© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 8/2010, s. 670-676
*Maria Załuska1,2, Anna Kossowska-Lubowicka1, Zofia Traczewska1, Maja Kszczotek1, Urszula Zaniewska-Chłopik1, Edyta Poświata1
Współuzależnienie, wydarzenia traumatyczne i objawy zespołu stresu pourazowego u hospitalizowanych i niehospitalizowanych kobiet z rodzin alkoholowych**
Codependency, traumatic events and symptoms of posttraumatic stress disorder (PTSD) in hospitalized and non hospitalized women from alcoholic families
1IV Klinika Psychiatrii Instytutu Psychiatrii i Neurologii i Kliniczny Oddział Psychiatryczny w Szpitalu Bielańskim w Warszawie
Kierownik Kliniki i Oddziału: dr hab. med. Maria Załuska
2Katedra Psychiatrii Zdrowia, Instytut Studiów nad Rodziną, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Kierownik Katedry: dr hab. med. Maria Załuska
Streszczenie
Wstęp:Współuzależnienie jest dysfunkcjonalnym stylem bliskiej relacji z alkoholikiem, utrwalającym jego destrukcyjne zachowania związane z piciem i zwiększającym narażenie osoby współuzależnionej na stres i zaburzenia z nim związane.
C el: Ocena ogólnego stanu zdrowia, częstości występowania cech współuzależnienia, zdarzeń traumatycznych i objawów zespołu stresu pourazowego (PTSD), oraz ich powiązań u hospitalizowanych psychiatrycznie i niehospitalizowanych kobiet z rodzin alkoholowych.
M etoda: U 39 kobiet z rodzin alkoholowych i 18 kobiet kontrolnych porównano stan zdrowia Kwestionariuszem Ogólnego Stanu Zdrowia (GHQ-12). U kobiet z rodzin alkoholowych aktualnie hospitalizowanych (12) i niehospitalizowanych (27) oceniono częstość występowania cech współuzależnienia, wydarzeń traumatycznych i objawów PTSD, oraz ich korelacje.
W yniki: Wynik GHQ-12 był istotnie wyższy w obu grupach kobiet z rodzin alkoholowych (9,58 i 6,46) niż u kobiet nieobciążonych (1,72). Odsetki kobiet z cechami współuzależnienia (75% vs 83%), a także relacjonujących doświadczenia traumatyczne (100% i 89,1%), oraz kobiet z objawami PTSD (75% i 62,9%) były wysokie wśród kobiet z rodzin alkoholowych i nie różniły się istotnie u kobiet hospitalizowanych i niehospitalizowanych. Wykazano związek zdarzeń traumatycznych wynikłych z alkoholizmu w rodzinie i występowania PTSD oraz słabszy, ale istotny związek pomiędzy nasileniem współuzależnienia a występowaniem zdarzeń traumatycznych i PTSD.
W nioski: Współuzależnienie współwystępuje z wysokim obciążeniem wydarzeniami traumatycznymi i objawami PTSD u kobiet z rodzin alkoholowych. W przypadku zaburzeń psychicznych u kobiet z rodzin alkoholowych, oprócz farmakologicznej redukcji objawów psychopatologicznych, konieczna jest terapia psychologiczna. Potwierdzono przydatność badania przesiewowego kwestionariuszem GHQ-12 do identyfikacji zaburzeń psychicznych u kobiet z rodzin alkoholowych.
Summary
Introduction:Codependency is defined as dysfunctional style of close relationship with alcoholic. It increases the risk of traumatic experiences and mental disturbances.
A im: Assessment of the general heath, as so the frequency and correlation of the codependency features, traumatic experiences and the symptom of posttraumatic stress disorder -PTSD in the hospitalized and non hospitalized women living in alcoholic families.
