Utworzenie Polskiego Towarzystwa Balneologicznego nastąpiło w dniu 15 stycznia 1905 roku w Krakowie na pierwszym walnym zebraniu Polskiego Towarzystwa Balneologicznego, którego prezesem został prof. dr med. Ludomił Korczyński. Towarzystwo zatwierdziło statut i przejęło wszystkie dotychczasowe opracowania obu Krakowskich Komisji Balneologicznych działających w XIX wieku i na ich podstawie ustalono program działania nowo powstałego Towarzystwa (1, 21).

Na pierwszym, założycielskim walnym zebraniu akces do towarzystwa zgłosiło 50 osób, a po roku należało już ponad 100 osób. W krótkim okresie przygotowano program zjazdu balneologicznego, który miał być spotkaniem balneologów i sympatyków balneologii z trzech zaborów (1).

Pierwszy Zjazd Polskiego Towarzystwa Balneologicznego odbył się w maju 1905 roku w Krakowie, w którym wzięło udział 200 osób przybyłych z trzech zaborów. Na zjeździe, poza wystąpieniami medycznymi, uchwalono konieczność zajęcia się prawodawstwem uzdrowiskowym oraz utworzeniem uzdrowiskowego związku ekonomiczno-handlowego. Dzięki tym staraniom w 1908 roku powołano we Lwowie Krajowy Związek Zdrojowisk i Uzdrowisk, który obejmował swym zasięgiem trzy zabory (1).

W kwietniu 1909 roku odbył się w Krakowie 2. Zjazd Polskiego Towarzystwa Balneologicznego, na którym przedstawiono liczne doniesienia medyczne oraz podjęto wniosek o opracowaniu wskazań i przeciwwskazań do leczenia uzdrowiskowego chorób serca, które następnie zostały po raz pierwszy opracowane i opublikowane w 1914 r. Towarzystwo rozszerzając swoją działalność w 1913 roku, utworzyło samodzielną Sekcję Balneoklimatologii (4).

Polskie Towarzystwo Balneologiczne ściśle współpracowało z Krajowym Związkiem Zdrojowisk i Uzdrowisk, który w porozumieniu z towarzystwem utworzył w 1910 roku komisję balneolekarską, balneotechniczną i przemysłową oraz rozpoczął wydawanie periodyków „Nasze Zdroje” i „Przewodnik po zdrojowiskach i miejscowościach klimatycznych Galicji”. W latach następnych nawiązano współpracę z Sekcją Balneo-Klimatyczną Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego powstałą w 1913 r. (2, 3, 4).

Trzeci Zjazd Polskiego Towarzystwa Balneologicznego odbył się w kwietniu 1914 roku w Krynicy, gdzie wnioskowano o utworzenie katedry balneologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Dzięki wystąpieniu Zarządu Polskiego Towarzystwa Balneologicznego do Parlamentu Wiedeńskiego, parlament podjął uchwałę o powołaniu w 1914 roku katedry balneologii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, jednak z powodu wybuchu pierwszej wojny światowej nie doszło do jej otwarcia (1).

Po I wojnie światowej Polskie Towarzystwo Balneologiczne wznowiło swoją działalność około 1923 roku i przez następne lata zajmowało się głównie sprawami organizacyjnymi i legislacyjnymi, ponieważ ustawodastwo jak i standardy uzdrowisk znacznie różniły się pod poszczególnymi rozbiorami. W okresie międzywojennym liczba członków towarzystwa utrzymywała się w granicach 300-350 osób, z podziałem na członków honorowych, członków założycieli, członków zwyczajnych i członków wspierających (1).

