© Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2010, s. 114-122
*Katarzyna Kowalska, Anna Olejnik
Rozmaryn – roślina zielarska o potencjale terapeutycznym
Rosemary – a herb of therapeutic potential
Katedra Biotechnologii i Mikrobiologii Żywności, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Włodzimierz Grajek
Summary
The use of plants is as old as mankind and plant food-derived antioxidants are increasingly proposed as important dietary antioxidant factors. Natural products are cheap and claimed to be safe. Rosmarinus officinalis L. belonging to the Lamiaceae family, is a spice and medicinal herb widely used around the world. It contains flavonoids, phenols, volatile oil and terpenoids. Among natural antioxidants, rosemary has been widely accepted as one of the spices with the highest antioxidant activity. The main compounds responsible for rosemary's antioxidant properties have been identified as phenolic diterpenes, such as carnosic acid, carnosol, rosmanol, epi-rosmanol, rosmadial and methyl carnosate. Other compounds, such as rosmarinic acid, caffeic acid and flavonoids, have also been associated with the antioxidant activity of rosemary.
In vitro and in vivo studies have shown that rosemary possess diverse pharmacological properties that include antioxidative, anti-inflamatory, anti-mutagenic, anti-carcinogenic, anti-bacterial and anti-diabetic effects. Rosemary acts as a scavenger for reactive oxygen and nitrogen species, enhances expression of intracellular endogenous antioxidants, promotes the elimination of procarcinogens by inducing phases I and II detoxification enzymes. The chemopreventive effects of rosemary and its components on carcinogenesis have been attributed their inhibition on cell proliferation, cell cycle arrest, reduction in cytokines release, inhibition of angiogenesis by interfering with the activities of metalloproteinases, and apoptosis induction. Besides rosemary was found to suppress the release of important mediators for inflammation and tumorogenesis. Rosemary have also a therapeutic potential in treatment or prevention of hyperglycemia, peptic ulcer and hepatotoxicity.
Experimental studies have clearly demonstrated biological activity of rosemary but not many clinical trials have been performed and none of strong evidence for rosemary therapeutic potential have provided.
Wstęp
Powszechnie wiadomo, że warzywa i owoce są źródłem cennych nieodżywczych związków o bioaktywnym, prozdrowotnym działaniu na organizm i stanowią niezastąpiony składnik codziennej diety. Natomiast niedocenianym jej elementem są przyprawy ziołowe, które dodawane do potraw nie tylko podnoszą ich walory smakowe i zapachowe, ale również wartość zdrowotną. Właściwości prozdrowotne przypraw ziołowych są związane przede wszystkim z ich wysoką aktywnością przeciwutleniającą. Naukowcy z U.S. Department of Agriculture stwierdzili, że potencjał przeciwutleniający roślin zielarskich może być nawet 40-krotnie większy niż owoców i warzyw. Na podstawie badań 39 roślin zielarskich powszechnie stosowanych w kuchni i medycynie stwierdzono, że najwyższą aktywność przeciwutleniającą wykazują rośliny należące do rodziny jasnotowatych – Lamiaceae (1). Jedną z przypraw ziołowych należącą do tej rodziny jest rozmaryn lekarski.
Rozmaryn lekarski ( Rosmarinus officinalis L.) jest rośliną ciepłolubną, rośnie głównie w rejonie Morza Śródziemnego, najczęściej we Francji, Włoszech, Hiszpanii, Grecji, Tunezji, a także na wybrzeżu Morza Czarnego oraz w Meksyku i USA. W innych regionach uprawiany jest głównie jako roślina doniczkowa. Rozmaryn lekarski jest od dawna znanym surowcem zielarskim szeroko stosowanym w lecznictwie i kosmetyce (2) oraz jako przyprawa w produkcji żywności (3). Zaliczany jest do przypraw o największej aktywności antyoksydacyjnej (1, 4, 5, 6, 7), wykazuje również działanie przeciwdrobnoustrojowe (3, 5, 8) i konserwujące (3, 9).
Rozmaryn lekarski przejawia dużą aktywność biologiczną, potwierdzoną w badaniach in vitro i in vivo, dzięki czemu znalazł zastosowanie w prewencji i terapii wielu chorób. Na podstawie wyników badań naukowych stwierdzono, że rozmaryn stabilizuje błony biologiczne (10), chroni przed szkodliwym wpływem promieniowania UV (11) i innym promieniowaniem jonizującym (12), działa przeciwutleniająco (1, 4, 5, 7), przeciwzapalnie (13, 14, 15) i przeciwmutagennie (16). Ponadto wykazuje właściwości przeciwbakteryjne (3, 5, 8), przeciwgrzybicze (17, 18), przeciwwirusowe (19) i przeciwnowotworowe (20, 21). Polifenole zawarte w rozmarynie indukują detoksykację poprzez stymulowanie aktywności enzymów II fazy odtruwania (22, 23). Napar z suszonych liści rozmarynu poprawia trawienie oraz działa hepatoochronnie (24, 25), przeciwwrzodowo (26, 27, 28), moczopędnie (29) i najprawdopodobniej sedatywnie na ośrodkowy układ nerwowy (30). W badaniach in vitro stwierdzono również, że ekstrakty z rozmarynu mają zdolność hamowania aktywności enzymów: acetylocholinesterazy i butyrylocholinesterazy, które odgrywają rolę w etiologii i rozwoju choroby Alzheimera (31). W tradycyjnej medycynie ludowej rozmaryn od dawna był stosowany do leczenia hiperglikemii (32, 33).