M ethod: In 39 women from alcoholics families and 18 controls the general health was screened with the General Health Questionnaire GHQ-28. The frequency of occurrence and correlation of: the features of codependency, traumatic experiences and PTSD symptoms, were compared in 12 recently psychiatrically hospitalized and 27 non hospitalized women from alcoholics families.
R esults: The average total GHQ scores were significantly higher in the both groups of hospitalized (9.58) and non hospitalized (6.46) women from alcoholics families comparing with the control group (1.72). The percentages of: women with codependency features (75%, 83%), women reporting traumatic experiences (100%, 89.1%) as so symptoms of PTSD (75%, 62.9%) were significantly higher in the group of women living in alcoholic families, and did not differ significantly between hospitalized psychiatrically and non hospitalized ones. Significant correlation was found between the number of traumatic events in alcoholic families and the PTSD symptoms in investigated women, as so between the number and intensity of the features of codependency, number of traumatic experiences, and symptoms of PTSD.
C onclusion: Codependency in the women in alcoholic families is frequently co-occurring with increased number of traumatic experiences, and PTSD symptoms. In the cases of mentally ill women living in alcoholic families the appropriate psychotherapy is needed besides the pharmacological reduction of the psychopathological symptoms. Usefulness of the GHQ-12. in screening mental disturbances in the persons from alcoholic families was confirmed.
Wstęp
Współuzależnienie
Współuzależnienie to zjawisko obserwowane u członków rodzin, zwłaszcza żon osób uzależnionych od alkoholu. (1, 2). Jest ono definiowane jako zespół schematów poznawczych, reakcji emocjonalnych i behawioralnych stanowiących o dysfunkcjonalnym przystosowaniu do życia w bliskiej relacji z alkoholikiem. (3). Według Woronowicza (4) za istnieniem współuzależnienia przemawiają:
– poddanie się rytmowi picia alkoholika, obsesyjne kontrolowanie go,
– pomaganie i nadmierne opiekowanie się alkoholikiem, przejmowanie za niego odpowiedzialności i chronienie go przed ponoszeniem konsekwencji picia,
– wysoka tolerancja dla patologicznych zachowań alkoholika z jednoczesnym zaniedbywaniem siebie oraz poczuciem winy i małej wartości.
Współuzależnienie nie jest zaburzeniem psychicznym w rozumieniu międzynarodowej klasyfikacji ICD 10. Jest ono kategorią psychologiczną – cechą osobowości (Cermak) (5) lub stylem radzenia sobie w trudnej relacji interpersonalnej (Wright) (6). Współuzależnienie umożliwia trwanie i funkcjonowanie w bliskiej relacji z osobą uzależnioną, ale równocześnie nasila u niej patologiczne wzorce zachowań związanych z piciem alkoholu. Paradoksalnie strategie kontrolowania sytuacji stosowane przez osobę współuzależnioną ograniczają jej możliwości wyboru i utrwalają uczestnictwo w niszczącej sytuacji życiowej, prowadząc do zagrożeń zdrowia związanych ze stresem. Niektórzy autorzy uważają, że nasilenie zaburzeń zdrowia związanych ze stresem, a zwłaszcza zespół stresu pourazowego (PTSD) jest klinicznym korelatem współuzależnienia (7).
Zespół stresu pourazowego PTSD
Jest to zespół objawów pojawiających się w związku czasowym z wystąpienia zdarzenia traumatycznego o cechach wyjątkowo zagrażających lub katastroficznych, które mogłyby spowodować przenikliwe odczuwanie cierpienia u niemal każdego” ICD 10 (8).
Objawami PTSD są: napady wspomnień, złego samopoczucia, powracające sny, unikanie okoliczności przypominających stres, trudności z odtwarzaniem okoliczności zdarzenia traumatycznego, objawy wzbudzenia psychofizjologicznego: zaburzenia snu, drażliwość, wybuchy gniewu, zaburzenia uwagi, nadmierna czujność, nadwrażliwość na bodźce, lęk.