W kwietniu 1930 r. odbył się w Krakowie 4. Zjazd Polskiego Towarzystwa Balneologicznego, którego tematem wiodącym były doniesienia medyczne, problemy ekonomiczne oraz dyskusja na temat powołania katedry balneologii i balneotechniki. Rozpoczęte bezpośrednio po wojnie, wielokrotne starania o utworzenie katedry balneologii nie zostały zrealizowane ze względów ekonomicznych. Prof. Korczyński znając te trudności, wszczął w 1936 roku budowę Instytutu Balneologicznego w Krakowie z funduszy społecznych, zwłaszcza z darowizn uzyskanych od uzdrowisk i Związku Uzdrowisk Polskich oraz składek Polskiego Towarzystwa Balneologicznego. W 1938 na Błoniach Krakowskich został oddany do użytku budynek Instytutu Balneologicznego, a Instytut miał rozpocząć swą działalność od następnego roku. Niestety wybuch drugiej wojny światowej uniemożliwił rozpoczęcie funkcjonowania tej instytucji, tak potrzebnej dla uzdrowisk (1, 4).

Działalność wydawnicza Polskiego Towarzystwa Balneologicznego rozpoczęła się w 1905 roku, od wydawania rocznika o charakterze naukowym „Pamiętnik Polskiego Towarzystwa Balneologicznego”, który pod tym tytułem był wydawany do 1935 roku, a następnie do 1939 roku jako „Acta Balneologica”, którego redaktorem przez ostatnie lata był prof. L. Korczyński. W 1905 roku rozpoczęto również wydawanie dwutygodnika „Przewodnik Kąpielowy”, wychodzącego sezonowo od maja do października, zawierającego artykuły popularne i bieżące informacje ze zdrojowisk, który był przeznaczony tak dla pracowników uzdrowisk jak i dla kuracjuszy. W 1909 zmieniono jego tytuł na „Przegląd Zdrojowo-Kąpielowy”, który ukazywał się do 1936 r. staraniem Polskiego Towarzystwa Balneologicznego wydawano od 1908 r. dwutygodnik „Przewodnik Turystyczny”, który następnie od 1927 r. był wydawany jako dodatek do Przeglądu Zdrojowo-Kąpielowego (1).

Po zakończeniu pierwszej wojny światowej Polskie Towarzystwo Balneologiczne wznowiło swoją działalność, podobnie jak i Krajowy Związek Zdrojowisk i Uzdrowisk we Lwowie. Oba stowarzyszenia ściśle współpracowały z sobą, zwłaszcza przez Komisję Balneolekarską. Krajowy Związek w 1920 roku przyjął nazwę Polski Związek Zdrojowisk, Uzdrowisk i Kąpielisk Morskich z siedzibą we Lwowie i ekspozyturą w Warszawie. W wyniku dalszych przemian i zwiększonego zakresu działań w 1926 roku przekształcił się w Związek Uzdrowisk Polskich (ZUK) z siedzibą w Warszawie (2, 3).

Związek Uzdrowisk Polskich wraz z Polskim Towarzystwem Balneologicznym brał czynny udział w tworzeniu ustawy uzdrowiskowej z 1922 roku, a następnie w jej nowelizacji w 1928 roku. Ustawa o uzdrowiskach z 1928 roku regulowała całokształt zagadnień związanych z prowadzeniem lecznictwa w uzdrowiskach polskich, a wszystkie uzdrowiska zgodne z tą ustawą miały charakter organizacji wyższej użyteczności publicznej (2, 4, 6, 32).

W tym czasie istniało w Polsce 29 uzdrowisk, z czego jedynie 5 było czynnych przez cały rok, pozostałe zaś funkcjonowały przeciętnie 5 miesięcy w roku. W większości uzdrowisk, właścicielami zakładów przyrodoleczniczych, sanatoriów i pijalni byli prywatni właściciele oraz spółki i fundacje zarządzane przez rady nadzorcze. W gestii państwa pozostawały zakłady przyrodolecznicze tylko w Krynicy, Ciechocinku, Busku oraz w Szkle (3).

