pojawiał się stres (Rzeszów – 17,2%; Basznia Dolna – 10,4%), zaburzenia hormonalne (Rzeszów – 4,3%; Basznia Dolna – 6,3%) oraz zła przemiana materii (Rzeszów – 7,5%; Basznia Dolna – 4,2%).
Wyniki badań kwestionariuszowych przeprowadzonych wśród dzieci w wieku gimnazjalnym w mieście i na wsi
Badania ankietowe, przeprowadzone wśród dzieci w wieku gimnazjalnym w Rzeszowie i w Baszni Dolnej, mają na celu ukazanie świadomości dzieci dotyczącej zasad zdrowego stylu życia, wzorców przekazywanych im przez rodziców, a także zagrożeń związanych z otyłością – jej przyczyn i skutków oraz sposobów zapobiegania.
Formy spędzania wolnego czasu
Pytanie o formy spędzania wolnego czasu było pytaniem półotwartym, wielokrotnego wyboru. Dzieci z gimnazjum w Rzeszowie odpowiedziały następująco:
a) Oglądam telewizję, słucham muzyki – 41 odpowiedzi (28,1%), w tym 12 chłopców (8,2%) i 29 dziewcząt (19,9%);
b) Spędzam czas przed komputerem – 55 odpowiedzi (37,7%), w tym 38 chłopców (26%) i 17 dziewcząt (11,6%);
c) Czytam książki, czasopisma – 3 dziewczynki udzieliły takiej odpowiedzi (2,1%);
d) Uprawiam sport – 49 odpowiedzi (33,6%), w tym 27 chłopców (18,5%) i 22 dziewczynki (15,1%);
e) Pomagam w czynnościach domowych – 7 odpowiedzi (4,8%), w tym 5 chłopców (3,4%) i 2 dziewcząt (1,4%);
f) Inne – 17 odpowiedzi (11,6%), w tym 4 chłopców (2,7%) i 13 dziewcząt (8,9%). Dzieci wymieniały np. spotkania z przyjaciółmi, basen, gra na instrumentach, spacery i zabawa ze zwierzętami domowymi.
Natomiast gimnazjaliści w Baszni Dolnej w czasie wolnym:
a) Oglądają telewizję lub słuchają muzyki – 19 odpowiedzi (22,9%), w tym 10 chłopców (12%) i 9 dziewcząt (10,8%);
b) Spędzają czas przed komputerem – 30 odpowiedzi (36,1%), w tym 18 chłopców (21,7%) i 12 dziewcząt (14,5%);
c) Czytają książki, czasopisma – 5 odpowiedzi (6%), w tym 2 chłopców (2,4%) i 3 dziewczynki (3,6%);
d) Uprawiają sport – 20 odpowiedzi (24,1%), w tym 15 chłopców (18,1%) i 5 dziewcząt (6%);
e) Pomagają w czynnościach domowych – 18 odpowiedzi (21,7%), w tym 9 chłopców (10,8%) i 9 dziewcząt (10,8%);
f) Inne – 5 odpowiedzi (6%), w tym 1 chłopiec (1,2%) i 4 dziewczynki (4,8%). Wśród wymienionych pojawiły się takie odpowiedzi, jak: zajęcia pozaszkolne, gra na instrumentach muzycznych, spacery z psem, rysowanie.
Procentowy rozkład form spędzania przez dzieci wolnego czasu w zależności od płci i miejsca zamieszkania przedstawia wykres 10.
Wykres 10. Formy spędzania wolnego czasu przez dzieci w wieku gimnazjalnym w zależności od płci i miejsca zamieszkania.
Źródło: opracowanie własne.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Cendrowski Z: Nadwaga i otyłość - zrób coś z tym! Lider - Promocja zdrowia, kultura zdrowotna i fizyczna 2007; 201, 11. 2. Tatoń J, Czech A, Bernas M: Otyłość, zespół metaboliczny, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2007. 3. Leksy K: Wybrane aspekty występowania nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży. Wychowanie na co dzień - miesięcznik dla nauczycieli, wychowawców i rodziców 2006; 159, 12. 4. Jakubek A, Susik P: Znaczenie aktywności fizycznej w utrzymaniu należytej masy ciała i wysokiej jakości życia. Lider - Promocja zdrowia, kultura zdrowotna i fizyczna 2006; 10: s. 3-6. 5. Jasiel-Wojculewicz H, Chrostowska M, Narkiewicz K: Otyłość - niektóre aspekty epidemiologiczne i rokownicze. Kardiologia na co Dzień 2007; 3, 2: s. 79-83. 6. Fichna P, Skowrońska B: Otyłość oraz zespół metaboliczny u dzieci i młodzieży. Family Medicine & Primary Care Review 2008; 10, 2: s. 269-278. 7. Tounian P: Otyłość u dzieci. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2008. 8. Szajewska H: Otyłość u dzieci. Nowa Pediatria 2002; 3: s. 209-211. 9. Cyganek K: Indywidualizacja postępowania w otyłości. Algorytm leczenia. Przewodnik lekarza 2003; 6, 2: s. 56-61. 10. Kardasz M, Pawłowska D: Wpływ otyłości w dzieciństwie na przyszłe życie człowieka dorosłego. Nowa Pediatria 2008; 2: s. 35-40. 11. Leksy K: Rola stylu życia w powstawaniu chorób cywilizacyjnych na przykładzie nadwagi i otyłości. Auxilium Sociale - Wsparcie Społeczne 2005; 34, 2. 12. Rogacka A: Rekreacja ruchowa rodziców dzieci w wieku młodszym szkolnym [W:] Szczepanowska E, Sokołowski M. (red.), Aktywność fizyczna i odżywianie się jako uwarunkowania promocji zdrowia. Wielkopolska Wyższa Szkoła Turystyki i Zarządzania w Poznaniu, Poznań 2008. 13. Głowacka-Rębała A: Otyłość jako problem epidemiologiczny współczesnej wioski globalnej [W:] Głowacka MD, Mojs E. (red.), Zagrożenia zdrowotne i społeczne dzieci i młodzieży. Wyd. Miejskie. Poznań 2008. 14. Drabik J: Aktywność fizyczna w edukacji zdrowotnej społeczeństwa. Wyd. Uczelniane Akademii Wychowania Fizycznego im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku, Gdańsk 1995. 15. Żołnierczuk-Kieliszek D: Zachowania zdrowotne i ich związek ze zdrowiem [W:] Kulik TB, Latalski M. (red.), Zdrowie publiczne. Podręcznik dla studentów i absolwentów wydziałów pielęgniarstwa i nauk o zdrowiu akademii medycznych. Wyd. Czelej, Lublin 2002. 16. Schmidt J: Problemy dziecka otyłego. Edukacja i Dialog 2005; 170, 7.