Obserwowano, iż u około 3 do 58% uczestników zdarzenia traumatycznego dochodzi do rozwoju zespołu stresu pourazowego PTSD (9, 10). W schronisku dla ofiar przemocy domowej 84% kobiet cierpiało na PTSD w kilka tygodni po pobiciu, a 47% po upływie roku (11) PTSD często (83%) współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi (12).
Współuzależnienie a zespół stresu pourazowego PTSD
Życie w bliskiej relacji z osobą, której emocje i zachowania są kształtowane przez mechanizmy uzależnienia alkoholowego, jest związane z narażeniem na liczne czynniki stresu. Permanentne, niekiedy trwające latami bycie w stanie gotowości do reakcji na zagrożenie, mimo strategii umożliwiającej przetrwanie osobie współuzależnionej, z czasem powoduje u niej różnego rodzaju szkody emocjonalne i zdrowotne. Wymienia się tu przede wszystkim zespół stresu pourazowego (F43.1 w ICD 10), a niekiedy inne zaburzenia psychiczne (depresyjne, lękowe, psychotyczne, uzależnienia) (13, 14).
Kobiety współuzależnione nierzadko trafiają do leczenia psychiatrycznego z objawami różnych zaburzeń psychicznych, ale częściej zgłaszają się do lekarzy pierwszego kontaktu z różnymi niespecyficznymi dolegliwościami. W lecznictwie podstawowym przydatnym diagnostycznym narzędziem przesiewowym jest kwestionariusz samooceny ogólnego stanu zdrowia (GHQ 12). Podwyższony wynik pozwala wyłonić osoby wymagające konsultacji psychologiczno-psychiatrycznej. (15). Rozpoznanie czynników stresu psychospołecznego, diagnoza systemowa problemu alkoholowego w rodzinie ewentualnie rozpoznanie zaburzeń psychicznych umożliwia wdrożenie odpowiedniej metody terapii. W leczeniu różnego rodzaju zaburzeń u osób współuzależnionych, oprócz farmakologicznej redukcji objawów, potrzebne są oddziaływania psychoedukacyjne i psychoterapeutyczne zmierzające do zmiany dysfunkcjonalnych wzorców poznawczych i zachowań uruchamianych w relacji z uzależnionym członkiem rodziny.
Cel badań
1. Ocena ogólnego stanu zdrowia u kobiet z rodzin alkoholowych w porównaniu z kobietami nieobciążonymi alkoholizmem w najbliższej rodzinie.
2. Ocena częstości występowania cech współuzależnienia, zdarzeń traumatycznych i objawów zespołu stresu pourazowego PTSD oraz ich powiązań – u hospitalizowanych psychiatrycznie i niehospitalizowanych kobiet z rodzin alkoholowych.
Metoda
W okresie od stycznia 2005 do października 2006 w ramach rutynowych interwencji motywujących do leczenia odwykowego przeprowadzanych u osób uzależnionych od alkoholu hospitalizowanych w Szpitalu Bielańskim konsultowano również zainteresowane osoby z ich rodzin. Konsultacje były ukierunkowane na identyfikację problemu alkoholowego w kontekście rodzinnym, rozpoznanie objawów współuzależnienia oraz zaburzeń związanych ze stresem i udzielenie pomocy psychologicznej. Analogiczne konsultacje przeprowadzano u osób hospitalizowanych w oddziale psychiatrii z powodu różnych zaburzeń psychicznych, u których w wywiadzie stwierdzono aktualny alkoholizm bliskiego członka rodziny. Osoby po konsultacji, w zależności od diagnozy i deklarowanego zainteresowania uzyskaniem dalszej pomocy, kierowano do poradni leczenia uzależnienia alkoholowego lub do poradni zdrowia psychicznego.