Nadzór nad uzdrowiskami sprawowało Ministerstwo Opieki Społecznej przez Departament Służby Zdrowia oraz Wydział Nadzoru Lecznictwa. Organem opiniodawczo-doradczym Ministerstwa Opieki Społecznej była Państwowa Rada do spraw Uzdrowisk, w skład której wchodzili delegaci Związku Uzdrowisk Polskich. Natomiast w uzdrowiskach w ramach samorządu terytorialnego funkcjonowały komisje uzdrowiskowe, które miały nadzór nad rozwojem i stanem sanitarno-porządkowym uzdrowisk oraz sprawowały opiekę nad zakładami uzdrowiskowymi (2).

Liczba kuracjuszy w polskich uzdrowiskach stopniowo wzrastała od 1920 roku, w którym było ich ponad 67 tysięcy, a w 1925 już ponad 128 tysięcy, przewyższając liczbę kuracjuszy z przed I wojny światowej. W 1925 r. wprowadzono ulgi kolejowe przysługujące kuracjuszom powracającym z uzdrowisk. Spowodowało to dalszy wzrost liczby osób przybywających do uzdrowisk i w roku 1935 liczba kuracjuszy przekroczyła 227 tysięcy, a w 1937 było ich ponad 267 tysięcy (32).

Reaktywowanie po II wojnie światowej Polskiego Towarzystwa Balneologicznego odbyło 30 maja 1954 r. po zakończeniu pierwszego Zjazdu Balneologicznego, który odbył się 28-29 maja w Inowrocławiu. Inicjatorami byli prof. Sabatowski i prof. Jankowiak. Na zebraniu organizacyjnym przyjęto nazwę Polskie Towarzystwo Balneoklimatyczne, wybrano Zarząd Główny oraz prezesa, którym został prof. Antoni Sabatowski. Ustalono program działalności towarzystwa oraz zobowiązano Zarząd Główny do organizowania co 2 lata zjazdów balneologicznych. Za siedzibę Zarządu Głównego przyjęto Instytut Balneoklimatyczny w Poznaniu przy ul. Słowackiego 8/10. Tematem wiodącym zjazdu było leczenie uzdrowiskowe choroby nadciśnieniowej i leczenie niepłodności kobiet. Przed Zjazdem Balneologicznym w dniu 27 maja odbyła się Konferencja Bioklimatyczna zorganizowana przez Polskie Towarzystwo Meteorologiczne i Hydrologiczne w porozumieniu z Komitetem Organizacyjnym Ogólnopolskiego Zjazdu Balneologicznego. Zapoczątkowało to wieloletnią współpracę obu towarzystw dzięki, której przez wiele lat przed zjazdami balneologicznymi odbywały się konferencje bioklimatyczne (8, 25). Pierwszy po wojnie zjazd w Inowrocławiu oznaczono jako Zjazd I i od niego nadawano kolejną numerację następnym zjazdom, pomijając 4 zjazdy jakie miały miejsce w poprzednich latach, co jest niewątpliwie błędem. W 100-lecie istnienia Polskiego Towarzystwa Balneologicznego należy naprawić ten błąd i stosować prawdziwy zapis numeracji poszczególnych zjazdów. Jednak taka bezpośrednia zmiana numeracji zjazdów uczyniłoby niewątpliwie duże zamieszanie. Z tego względu proponuję rozwiązanie kompromisowe polegające na pisaniu w dalszym ciągu numerów zjazdu cyframi rzymskimi jak to ma miejsce obecnie, ale obok tego numeru dopisywać w nawiasie rzeczywistą numerację zjazdów cyframi arabskimi. Przy przyjęciu takiego rozwiązania zapis obecnego zjazdu byłby następujący: Zjazd XX (24).

W czasie następnego II (6) Zjazdu Balneologicznego w 1956 roku w Lądku Zdroju, prezesem został prof. Józef Jankowiak. Tematyka zjazdu obejmowała leczenie uzdrowiskowe chorób gośćcowych i przewodu pokarmowego. W przeddzień Zjazdu Balneologicznego odbyła się konferencja biometeorologiczna zorganizowana wspólnie przez Polskie Towarzystwo Meteorologiczne i Hydrologiczne oraz przez Polskie Towarzystwo Balneoklimatyczne. Na konferencji podjęto uchwałę o konieczności opracowania charakterystyk bioklimatycznych wszystkich uzdrowisk i utworzenia 3 stacji badawczych biometeorologicznych w typowym uzdrowisku górskim, nizinnym i nadmorskim (1, 8).