Rozmaryn jako przyprawę używa się w postaci świeżych lub suszonych liści oraz olejku eterycznego z liści i kwiatów. Skład chemiczny olejku rozmarynowego zależy od chemotypu surowca (kamforowy, 1,8-cyneolowy i werbenonowy). W chemotypie kamforowym zawartość 1,8-cyneolu i kamfory wynosi po około 30%, natomiast w chemotypie 1,8-cyneolowym zawartość tych składników wynosi odpowiednio 50 i 10%. Ogólna liczba zidentyfikowanych składników występujących w olejku rozmarynowym wynosi 15 (8). Głównymi składnikami olejku eterycznego są: 1,8-cyneol (17-50%), borneol (8-20%), estry borneolu (2-7%), kamfora (10-25%), pinen (15-25%), verbenon (1-8%), terpineol (~12%), kamfen (~5%) (17). Oprócz tych związków, olejek rozmarynowy zawiera także p-cymen, linalol, geraniol, eugenol, karwakrol, piperyton (8, 17). Ekstrakty z rozmarynu zawierają także inne metabolity wtórne, takie jak taniny, garbniki, diterpeny, triterpeny, steroidy i flawonoidy (8, 17, 34, 35, 36). Zawartość poszczególnych składników przedstawia się następująco: garbniki (5-8%), olejek eteryczny (1-2,5%), kwas rozmarynowy (1,2 mg/g), kwas ferulowy (10,0-11,0 mg/g), kwas kawowy (0,1-0,2 mg/g), kwas chlorogenowy; diterpeny: kwas karnozolowy i karnozol, pikrosalwina (do 4,6%), rozmaridofenol, rozmanol; triterpeny: kwas oleanolowy, kwas ursolowy, α-amyryna, β-amyryna, betulina; flawonoidy: apigenina (0,45 mg/g), luteolina (0,26 mg/g), diosmetyna (0,21 mg/g), hesperytyna (0,36 mg/g) i fitosterole (8, 18, 36, 37, 38). Substancje biologicznie czynne występujące w rozmarynie są labilne, a ich ilość jest zmienna i zależna od wieku rośliny, czynników środowiskowych (temperatury, oświetlenia, wilgotności) oraz uwarunkowań genetycznych (8, 17, 36).
Aktywność biologiczna rozmarynu
Działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze
Aktywność przeciwdrobnoustrojowa rozmarynu w dużej mierze zależy od składu chemicznego ekstraktu, szczególnie od zawartości olejków lotnych, od pory zbioru i chemotypu rośliny. Badania porównawcze wykazały, że silniejsze działanie przeciwdrobnoustrojowe wykazuje olejek eteryczny niż ekstrakty wodne czy metanolowe z rozmarynu (39). W badaniach skriningowych prowadzonych na ponad 400 różnych ekstraktach pozyskanych ze 135 roślin zielarskich wykazano, że jedną z najwyższych aktywności przeciwdrobnoustrojowych wykazują heksanowe i etylooctanowe ekstrakty z rozmarynu. Testowane ekstrakty charakteryzowały się zdolnością hamowania wzrostu bakterii Staphylococcus aureus, Enterococcus faecalis, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa oraz grzybów Candida albicans i Microsporum gypseum przy MIC (Minimal Inhibitory Concentration) poniżej 10 μg/ml. Znaczące działanie antygrzybicze stwierdzono również dla olejku eterycznego (18). Wykazano, że olejek rozmarynowy skuteczniej działa na bakterie Gram-dodatnie niż na Gram-ujemne (5).
Nie tylko olejki, ale także ekstrakty CO3 z liści rozmarynu mają właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Głównymi składnikami tych ekstraktów są fenolowe diterpeny: karnozol i kwas karnozowy oraz triterpeny: kwas oleanolowy i urosolowy. Ekstrakty te przebadano pod kątem hamowania wzrostu bakterii i grzybów powodujących schorzenia skórne, jak zapalenie skóry czy wyprysk łojotokowy. Ekstrakt z rozmarynu zahamował wzrost 28 z 29 drobnoustrojów wskaźnikowych, a najbardziej efektywnie działał wobec C. perfringens i P. gingivalis (MIC i MBC<1 μg/ml) (40).
