Wiele chorób i stanów klinicznych może być przyczyną zaburzeń funkcjonowania żołądka. Czynniki bakteryjne i grzybicze w przebiegu zakażeń żołądkowo-jelitowych prowadzą do ostrych lub przewlekłych stanów zapalnych błony śluzowej żołądka, przewlekłej choroby wrzodowej lub ostrego wrzodu trawiennego, z jego powikłaniami w postaci perforacji ściany żołądka, krwotoku lub zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka. To ostatnie niesie ze sobą niebezpieczne konsekwencje w postaci ryzyka nowotworzenia w obrębie ściany żołądka. Przez prawidłową czynność żołądka należy rozumieć zachowaną fizjologiczną motorykę i właściwą czynność wydzielniczą. Sok żołądkowy jest mieszaniną dwóch komponentów: kwaśnego okładzinowego i alkalicznego, nieokładzinowego. Tylko taka mieszanina, o zachowanych właściwych proporcjach pozwala na prawidłowy przebieg procesów trawienia i wchłaniania w żołądku. Kwaśność soku żołądkowego zapewnia także integralność bariery żołądkowej i uaktywnia enzymy trawienne, głównie pepsynogen, uwalniany z komórek głównych gruczołów żołądkowych. W praktyce chirurgicznej znane są przypadki pacjentów operowanych z powodu perforacji przewodu pokarmowego, gdzie jedyną uchwytną przyczyną tego poważnego powikłania było zakażenie bakteryjne lub grzybicze błony śluzowej żołądka.

W ostatnich latach do powszechnego użytku weszły preparaty z grupy inhibitorów pompy protonowej. Poza niekwestionowanymi korzyściami związanymi ze stosowaniem tych preparatów w leczeniu choroby wrzodowej, co zrewolucjonizowało podejście lecznicze, spychając chirurgię na dalsze tory i rezerwując ją tylko dla wybranej, nielicznej grupy pacjentów z powikłaniami, obserwuje się szereg niekorzystnych działań związanych z przewlekłym ich stosowaniem. Do potencjalnych działań niepożądanych inhibitorów pompy protonowej zaliczyć należy bakteryjne zapalenie żołądka i jelit, w tym wywołane przez Clostridium difficile, dyskinezę pęcherzyka żółciowego związaną z nadmiernym skurczem zwieracza Oddiego czy potencjalnie najgroźniejsze w skutkach procesy karcinogenezy w obrębie przewodu pokarmowego. Potencjalne nowotworzenie związane jest z jatrogenną hipergastrynemią, która powoduje: hiperplazję i dysplazję komórek ECL (enterochromaffin-like cells) oraz przyspieszenie rozwoju zanikowego zapalenia żołądka (1). Badania przeprowadzone w Danii w grupie 114 pacjentów z achlorhydrią wykazały od 4 do 6 razy częstsze występowanie raka niż można by oczekiwać w oparciu o dane z Danish Cancer Registry (2). Do innych potencjalnych, choć w pierwszej reakcji zaskakujących powikłań przewlekłego stosowania inhibitorów pompy protonowej należy zaliczyć: pozaszpitalne zapalenie płuc, śródmiąższowe zapalenie nerek czy złamanie kości udowej. To ostatnie wynika najprawdopodobniej z gorszego wchłaniania wapnia i zaburzeń metabolizmu kości. Niezależnie od dalszych badań, już na tym etapie trzeba stwierdzić, że należy unikać bezkrytycznego i beztroskiego stosowania inhibitorów pompy protonowej, zwłaszcza w sposób przewlekły. Jest to tym bardziej istotne, że wskazań do ich stosowania przybywa, wziąwszy choćby pod uwagę zalecenia amerykańskich towarzystw kardiologicznych – American College of Cardiology, Foundation (ACCF) i American Heart Association (AHA) oraz American College of Gastroenterology (ACG), mające zmniejszyć ryzyko powikłań żołądkowo-jelitowych w grupie chorych leczonych przeciwpłytkowo. Zalecenia te zostały przyjęte także przez konsensus polskiej grupy roboczej powołanej przez konsultantów krajowych w dziedzinie chorób wewnętrznych, gastroenterologii i kardiologii (3). Zalecenia te poszerzają jeszcze i tak bardzo dużą grupę pacjentów przewlekle przyjmujących inhibitory pompy protonowej.

Inną grupą pacjentów, z pogranicza gastroenterologii i chirurgii ogólnej, u których niewątpliwym czynnikiem odpowiedzialnym za objawy jest niedokwaśność lub bezkwaśność, są: zarzucanie dwunastniczo-żołądkowe, stany po wycięciu pęcherzyka żółciowego (kiedy jest zwiększone ryzyko refluksu alkalicznego), paliatywne postępowanie w nieoperacyjnych nowotworach żołądka, nieswoiste choroby zapalne jelit oraz przewlekłe zapalenie trzustki.

Udział w jatrogennym generowaniu achlorhydrii mają także chirurdzy, wykonując zabiegi resekcyjne i zespolenia omijające w górnym piętrze przewodu pokarmowego. Tutaj podobnie, poza znanymi od lat wskazaniami, takimi jak rak żołądka, pojawiają się nowe, a wśród nich operacyjne leczenie patologicznej otyłości. Ta ostatnia jest epidemią XXI wieku.