W 1958 r. w Ciechocinku odbył się III (7) Zjazd Balneologiczny, którego tematem było leczenie uzdrowiskowe chorób ortopedycznych i chorób naczyń obwodowych. Towarzystwo nawiązało również ożywioną współpracę z wieloma pokrewnymi towarzystwami międzynarodowymi i krajowymi. Szczególnie udane współdziałanie miało miejsce z Główną Sekcją Balneotechniki utworzoną w 1959 roku przy Zrzeszeniu Inżynierów i Techników Sanitarnych.

W Szczawnie-Zdroju w 1960 odbył się IV (8) Zjazd, na którym po raz pierwszy brali czynny udział również goście zagraniczni. Temat Zjazdu obejmował leczenie uzdrowiskowe chorób górnych dróg oddechowych oraz bioklimatologię ze szczególnym uwzględnieniem zanieczyszczenia powietrza (17).

W Poznaniu w 1962 r. odbył się V (9) Zjazd. Zjazd zainaugurowała uroczysta sesja z okazji X-lecia działalności Instytutu Balneoklimatycznego. Tematyka główna dotyczyła zastosowania tworzyw naturalnych w lecznictwie uzdrowiskowym i pozauzdrowiskowym oraz peloidoterapii. Odbyła się również Konferencja Bioklimatologiczna z licznymi wystąpieniami.

W 1964 r. w Krynicy odbył się VI (10) Zjazd, który poświęcony był zagadnieniom rehabilitacji uzdrowiskowej, ze szczególnym uwzględnieniem niedawno wprowadzonej rehabilitacji poszpitalnej układu krążenia i narządu ruchu. Omówiono również projekt nowej ustawy uzdrowiskowej oraz rolę Instytutu Balneoklimatycznego pełniącego funkcję specjalisty krajowego. Równolegle toczyły się obrady Konferencji Bioklimatologicznej (16).

W 1966 roku zaszły poważne zmiany organizacyjne, mianowicie na walnym zebraniu Polskiego Towarzystwa Balneoklimatycznego uchwalono zmianę nazwy towarzystwa na Polskie Towarzystwo Balneologii Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej oraz ustalono, że zjazdy towarzystwa będą odbywać się co 4 lata (1). W dniach 18-22 września w 1967 r. odbyło się po raz pierwszy w Polsce Międzynarodowe Sympozjum Balneotechniczne, którego organizatorem był Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Balneologii, Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej. Głównymi tematami poruszanymi na sympozjum było wykonywanie badań naturalnych surowców balneologicznych w procesie eksploatacyjnym, funkcjonalność zakładów przyrodoleczniczych i aparatury zabiegowej oraz planowanie przestrzenne uzdrowisk (22).

Następny VII (11) Zjazd odbył się po 4-letniej przerwie w 1968 r. w Kołobrzegu, a jego główną tematyką było zastosowanie talassoterapii w lecznictwie i prowadzenie badań biometeorologicznych oraz zagospodarowanie przestrzenne uzdrowisk i miejscowości wypoczynkowych (9).

W 1970 r. została utworzona Sekcja Biometeorologii przy Polskim Towarzystwie Balneologii, Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej, którego prezesem został doc. dr hab. Jerzy Bogucki (1).

W 1972 r. odbył się w Szczawnicy VIII (12) Zjazd, na którym omawiano rolę uzdrowisk w zapobieganiu chorobom cywilizacyjnym oraz problematykę balneotechniki.