Pozytywne wyniki testów otrzymano również wobec bakterii patogennych powodujących psucie się żywności. Ekstrakt z rozmarynu silnie hamował wzrost bakterii Listeria monocytogenes, E. coli, P. fluorescens czy L. sake, a jego aktywność wraz z ekstraktem z lukrecji została uznana za najwyższą spośród 14 testowanych przypraw ziołowych. Ekstrakt z rozmarynu ograniczał rozwój L. monocytogenes w mięsie przy stężeniu 2,5 mg/ml (3). Podobnie olejek eteryczny z rozmarynu działał hamująco na wzrost L. monocytogenes, a dodatek kwasu mlekowego do olejku zwiększał skuteczność jego działania. Mieszanina kwasu mlekowego o stężeniu 300 μg/g i olejku eterycznego z rozmarynu o stężeniu 200 μg/g spowodowała całkowite zahamowanie wzrostu listerii (41).
Ekstrakty z pozyskiwane z rozmarynu wykazują również wysoką aktywność w odniesieniu do bakterii Helicobacter pylori. Minimalne stężenie ekstraktu powodujące całkowite zahamowanie ich wzrostu wynosiło 12,5 μg/ml (27).
Ekstrakty rozmarynu wykazują silne działanie przeciwbakteryjne wobec drobnoustrojów wywołujących próchnicę zębów, w rozwoju której największą rolę odgrywają S. mutans i S. sobrinus. Drobnoustroje te, wykorzystując sacharozę, wytwarzają zewnątrzkomórkowe wielocukry budujące płytkę nazębną. Istotnym czynnikiem wirulencji tych bakterii jest wytwarzanie glukozylotransferaz biorących udział w syntezie rozpuszczalnych i nierozpuszczalnych glukanów. Badania nad aktywnością ekstraktów wodnych i metanolowych rozmarynu wykazały działanie hamujące wzrost S. sobrinus przy MIC wynoszącym odpowiednio 16 i 4 mg/ml oraz ograniczające syntezę nierozpuszczalnych glukanów. Ekstrakty z rozmarynu powodowały również zmniejszenie aktywności glukozylotransferaz. Ekstrakt wodny redukował w 50% aktywność enzymatyczną w stężeniu 1,42 mg/ml, natomiast ekstrakt metanolowy w stężeniu 0,34 mg/ml (42). Tzung-Hsun i wsp. (43) potwierdzili również bakteriobójcze właściwości rozmarynu wobec kariogenicznych bakterii S. mutans i S. sanguinis. Spośród metanolowych ekstraktów pochodzących z 12 różnych roślin, jedynie ekstrakt z rozmarynu wykazywał aktywność antagonistyczną. Wartości MIC oszacowano na poziomie 4 i 2 mg/ml w odniesieniu odpowiednio do S. mutans i S. sanguinis (43). Wyniki doświadczeń sugerują możliwość wykorzystania rozmarynu w profilaktyce przeciwpróchniczej.
Badania wykazały przeciwgrzybicze działanie olejku eterycznego z rozmarynu zawierającego piperyton, α-pinen, limonen, 1,8-cyneol, tymol, p-cymen i terpinen w odniesieniu do grzybów Aspergillus flavus i Aspergillus parasiticus. Stwierdzono również hamowanie zdolności syntezy aflatoksyn przy stężeniu olejku wynoszącym 450 μg/g. Wyniki badań wskazują na możliwość zastosowania olejku z rozmarynu do zabezpieczania żywności przed zakażeniami grzybami toksykogennymi (44).
Działanie przeciwutleniające
Wiele badań dowiodło, że rozmaryn i związki w nim zawarte zapobiegają tworzeniu się wolnych rodników, w tym rodników hydroksylowych, ponadtlenkowych i azotynowych (45, 46, 47). Tawaha i wsp. (48) po oznaczeniu aktywności przeciwutleniającej i zawartości związków fenolowych w 51 roślinach zielarskich, stwierdzili, że Rosmarinus officinalis jest jedną z trzech roślin o najsilniejszym działaniu przeciwutleniającym. Działanie przeciwutleniające rozmarynu polega, między innymi na chelatowaniu metali, zapobieganiu tworzeniu się wolnych rodników oraz wyłapywaniu już powstałych i przekształcaniu ich w mniej aktywne związki. Aktywność przeciwutleniająca ekstraktów i olejków z rozmarynu zależy, przede wszystkim od zawartości związków fenolowych i ich struktury chemicznej (4) oraz synergistycznych oddziaływań między nimi. Dowodem na to jest wyższa aktywność przeciwutleniająca oznaczona dla ekstraktów i olejku eterycznego niż dla poszczególnych ich składników, takich jak kwas karnozowy, kwas rozmarynowy, 1,8-cyneol, α- i β-pinen (34, 49). Ponadto wykazano, że ekstrakt z rozmarynu może być silniejszym przeciwutleniaczem niż inne znane związki o tych właściwościach. Badania porównawcze, obejmujące α-tokoferol, palmitynian askorbylu i kwas cytrynowy oraz ekstrakt z rozmarynu, potwierdziły tę tezę oraz wykazały synergistyczny efekt oddziaływania rozmarynu z kwasem cytrynowym i palmitynianem askorbylu (50).