Osoby badane
Zbadano:
1. 39 kobiet obciążonych aktualnie alkoholizmem bliskiej osoby w rodzinie w tym: 27 kobiet (69%) – nieleczonych, które kontaktowały się ze szpitalem w związku z hospitalizacją zamieszkującego wspólnie z nimi alkoholika (wiek 22-79 lat) 12 kobiet (31%) hospitalizowanych z powodu zaburzeń psychicznych w oddziale psychiatrii Szpitala Bielańskiego, które zamieszkiwały z osobą uzależnioną od alkoholu (wiek 41-65 lat).
2. 18 kobiet nieobciążonych alkoholizmem w rodzinie, które werbowane metodą „kuli śniegowej” spośród pracowników szpitala (grupa kontrolna wiek 24-70 lat).
Wiek średni kobiet nieleczonych z rodzin alkoholików (47,6 +/- 16,7) i kobiet nieobciążonych problemem alkoholowym (kontrolnych) (40,4 +/- 13,4) nie różnił się istotnie. Kobiety z rodzin alkoholików hospitalizowane były istotnie starsze (51,7 +/- 7,3) niż kobiety z grupy kontrolnej (p=0,012), ale nie różniły się istotnie wiekiem od nieleczonych kobiet z rodzin alkoholików (test T Studenta).
Narzędzia
U wszystkich 57 kobiet przeprowadzono badanie przesiewowym kwestionariuszem ogólnego stanu zdrowia GHQ 12, (26) Wyniki porównywano w trzech badanych podgrupach.
U 39 kobiet obciążonych alkoholizmem w rodzinie hospitalizowanych (12) i niehospitalizowanych (27) porównywano za pomocą własnego inwentarza częstość występowanie cech współuzależnienia, zdarzeń traumatycznych oraz objawów zespołu stresu pourazowego. Ich powiązanie oceniano na podstawie analizy korelacji.
Wyniki
Alkoholizm w rodzinie badanych kobiet
Wśród 39 kobiet z rodzin alkoholików najliczniejsze były: żony (27) lub konkubiny (3), ponadto 4 kobiety były matkami, 4 córkami, a 1 z kobiet była babcią alkoholika.
W 17 przypadkach jedna osoba w rodzinie była uzależniona, w pozostałych 22 przypadkach było więcej osób uzależnionych. Byli to dla respondentek ojcowie – 6, obydwoje rodzice – 2, rodzeństwo – 4 (brat – 2, siostra – 2, w jednym przypadku ojciec i siostra), stryj – 1, teściowie – 3, syn – 2, szwagier – 3, dziadek – 2. 35 badanych kobiet zamieszkiwało aktualnie z alkoholikiem, a 4 przez wiele lat w przeszłości. Wśród wszystkich 39 kobiet z rodzin alkoholików u 2 stwierdzono nadużywanie alkoholu, a u 1 uzależnienie.
Zaburzenia psychiczne u kobiet hospitalizowanych
W oddziale psychiatrii było hospitalizowanych 12 kobiet, u których w wywiadzie stwierdzono aktualny alkoholizm w najbliższej rodzinie. Przyczyną hospitalizacji tych kobiet były zaburzenia psychiczne przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Rozpoznania psychiatryczne u 12 pacjentek hospitalizowanych w oddziale psychiatrii, obciążonych alkoholizmem w rodzinie.
| Rozpoznanie ogólne | liczba osób | % | Rozpoznanie szczegółowe | liczba osób |
| Zaburzenia na tle organicznym | 3 | 25% | Organiczne zaburzenia nastroju | 2 |
| Organiczne zaburzenia urojeniowe | 1 |
| Schizofrenia | 2 | 16,6% | Schizofrenia | 2 |
| Zaburzenia depresyjne | 3 | 25% | Epizod depresji | 1 |
| Depresja nawracajaca | 2 |
| Zaburzenia nerwicowe i związane ze stresem | 3 | 25% | Zaburzenia lękowe | 1 |
| Zaburzenia adaptacyjne | 2 |
| Zaburzenia związane z alkoholem | 1 | 8,4% | Alkoholowy zespół abstynencyjny | 1 |
| Razem | 12 | 100% | | 12 |
Badanie kwestionariuszem ogólnego stanu zdrowia GHQ-12
Wyniki średnie GHQ12 dla badanych wymienionych grup zestawiono w tabeli 2.