W 1973 r. odbyło się II Sympozjum Talassoterapii w Kołobrzegu, zorganizowane przez Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Balneologii, Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej, które miało charakter sympozjum międzynarodowego i dotyczyło głównie zagadnienia talassoterapii dzieci i dorosłych z chorobami dróg oddechowych oraz właściwości bioklimatycznych Wybrzeża Bałtyku (23). Przedstawiono informację o wkładzie polskich naukowców w badaniach z zakresu biometeorologii człowieka w latach 1930-1970 , którzy opublikowali w kraju i zagranicą 961 publikacji (28).

W 1976 roku na stanowisko prezesa Polskiego Towarzystwa Balneologii, Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej wybrano dr. Zdzisława Szamborskiego, ówczesnego naczelnego dyrektora Zjednoczenie „Uzdrowiska Polskie”, ponieważ prof. Jankowiaka złożył rezygnację z powodu przejścia na emeryturę. W tym też roku w Polanicy Zdroju odbył się IX (13) Zjazd, który poświęcony był kardiologii, a w ramach Konferencji Biometeorologicznej omówiono problemy leczenia klimatycznego i zagadnienia meteoropatologii oraz ochrony środowiska regionów uzdrowiskowych i wypoczynkowych (13).

W 1978 roku nastąpiła zmiana na stanowisku prezesa Polskiego Towarzystwa Balneologii, Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej, na które wybrano prof. Gerarda Straburzyńskiego, dyrektora Instytutu Balneoklimatycznego.

W 1979 w Kołobrzegu odbył się X (14) Zjazd poświęcony zagadnieniom biometeorologicznym, na którym wygłoszono wyjątkowo dużą ilość referatów z zakresu klimatologii i meteorologii.

Zjazd XI (15) odbył się w 1983 r. w Kamieniu Pomorskim o ogólnej tematyce balneologicznej.

W 1986 r. odbył się XII (16) Zjazd w Ciechocinku połączony z obchodami 150-lecia istnienia Ciechocinka. W tym też roku przemianowano Instytut Balneoklimatyczny na Instytut Medycyny Uzdrowiskowej z zachowaniem dotychczasowej struktury.

Następny XIII (17) zjazd odbył się dopiero w 1992 roku w Polanicy, na którym podjęto uchwałę o zmianie statutu i powołano zespół do jego opracowania.

W 1993 r. odbył się w Inowrocławiu XIV (18) Zjazd, na którym nastąpiła zmiana przewodniczącego towarzystwa. Na przewodniczącego wybrano dr. med. Eugeniusza Gawlaka i przeniesiono siedzibę Zarządu Głównego do Inowrocławia. W trakcie obrad Walnego Zgromadzenia Polskiego Towarzystwa Balneologii, Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej przedyskutowano przedstawiony nowy statut towarzystwa, do którego wniesiono szereg uwag i zalecono aby po opracowaniu poprawek przedłożyć nowy projekt na następnym zjeździe (10).

Zjazd XV (19) odbył się w Ustroniu w 1995 r. Tematyka zjazdu dotyczyła postępów leczenia zespołów bólowych kręgosłupa oraz postępów w zastosowaniu niektórych zabiegów fizykoterapeutycznych. Na Zjeździe zatwierdzono nowy statut towarzystwa, który zmienił dotychczasową nazwę z Polskie Towarzystwo Balneologii, Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej na Polskie Towarzystwo Balneologii i Medycyny Fizykalnej. Złożono podziękowania prof. dr. hab. n. med. Janowi Łazowskiemu i zespołowi, któremu przewodniczył, za przegotowanie nowego projektu statutu. Na uwagę zasługuje przekazanie w nowym statucie znacznych kompetencji oddziałom terenowym oraz uproszczenie szeregu procedur organizacyjnych. W czasie zjazdu odsłonięto pamiątkową tablicę ku czci dr. Jana Rottermunda, wielce zasłużonego dla lecznictwa uzdrowiskowego i długoletniego dyrektora uzdrowiska Ustroń-Jastrzębie (19, 33).

W 1997 w Kołobrzegu odbył się XVI (20) Zjazd. Tematem była rehabilitacja układu krążenia (18). W tym też roku prof. Irena Ponikowska została przewodniczącą Towarzystwa.