Potencjał przeciwutleniający produktów z rozmarynu określany był również przy zastosowaniu hodowli komórkowych. W badaniach in vitro wykazano, że etanolowy ekstrakt z liści rozmarynu efektywnie hamuje produkcję rodnika NO? w komórkach makrofagów RAW 264.7 stymulowanych lipopolisacharydem (LPS). Inhibicja produkcji rodników NO? w aktywowanych makrofagach była modulowana poprzez zmniejszenie ekspresji genu iNOS (20). Etanolowe ekstrakty z rozmarynu działają ochronnie przeciw oksydacyjnym uszkodzeniom DNA indukowanym przez H3O3 oraz promieniowaniem UV w ludzkich komórkach nabłonka jelitowego Caco-2 i fibroblastach płuc chomika chińskiego V79. Ochronny efekt ekstraktu polegał na usuwaniu obu rodników hydroksylowego i ponadtlenkowego (51). Wykazano, że diterpeny z rozmarynu chronią komórki Caco-2 przed peroksydacją lipidów w warunkach stresu oksydacyjnego oraz znacząco zmniejszają uszkodzenia DNA. W warunkach stresowych redukują uszkodzenia błon o 40-50% oraz zwiększają aktywność peroksydazy glutationu i dysmutazy ponadtlenkowej (10).
Działanie przeciwutleniające rozmarynu wykazano również w badaniach in vivo. Suplementacja diety ekstraktem zawierającym 20% kwasu karnozowego polepszyła status przeciwutleniający i zmniejszyła stres oksydacyjny w tkankach zwierząt. Dieta zawierająca 0,2 i 0,02% ekstraktu z rozmarynu podawana 20-miesięcznym szczurom przez okres 12 miesięcy spowodowała zmniejszenie poziomu peroksydacji lipidów w tkankach pobranych do analizy. W grupie zwierząt otrzymującej ekstrakt z rozmarynu zaobserwowano niższy poziom aktywności katalazy i syntazy tlenku azotu w tkankach pochodzących z serca i kory mózgowej oraz znacznie mniejszy poziom reaktywnych form tlenu w hipokampie (47).
Badania in vitro i in vivo dowiodły fotoochronnego działania rozmarynu, które ujawniało się zarówno przez usuwanie wolnych rodników, jak i indukowanie mechanizmów obronnych organizmu poprzez regulowanie aktywności tyrozyny i stymulowanie produkcji melaniny, odgrywającej kluczową rolę w ochronie przeciw fotokarcynogenezie. Kwas rozmarynowy w komórkach mysiego czerniaka B16 zwiększał ekspresję tyrozyny i produkcję melaniny w sposób zależny od dawki na drodze aktywacji kinazy białkowej A (52). W eksperymentach na zwierzętach kwas rozmarynowy ograniczał powstawanie zmian skórnych wywołanych ekspozycją na promieniowanie UV oraz opóźniał tworzenie aldehydu dimalonowego (53).
Rozmaryn jako przyprawa ziołowa o wysokim potencjale przeciwutleniającym może stanowić poważną alternatywę lub uzupełnienie dla syntetycznych przeciwutleniaczy, takich jak butylowany hydroksyanizol (BHA) czy butylowany hydroksytoluen (BHT), stosowanych jako środki konserwujące w produkcji żywności. Udowodniono, że metanolowy ekstrakt z rozmarynu zawierający 30% kwasu karnozowego, 16% karnozolu i 5% kwasu rozmarynowego wykazuje synergistyczny efekt przeciwutleniający z BHT i BHA. Ekstrakt z rozmarynu nie tylko zwiększa aktywność antyoksydacyjną BHA i BHT, ale także wzmacnia ich działanie przeciwbakteryjne, pozwalając zmniejszyć dawkę syntetycznych konserwantów dodawanych do żywności (9). Przeciwutleniający potencjał rozmarynu porównywano ze zdolnością przeciwutleniającą innych środków, takich jak witamina C, tauryna czy witamina E. Wyniki przeprowadzonych badań wykazały, że rozmaryn był najbardziej efektywnym czynnikiem powodującym opóźnianie procesu utleniania mięsa. Sam rozmaryn oraz w połączeniu z kwasem askorbinowym, najskuteczniej hamował oksydację mioglobiny i lipidów w mięsie wołowym pakowanym w modyfikowanej atmosferze i przechowywanym przez 20 dni w temperaturze 2°C (54, 55). Rozmaryn jest obiecującym źródłem składników, które mogą zastąpić syntetyczne pochodne butylowe w konserwacji żywności, karmy dla zwierząt, preparatów farmaceutycznych czy produktów kosmetycznych (9).