Tabela 2. Wyniki średnie kwestionariusza GHQ-12 u kobiet obciążonych alkoholizmem w rodzinie – nie hospitalizowanych i hospitalizowanych psychiatrycznie – w porównaniu z kobietami nieobciążonymi alkoholizmem.
| | Grupa kobiet | Liczba punktów GHQ-12 | Analiza wariancji* |
| Średnio | Zakres |
| 1 | Obciążone alkoholizmem w rodzinie, nieleczone (n=26) | 6,46 +/- 3,50 | 0-11 | P=0,014 |
| 2 | Hospitalizowane, obciążone alkoholizmem w rodzinie (n=12) | 9,58 +/- 3,32 | 1-12 |
| 3 | Kontrolne bez obciążenia rodzinnego (n=18) | 1,72 +/- 1,74 | 0-5 |
*w teście Sheffego wszystkie różnice międzygrupowe były istotne (<0,002).
Kobiety obciążone alkoholizmem w rodzinie, niehospitalizowane miały istotnie (p<0,0001) wyższe wyniki średnie w badaniu GHQ12 (6,46 +/- 3,50) w porównaniu z kobietami nieobciążonymi (1,72 +/- 1,74). Kobiety hospitalizowane z zaburzeniami psychicznymi obciążone alkoholizmem w rodzinie miały średnio wyższy wynik w skali GHQ12 (9,58 +/- 3,32) niż kobiety obciążone alkoholizmem w rodzinie niehospitalizowane (6,46 +/- 3,50) i niż kobiety nieobciążone alkoholizmem w rodzinie (1,72 +/- 1,74). Różnice była istotna statystycznie (pp<0,0001, p<0,017).
Ponadto wynik GHQ12 większy niż graniczny (3 punkty) wskazujący na prawdopodobieństwo zaburzeń psychicznych występował istotnie częściej (test chi2 p<0,001) w obu grupach kobiet obciążonych alkoholizmem w rodzinie: zarówno nieleczonych (21 osób – 80,8%), jak i hospitalizowanych z powodu zaburzeń psychicznych (11 osób – 91,7%), niż w grupie kontrolnej kobiet nieobciążonych (6 osób 33,3%).
Cechy współuzależnienia u kobiet z rodzin alkoholowych
Na podstawie inwentarza porównano liczby osób potwierdzających częste i bardzo częste występowanie 7 cech współuzależnienia w grupach kobiet (hospitalizowanych i niehospitalizowanych psychiatrycznie) – obciążonych alkoholizmem w rodzinie patrz tabela 3.
Tabela 3. Liczby kobiet obciążonych alkoholizme w rodzinie hospitalizowanych i niehospitalizowanych psychiatrycznie potwierdzających u siebie cechy współuzależnienia.