Zjazd XVII (21) odbył się w Ciechocinku w 1999. Tematyka zjazdu obejmowała reumatologię w medycynie uzdrowiskowej i fizykalnej oraz postępy w balneologii, balneochemii, balneotechniki, balneoklimatologii i medycynie fizykalnej. Odrębnym tematem była rehabilitacja przedrentowa i zagadnienia transformacji lecznictwa uzdrowiskowego (34).

Zjazd XVIII (22) odbył się w Sopocie w 2001. Poinformowano o opracowaniu ogólnopolskiego rejestru lekarzy specjalistów z balneologii i medycyny fizykalnej oraz bibliograficznej bazy danych zamieszczonej w internecie, zawierającej spis artykułów opublikowanych w Balneologii Polskiej od 1970 r. (7).

W 2003 r. w Szczawnie Zdroju odbył się XIX (23) Zjazd. Program zjazdu obejmował 9 sesji naukowych, których głównymi tematami były postępy w balneologii i balneochemii oraz w fizykoterapii i klimatologii (29).

Obecnie Polskie Towarzystwo Balneologii i Medycyny Fizykalnej składa się z około 650 członków i współpracuje z wieloma towarzystwami naukowymi, a zwłaszcza z Polskim Towarzystwem Meteorologicznym i Hydrologicznym, Sekcją Balneotechniki przy Zrzeszeniu Inżynierów i Techników Sanitarnych, Warszawskim Towarzystwem Lekarzy Medycyny Fizykalnej powstałym w 1958 (5) oraz Izbą Gospodarczą „Uzdrowiska Polskie” powstałą w 1991 r.

Niewątpliwie działanie każdego towarzystwa, zwłaszcza naukowego zależy w dużym stopniu od pracy Zarządu Głównego, a głównie od pracy jego prezesa. Poczynając od powstania w 1905 roku Polskiego Towarzystwa Balneologicznego, prezesami towarzystwa były następujące osoby: prof. dr med. Ludomił Korczyński (1905-1907), Jan Potocki (1907-1909), prof. dr med. Stanisław Pareński (1910-1913), dr Maksymilian Cercha (1914-1923), prof. dr med. Ludomił Korczyński (1924-1935), prof. dr med. Tadeusz Tempka (1936-1939), prof. dr med. Antoni Sabatowski (1954-1956), prof. dr med. Józef Jankowiak (1956-1976), dr Zdzisław Szamborski (1976-1978), prof. dr hab. med. Gerard Straburzyński (1978-1993), dr med. Eugeniusz Gawlak (1993-1997), prof. dr. hab. med. Irena Ponikowska (od 1997).

Po zakończeniu drugiej wojny światowej od 1951 roku wznowiono wydawanie pisma naukowego o tematyce balneologicznej pt. Balneologia Polska, pod redakcją dr. J. Dobrzyńskiego. W latach 1955-1958 pismo przeszło pod redakcję prof. Roguskiego, a od 1958 r. pod redakcję prof. J. Jankowiaka. W tym okresie Balneologia Polska ukazywała się jedynie okazjonalnie (aperiodycznie). W 1956 roku powstał kwartalnik Wiadomości Uzdrowiskowe pod redakcją prof. Jankowiaka, który wychodził do końca 1967 roku i został w 1968 roku przekształcony w kwartalnik Balneologia Polska. Redaktorem Naczelnym Balneologii Polskiej w latach 1968-1979 był prof. Józef Jankowiak, następnie w latach 1980-1992 prof. Gerard Straburzyński, a w latach 1994-2000 prof. Szymon Kubiak. Od 2001 roku redaktorem naczelnym Balneologii Polskiej jest prof. Włodzisław Kuliński. W tym okresie zarówno Wiadomości Uzdrowiskowe, jak i Balneologia Polska ukazywały się regularnie w formie kwartalnika, jedynie w 1993 roku Balneologia Polska nie ukazała się wcale.