Działanie przeciwmutagenne
Karnozol, kwas karnozowy i kwas rozmarynowy, występujące w rozmarynie lekarskim, wykazują znaczący efekt przeciwmutagenny. Wyniki badań potwierdziły właściwości ochronne karnozolu i kwasu karnozowego skierowane przeciwko uszkodzeniom DNA indukowanym promieniowaniem γ w komórkach ludzkich limfocytów (12). Natomiast w badaniach prowadzonych na myszach rasy Swiss, przy wykorzystaniu testu mikrojądrowego, udowodniono przeciwmutagenne działanie kwasu rozmarynowego. Związek ten skutecznie redukował uszkodzenia chromosomów indukowane doksorubicyną (DXR) w komórkach krwi obwodowej (16). Mechanizm ochronnego działania związków bioaktywnych zawartych w rozmarynie nie jest do końca wyjaśniony, lecz przypuszcza się, że właściwości przeciwmutagenne są ściśle związane z ich potencjałem przeciwutleniającym (16, 12).
Działanie przeciwzapalne
U podłoża aktywności przeciwzapalnej rozmarynu leży szereg uzupełniających się mechanizmów biologicznych, których suma tworzy efekty porównywalne z siłą działania stosowanych od lat syntetycznych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Po przebadaniu 16 roślin zielarskich pod kątem zdolności hamowania aktywności lipooksygenazy, rozmaryn lekarski znalazł się w grupie o najwyższej aktywności przeciwzapalnej. Dawka IC50 wyznaczona dla rozmarynu wynosiła ok. 0,5 mg/ml. Działanie przeciwzapalne rozmaryn zawdzięcza obecności związków fenolowych, które hamują metabolizm kwasu arachidonowego (7). Fenolowe diterpeny: kwas karnozowy i karnozol, obecne w Rosmarinus officinalis, działają przeciwzapalnie poprzez aktywację receptorów γ aktywowanych przez proliferatory peroksysomów PPARγ. Aktywacja receptorów PPARγ może skutecznie hamować sekrecję prozapalnych cytokin IL-6, IL-8 i TNF-α (14). Działanie przeciwzapalne obu diterpenów polega na hamowaniu prozapalnych leukotrienów, obniżaniu tworzenia reaktywnych form tlenu i sekrecji elastazy przez leukocyty. Kwas karnozowy i karnozol hamują biosyntezę prozapalnych lipooksygenaz. Supresja 5-lipooksygenazy i 12-lipooksygenazy powoduje zmniejszenie prozapalnej aktywności leukocytów i płytek krwi, co skutkuje w rezultacie ograniczeniem i opóźnieniem reakcji zapalnej (13). Przy przewlekłym stanie zapalnym cytokiny indukują produkcję tlenku azotu (NO), który uszkadza DNA i przemienia się w karcynogenny nadtlenoazotyn. Do najbardziej biologicznie niebezpiecznych wolnych rodników należą rodnik hydroksylowy (OH?) i nadtlenoazotyn (ONOO?), które wywołują uszkodzenia struktur i makromolekuł komórkowych, prowadząc do mutacji lub śmierci komórki. Rodniki te są odpowiedzialne za rozwój procesów nowotworowych i procesów starzenia. W badaniach in vitro wykazano, że nieoczyszczony ekstrakt z rozmarynu hamuje produkcję rodnika NO? w aktywowanych lipopolisacharydem komórkach RAW 264.7 oraz redukuje ekspresję mRNA prozapalnych cytokin, takich jak IL-1β i COX-2 (20). Ekstrakt CO3 z liści rozmarynu, zawierający głównie karnozol, kwas karnozowy i kwas rozmarynowy (16% wszystkich związków fenolowych), ogranicza produkcję NO? w komórkach RAW 264.7 w sposób zależny od dawki. W stężeniach od 0,5 do 5,0 μg/ml działa toksycznie na komórki nowotworowe wątroby Hep3B, zwiększając znacznie produkcję TNF-α, a jednocześnie nie działając cytotoksycznie na prawidłowe komórki wątroby (15). W badaniach in vivo prowadzonych na modelu mysim stwierdzono, że ekstrakty z liści rozmarynu działają miejscowo przeciwzapalnie w sposób zależny od dawki, z potencją zbliżoną do działania NPLZ – indometacyny. Składniki ekstraktu odpowiedzialne za działanie przeciwzapalnie to kwasy urosolowy i oleanolowy (56).
Przeciwzapalne działanie rozmarynu wykazano również w badaniach prowadzonych na myszach, u których indukowano stres oksydacyjny za pomocą spalin samochodowych. Konsekwencją tej ekspozycji był stan zapalny i uszkodzenie płuc. Podawanie zwierzętom przez 3 dni kwasu rozmarynowego w ilości 2 mg/kg masy ciała spowodowało ograniczenie uszkodzeń płuc poprzez redukcję ekspresji molekuł prozapalnych, w tym cytokin wytwarzanych przez chemotaktyczne keratynocyty, interleukiny-1β, chemokin MCP-1 (monocyte chemoattractant protein-1) i MIP-1α (macrophage inflamatory protein-1α). Kwas rozmarynowy ograniczył także ekspresję mRNA dla iNOS (izoforma indukowana syntazy tlenku azotu iNOS), tworzenie nitrotyrozyny i 8-OHdG indukowane przez ekspozycję na spaliny (57).