| Myśli i zachowania w stosunku do alkoholika | Kobiety z rodzin alkoholików
Nieleczone n=27
Liczby osób | Kobiety z rodzin alkoholików
hospitalizowane n =12
Liczby osób |
| Wcale lub czasem | Często i bardzo często | Wcale lub czasem | Często i bardzo często |
| Myślenie o jego problemie alkoholowym | 1 | 26
96% | 3 | 9
75% |
| Usiłowanie kontrolowania jego picia | 3 | 24
89% | 1 | 11
92% |
| Wyręczanie, usprawiedliwianie go | 8 | 19
70% | 5 | 7
58% |
| Próby oddzielenia się od niego | 4 | 23
85% | 5 | 7
58% |
| Uczucie zobowiązania i odpowiedzialności za niego | 4 | 23
85% | 4 | 8
67% |
| Zaniedbywanie siebie z powodu zaangażowania na rzecz alkoholika | 9 | 18
67% | 3 | 9
75% |
| Negatywne emocje wobec alkoholika i jego problemu | 3 | 24
89% | 7 | 11
92% |
| Suma | 32
17% | 157
83% | 22
26% | 62
74% |
Częste i bardzo częste występowanie poszczególnych myśli, uczuć i zachowań charakterystycznych dla współuzaleznienia potwierdziło od 58 do 96% kobiet obciążonych alkoholizmem w rodzinie. Kobiety niehospitalizowane zgłaszały najczęściej myślenie o problemie alkoholowym bliskiej osoby 96,35, negatywne emocje wobec niej (88,9%) i usiłowanie kontrolowania jej picia 88,9%, a kobiety hospitalizowane najczęściej podawały: usiłowanie kontrolowania picia alkoholika 91,7% i negatywne emocje wobec niego 91,7, ponadto myślenie o problemie alkoholowym alkoholika, a także zaniedbywanie siebie (75%). Procent osób zgłaszających myśli i zachowania o cechach współuzależnienia nie różnił się istotnie statystycznie w grupach kobiet obciążonych alkoholizmem w rodzinie hospitalizowanych i niehospitalizowanych psychiatrycznie (74% vs 83%). W teście chi2 – p=0,0768
Doświadczenia traumatyczne u kobiet z rodzin alkoholowych
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Stafford LL: Is codependency a meaningful concept? Issues Meant Health Nurs 2001; 22 (3): 273-86.
2. Carson AT, Baker RC: Psychological correlates of codependency in women. Int J Addict 1994; 29 (3): 395-407.
3. Sobolewska-Bala Z: W poszukiwaniu koncepcji współuzależnienia. Świat Problemów 1996; 1-2 (36-37): 6-7.
4. Woronowicz BT: „Alkoholizm jest chorobą”. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa 1998.
5. Cermak TL: Diagnostic criteria for codependency. J Psychoactive Drugs 1986; 18 (1): 15-20.
6. Writh PH, Writh KD: Codependency: Addictive love, adjustive relating, or both? Special Issue: Addiction and the Family, Cointemp. Fam Ther 1991; 13: 435-454.
7. Gotham HJ, Sher KJ: Do condependent traits involve more than basic dimensions f personalityand psychopatology? J Stud Alcohol 1996; 57 (1): 34-9.
8. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD10 – badawcze kryteria diagnostyczne. Wyd. Vesalius, Kraków Warszawa 1998.
9. Dudek B: Zaburzenia po stresie traumatycznym. GWP 2003.
10. Yehuda R, Mc Farlane AC: Conflict between current knowledge about posttraumatic stress disorder and its original conceptual basis. Am J of Psychiatry 1995; 152 (12): 1705-1713.
11. Green BL: Psychosocial research in traumatic stress: An update J traumatic stress 1994; 7 (3): 341-342.
12. Mc Farflane AC, Papay P: Multiple diagnosis In posttraumatic stress disorder In the victims of a natural disaster. J Nerv Ment Dis 1992; 180 (8): 498-502.
13. Grubisic-IlicM, Ljubin T, Kozaric-Kovacic D: Personality dimensions and psychiatric treatment of alcoholics wives. Croat Med J 1998; 39 (1): 49-53.
14. Okazaki N, Fujita S, Suzuki K et al.: Comparative study of health problems between wives of alcoholics and control wives. Arukoru Kenkyuto, Yakubutsu Ison 1994; 29 (1): 23-30.
15. Ocena zdrowia psychicznego na podstawie badań kwestionariuszem Dawida Goldberga, podręcznik dla użytkowników kwestionariuszy GHQ-12 i GHQ-28. Instytut Medycyny Pracy Łódź 2001.
