Streszczenie
Wstęp. Wyniki leczenia zaawansowanego niedokrwienia kończyn dolnych z zastosowaniem chemicznej (ChSL), laparoskopowej lub klasycznej sympatektomii lędźwiowej są kontrowersyjne. Jednak cały czas w praktyce lekarskiej takie zabiegi są wykonywane.
Cel. Celem pracy jest przedstawienie własnych 15-letnich doświadczeń z leczenia ChSL niedokrwienia kończyn dolnych o różnej patologii.
Materiał i metody. W okresie od 1.10.1995 roku do 31.09.2010 roku w Klinice Chirurgii Naczyniowej i Angiologii CMKP wykonano 626 zabiegów ChSL. Byli to chorzy w wieku od 22 do 91 lat (średnio 68 lat), 448 M i 160 K (niektórzy chorzy mieli wykonywaną ChSL obustronnie – 18 osób)). Wskazaniami do zabiegu było głównie: miażdżycowe niedokrwienie kończyn dolnych, zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczyń, zespół stopy cukrzycowej niedokrwiennej, stany po embolektomii tętnic, przed zaplanowaną operacją odtwórczą tętnic kończyn dolnych, odmrożenia. Zabieg był wykonywany standardowo z nakłucia okolicy lędźwiowej pod kontrolą rtg , blokadę i neurolizę zwojów współczulnych wykonywano na poziomie trzonu kręgu L2. Zaobserwowano kilka mało istotnych powikłań: krwiak ok. przykręgosłupowej – 4; bóle ok. wkłucia utrzymujące się kilka dni – 19; przejściowe bóle i zaburzenia czucia skóry ok. przyśrodkowej uda – 28. Zabieg przez chorych był uważany za szybki, bezpieczny i mało stresujący
Wyniki. Okres obserwacji wynosił od 3 miesięcy do 9,5 roku. Pozytywny wynik bezpośredni po 3 miesiącach utrzymywał się u ok. 70% chorych, po 6 miesiącach – u ok. 55%, a po roku u ok. 43%. Najlepsze i najdłuższe efekty ChSL utrzymywały się w zakrzepowo-zarostowym zapaleniu naczyń i odmrożeniach, słabsze w miażdżycy tętnic obwodowych, złe w zmianach niedokrwiennych z cukrzycą. W okresie do roku od ChSL wykonano „duże” amputacje kończyn u ok. 20% chorych, a do 2 lat u ok. 35%. Analizując i porównując wyniki ChSL i klasycznej operacji nie zaobserwowano istotnych różnic.
Wnioski. Chemiczna sympatektomia lędźwiowa jest zabiegiem prostym, małoinwazyjnym i pozwalającym na poprawę kliniczną u części chorych z niedokrwieniem kończyn dolnych. Ze względu na swoje zalety i porównywalne wyniki z operacją klasyczną i laparoskopową – ChSL powinna być znacznie częściej stosowana.

Summary
The results critical limb ischaemia with the chemical or classical lumbar symphatectomy remain controversial. Nevertheless those procedures are still performed.
The aim of the study was present 15 years of personal experience with the treatment of chronic limb ischaemia using chemical lumbar sympathectomy.
Material and methods. 626 procedures were performed in the Department of Vascular Surgery and Angiology during the period from 1.10. 1995 until 3109.2010. The age of patients ranged form 22 yrs up to 91 (mean of 68 yrs). There were 448 men and 160 women (some of them had bilateral symphatectomy – 18 patients). The main indications for the procedure were: atherosclerosis, thromboangiitis of the vessels, diabetic foot, critical limb ischaemia prior to elective revascularisation procedure, refidgeration. The procedure was routinely performed by puncture of lumbar region under the radiology control and then neurolysis of lumbar trunks was performed at the level of L1-L2. Few minor complications were observed: insignificant haematoma of perivertebral region – 4 pts, minor puncutre site pains, resolving within few days – 19 pts, transient pains and paresthesias of femoral region of the skin – 28 pts. The time of procedure was short, with no stress.
Results. The time of observation was 3 months to 9.5 years. A direct, postive result remaining for at least 3 months was observed among 70% of patients, lasting up to 6 months – among 55% of patients and alsting up to 1 year among 43% of patients. The best and longest positive effects following chemical symphatectomy were seen among patients with thromboangiitis, refidgeration, worse among patients with atherosclerosis and bad among patients with diabetes. During the period of 1 year following chemical sympathectomy – „major” amputations were performed among 20% of patients and within 2 years among 35%. There were no differences between classical and chemical symphatectomy regarding the results.
Conclusions. Chemical symphatectomy is a simple minimallly invasive procedure, enabling to obtain clinical improvement among significant number of patients. Taking into account its advantages and comparable results to classic and laparoscopic procedures – chemcal symphatectomy should be performed more frequently.