Działanie przeciwnowotworowe
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
29 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
69 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
129 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Sacchetti G, Maietti S, Muzzoli M i wsp. Comparative evaluation of 11 essential oils of different origin as functional antioxidants, antiradicals and antimicrobials in foods. Food Chem 2005; 91:621-32. 2. Al-Sereiti MR, Abu-Amer KM, Sen P. Pharmacology of rosemary ( Rosmarinus officinalis Linn.) and its therapeutic potentials. Indian J Exp Biol 1999; 37:124-30. 3. Zhang H, Kong B, Xiong YL i wsp. Antimicrobial activities of spices extracts against pathogenic and spoilage bacteria in modified atmosphere packaged fresh pork and vacuum packaged ham slices stored at 4°C. Meat Science 2009; 81:686-92. 4. Dorman HJD, Peltoketo A, Hiltunen R i wsp. Characterisation of the antioxidant properties of de-sodourised aqueous extracts from selected Lamiaceae herbs. Food Chem 2003; 83:255-62. 5. Bozin B, Mimica-Dukic N, Samojlik J i wsp. Antimicrobial and antioxidant properties of rosemary and sage ( Rosmarinus officinalis L. and Salvia officinalis L., Lamiaceae) essential oils. J Agric Food Chem 2007; 55:7879-85. 6. Yoo KM, Lee CH, Lee H i wsp. Relative antioxidant and cytoprotective activities of common herbs. Food Chem 2008; 106:929-36. 7. Trouillas P, Calliste CA, Allais DP i wsp. Antioxidant, anti-inflammatory and antiproliferative properties of sixteen water extracts used in the Limousin countryside as herbal teas. Food Chem 2003; 80:399-07. 8. Wolski T, Hołderna-Kędzia E, Ludwiczak A. Ocena składu chemicznego oraz aktywności przeciwdrobnoustrojowej olejków eterycznych i preparatów galenowych otrzymywanych z liści rozmarynu i szałwii lekarskiej. Post Fitoter 2001; 4:6-11. 9. Romano CS, Abadi K, Repetto V i wsp. Synergistic antioxidant and antimicrobial activity of rosemary plus butylated derivatives. Food Chem 2009; 115:456-61. 10. Wijeratne SSK, Cuppett SL. Potential of rosemary ( Rosmarinus officinalis L.) diterpenes in preventing lipid hydroperoxide mediated oxidative stress in Caco-2 cells. J Agric Food Chem 2007; 55:1193-9. 11. Martin R, Pierrard C, Lejeune F i wsp. Photoprotective effect of a water-soluble extract of Rosmarinus officinalis L. against UV-induced matrix metalloproteinase-1 in human dermal fibroblasts and reconstructed skin. Eur J Dermatol 2008; 18:128-35. 12. Del Bano MJ, Castillo J, Benavente-Garcia O i wsp. Radioprotective-antimutagenic effects of rosemary phenolics against chromosomal damage induced in human lymphocytes by γ-rays. J Agricult Food Chem 2006; 54:2064-8. 13. Poeckel D, Greiner C, Verhoff M i wsp. Carnosic acid and carnosol potently inhibit human 5-lipooxygenase and suppress pro-inflammatory responses of stimulated human polymorphonuclear leukocytes. Biochem Pharmacol 2008; 76:91-7. 14. Rau O, Wurglics M, Paulke A i wsp. Carnosic acid and carnosol, phenolic diterpene compounds of the labiate herbs rosemary and sage, are activators of the human peroxisome proliferator-activated receptor gamma. Planta Med 2006; 72:881-7. 15. Peng CH, Su JD, Chyan CC i wsp. Supercritical fluid extracts of rosemary leaves exhibit potent anti-inflammation and anti-tumor effects. Biosci Biotechnol Biochem 2007; 71:2223-32. 16. Andrade Furtado M, Fernandes de Almeida LC, Andrade Furtado R i wsp. Antimutagenicity of rosmarinic acid in swiss mice evaluated by the micronucleus assay. Mutat Res 2008; 657:150-4. 17. Angioni A, Barra A, Cereti E i wsp. Chemical composition, plant genetic differences, antimicrobial and antifungal activity investigation of the essential oil of Rosmarinus officinalis L. J Agric Food Chem 2004; 52:3530-5. 18. Hołderna-Kędzia E, Kędzia B, Mścisz A. Poszukiwanie wyciągów roślinnych o wysokiej aktywności antybiotycznej. Post Fitoter 2009; 1:3-11. 19. Nolkemper S, Reichling J, Stintzing FC i wsp. Antiviral effect of aqueous extracts from species of the Lamiaceae family against Herpes simplex virus type 1 and type 2 in vitro. Planta Med 2006; 72:1378-82. 20. Cheung S, Tai J. Anti-proliferative and antioxidant properties of rosemary Rosmarinus officinalis. Oncol Rep 2007; 17:1525-31. 21. Dörrie J, Sapala K, Zunino SJ. Carnosol-induced apoptosis and downregulation of Bcl-2 in B-linkeage leukemia cells. Cancer Lett 2001; 170:33-9. 22. Singletary KW. Rosemary extract and carnosol stimulate rat liver glutathione-S-transferase and quinone reductase activities. Cancer Lett 1996; 100:139-44. 23.Debersac P, Heydel Jm, Amiot MJ i wsp. Induction of cytochrome P450 and/or detoxication enzymes by various extracts of rosemary: description of specific patterns. Food Chem Toxicol 2001; 39:907-18. 24. Amin A, Hamza AA. Hepatoprotective effects of Hibiscus, Rosmarinus and Salvia on azathioprine-induced toxicity in rats. Life Sci 2005; 77:266-78. 25.Sotelo-Félix JI, Martinez-Fong D, Muriel P i wsp. Evaluation of the effectiveness of Rosmarinus officinalis ( Lamiaceae) in the alleviation of carbon tetrachloride-induced acute hepatotoxicity in the rat. J Ethnopharmacol 2002; 81:145-54. 26. Alkofahi A, Atta AH. Pharmacological screening of the anti-ulcerogenic effects of some Jordanian medicinal plants in rats. J Ethnopharmacol 1999; 67:341-5. 27. Mahady GB, Pendland SL. Stoia A i wsp. In vitro susceptibility of Helicobacter pylori to botanical extracts used traditionally for the treatment of gastrointestinal disorders. Phytother Res 2005; 19:988-91. 28. Dias PC, Foglio MA, Possenti A i wsp. Antiulcerogenic activity of crude hydroalcoholic extract of Rosmarinus officinalis L. J Ethnopharmacol 2000; 69:57-62. 29. Haloui M, Louedec L, Michel JB i wsp. Experimental diuretic effects of Rosmarinus officinalis and Centaurium erythraea. J Ethnopharmacol 2000; 71:465-72. 30. Machado DG, Bettio LEB, Cunha MP i wsp. Rodrigues ALS. Antidepressant-like effect of the extract of Rosmarinus officinalis in mice: involvement of the monoamineric system. Progress in Neuro-Psychopharmacol Biol Psych 2009; 33:642-50. 31. Orhan J, Aslan S, Kartal M i wsp. Inhibitory effect of Turkish Rosmarinus officinalis L. on acetylcholinesterase and butyrylcholinesterase enzymes. Food Chem 2008; 108:663-8. 32. Bakirel T, Bakirel U, Üstüner Keles O i wsp. In vitro assessment of antidiabetic and antioxidant activities of rosemary ( Rosmarinus officinalis) in alloxan-diabetic rabbits. J Ethnopharmacol 2008; 116:64-73. 33. Koga K, Shibata H, Yoshino K i wsp. Effects of 50% ethanol extract from Rosemary ( Rosmarinus officinalis) on alfa-glukosidase inhibitory activity and the elevation of plasma glucose level in rats, and its active compound. J Food Sci 2006; 71:507-12. 34. Wang W, Wu N, Zu YG i wsp. Antioxidative activity of Rosmarinus officinalis L. essential oil compared to its main components. Food Chem 2008; 108:1019-22. 35. Gachkar L, Yadegari D, Rezaei MB i wsp. Chemical and biological characteristics of Cuminum cyminum and Rosmarinus officinalis essential oils. Food Chem 2007; 102:898-04. 36. Papageorgion V, Gardeli C, Mallouchos A i wsp. Variation of the chemical profile and antioxidant behavior of Rosmarinus officinalis L. and Salvia fruticosa Miller grown in Greece. J Agric Food Chem 2008; 56:7254-64. 37. Wang H, Provan GJ, Helliwell K. Determination of rosmarinic acid and caffeic acid in aromatic herbs by HPLC. Food Chem 2004; 87:307-11. 38. Peng Y, Yuan J, Lin F i wsp. Determination of active components in rosemary by capillary electrophoresis with electrochemical detection. J Pharm Biomed Anal 2005; 39:431-7. 39. Yesil Celiktas O, Hames Kocabas EE, Bedir E, i wsp. Antimicrobial activities of methanol extracts and essential oils of Rosmarinus officinalis, depending on location and seasonal variations. Food Chem 2007; 100:553-9. 40. Weckesser S, Engel K, Simon-Haarhaus B i wsp. Screening of plant extracts for antimicrobial activity against bacteria and yeast with dermatological relevance. Phytomed 2007; 14:508-16. 41. Dimitrijevic SI, Mihajlovski KR, Antonovic DG i wsp. A study of the synergistic antilisterial effects of a sub- lethal dose of lactic acid and essential oils from Thymus vulgaris L., Rosmarinus officinalis L. and Origanum vulgare L. Food Chem 2007; 104:774-82. 42.Tsai PJ, Tsai TH, Ho SC. In vitro inhibitory effects of rosemary extracts on growth and glucosyltransferase activity of Streptococcus sorbinus. Food Chem 2007; 105:311-6. 43. Tsai TH, Tsai TH, Chien YC i wsp. In vitro antimicrobial activities against cariogenic streptococci and their antioxidant capacities: a comparative study of green tea versus different herbs. Food Chem 2008; 110:859-64. 44. Rasooli I, Fakoor MH, Yadegarinia D i wsp. Antimycotoxigenic characteristics of Rosmarinus officinalis and Trachyspemum copticum L. essential oils. Int J Food Micr 2008; 122:135-9. 45. Yesil Celiktas O, Bedir E, Vardar Sukan F. In vitro antioxidant activities of Rosmarinus officinalis extracts treated with supercritical carbon dioxide. Food Chem 2007; 101:1457-64. 46. Ho SC, Tsai TH, Tsai PJ i wsp. Protective capacities of certain spices against peroxynitrite-mediated biomolecular damage. Food Chem Toxicol 2008; 46:920-8. 47. Posadas SJ, Caz V, Largo C i wsp. Protective effect of supercritical fluid rosemary extract, Rosmarinus officinalis, on antioxidants of major organs of aged rats. Exper Gerontol 2009; 44:383-89. 48. Tawaha K, Alali FQ, Gharaibeh M i wsp. Antioxidant activity and total phenolic content of selected Jordanian plant species. Food Chem 2007; 104:1372-78. 49. Erkan N, Ayranci G, Ayranci E. Antioxidant activities of rosemary ( Rosmarinus officinalis L.) extract, blackseed ( Nigella sativa L.) essential oil, carnosic acid, rosmarinic acid and sesame oil. Food Chem 2008; 110:76-82. 50.Rizner Hras A, Hadolin M, Knez Z i wsp. Comparison of antioxidant and synergistic effects of rosemary extract with alfa-tocopherol, ascorbyl palmitate and citric acid in sunflower oil. Food Chem 2000; 71:229-33. 51. Slamenova D, Kuboskova K, Horvathova E i wsp. Rosemary-stimulated reduction of DNA strand breaks and FPG-sensitive sites in mammalian cells treated with H3O3 or visible light-excited methylene blue. Cancer Let 2002; 177:145-53. 52. Lee J, Kim SY, Park D. Rosmarinic acid induces melanogenesis through protein kinase A activation signaling. Biochem Pharmacol 2007; 74:960-8. 53. Sanchez-Campillo M, Gabaldon Ja, Castillo J i wsp. Rosmarinic acid, a photoprotective agent against UV and other ionizing radiations. Food Chem Toxicol 2009; 47:386-92. 54. Sanchez-Escalante A, Djenane D, Torrescano G i wsp. The effects of ascorbic acid, taurine, carnosine and rosemary powder on colour and lipid stability of beef patties packaged in modified atmosphere. Meat Sci 2001; 58:421-9. 55. Djenane D, Sanchez-Escalante A, Beltran JA i wsp. Ability of alfa-tocopherol, taurine and rosemary in combination with vitamine C, to increase the oxidative stability of beef steaks packaged in modified atmosphere. Food Chem 2002; 76:407-15. 56. Altinier G, Sosa S, Aquino RP i wsp. Characterization of topical anti-inflammatory compounds in Rosmarinus officinalis L. J Agric Food Chem 2007; 55:1718-23. 57. Sanbongi C, Takano H, Osakabe N i wsp. Rosmarinic acid inhibits lung injury induced by diesel exhaust particles. Free Radical Biol Med 2003; 34:1060-9. 58. Sharabani H, Izumchenko E, Wang Q i wsp. Cooperative antitumor effects of vitamin D3 derivatives and rosemary preparations in a mouse model of myeloid leukemia. Int J Cancer 2006; 118:3012-21. 59. Shabtay A, Sharabani H, Barvish Z i wsp. Synergistic antileukemic activity of carnosic acid-rich rosemary extract and the 19-nor gemini vitamin D analogue in a mouse model of systemic acute myeloid leukemia. Oncol 2008; 75:203-14. 60. Huang SC, Ho CT, Lin-Shian SY i wsp. Carnosol inhibits the invasion of B16/F10 mouse melanoma cells by suppressing metalloproteinase-9 through down-regulating nuclear factor-kappaB and c-Jun. Biochem Pharmacol 2005; 69:221-32. 61. Blumenthal M. The complete German Commission E Monographs: therapeutic guide to herbal medicines 1998; 197.
